Πολλά βότανα έχουν την ιδιότητα να επιδρούν στο νευρικό σύστημα ώστε να διευκολύνουν τον ύπνο. Η σύγχρονη δυτική Βοτανοθεραπεία μπορεί να προτείνει βότανα που έχουν χαλαρωτικές και ήπιες υπνωτικές ιδιότητες για την αντιμετώπιση της αϋπνίας. Τα περισσότερα δημοφιλή “υπνωτικά” βότανα της ιστορίας πλέον θεωρούνται επικίνδυνα, λόγω της τοξικότητάς τους. Βότανα με έντονη υπνωτική δράση έχουν χρησιμοποιηθεί ως αναλγητικά αλλά και αναισθητικά από τους γιατρούς της αρχαιότητας αλλά και μέχρι και τις αρχές του προηγούμενου αιώνα στη δυτική ιατρική, ενώ σε άλλους πολιτισμούς είναι ακόμα διαδεδομένα.

Ιστορικά, το πιο γνωστό υπνωτικό φυτό της Ευρώπης και της Ασίας είναι η υπνοφόρος παπαρούνα (ή Μήκων η υπνοφόρος) (Papaver somniferum). Σε ένα μύθο αναφέρεται πως ο ίδιος ο θεός Ύπνος έφτιαξε την παπαρούνα για να ανακουφίσει τη θεά Δήμητρα από τον πόνο της απώλειας της Περσεφόνης. Ως γνωστόν, αυτό είναι το είδος της παπαρούνας από το οποίο παράγεται το όπιο και γνωστά παράγωγα υπνωτικά φάρμακα. Η χρήση της στη Βοτανοθεραπεία είναι πλέον απαγορευμένη, επειδή το όπιο είναι εθιστική ναρκωτική ουσία. Από το ίδιο φυτό προέρχονται βέβαια οι παπαρουνόσποροι της μαγειρικής, στους οποίους αποδίδονται επίσης χαλαρωτικές ιδιότητες. Υπάρχουν κάποια είδη, όπως η Καλιφορνέζικη παπαρούνα (Eschscholzia californica) και η κοινή παπαρούνα του αγρού (Papaver rhoeas), που θεωρούνται ασφαλή και χρησιμοποιούνται ως χαλαρωτικά και υπνωτικά στη βοτανοθεραπεία.
Αντίστοιχα, από τις ιστορικές αναφορές προκύπτει πως τα γνωστότερα φυτά που έχουν χρησιμοποιηθεί ως υπνωτικά, έχουν επίσης χρησιμοποιηθεί και ως δηλητήρια. Τέτοια φυτά έχουν συνήθως ισχυρά αλκαλοειδή τα οποία μπορεί να προκαλέσουν έντονες παρενέργειες ή και θάνατο. Παραδείγματα αυτών των φυτών είναι ο υοσκύαμος (Hyoscyamus nigra) και η μπελαντόνα (Atropa belladonna), τα οποία επιτρέπονται για χρήση από βοτανοθεραπευτές και μόνο, σε ορισμένες περιπτώσεις και με μεγάλη προσοχή (αλλά όχι πλέον για την αντιμετώπιση της αϋπνίας). Επίσης η βρυώνια (Bryonia spp.), το κώνειο (Conium maculatum) και ο μανδραγόρας (Mandragora officinale) τα οποία θεωρούνται δηλητήρια και έχει απαγορευτεί η θεραπευτική τους χρήση.
Αν στους μύθους ο ύπνος έρχεται άμεσα όταν κάποιος μυρίσει ή γευτεί ένα βότανο, στη σύγχρονη βοτανοθεραπεία η αντιμετώπιση της αϋπνίας δεν είναι πάντα τόσο απλή διαδικασία. Πράγματι, υπάρχουν κάποια βότανα τα οποία μπορεί να έχουν άμεση επίδραση σε κάποιους ανθρώπους. Ωστόσο η αντιμετώπιση του κάθε θεραπευόμενου διαφέρει ανάλογα με την κατάσταση της υγείας του και τις ειδικές αιτίες που μπορεί να του προκαλούν αϋπνία. Πέρα από την αξιολόγηση του εκτενούς ιατρικού ιστορικού που λαμβάνεται στις συνεδρίες βοτανοθεραπείας, μπορεί να χρειάζονται επιπλέον διαγνωστικές εξετάσεις και γνωμάτευση ειδικού γιατρού για να εξακριβωθούν οι αιτίες, ειδικά της χρόνιας αϋπνίας. Οι αιτίες μπορεί να είναι νευρολογικές, ορμονολογικές ή να σχετίζονται με κάποια άλλη σωματική δυσλειτουργία, όπως για παράδειγμα προβλήματα του πεπτικού συστήματος, σακχαρώδη διαβήτη, ή να σχετίζονται με τη λήψη κάποιων φαρμάκων. Αν οι αιτίες είναι ψυχολογικής προέλευσης, είναι χρήσιμη παράλληλα με τη βοτανοθεραπεία κάποιας μορφής ψυχοθεραπεία ή άλλη κατάλληλη ψυχολογική υποστήριξη. Βοηθούν συνδυαστικά κάποιες αλλαγές σε καθημερινές συνήθειες που μπορεί να διευκολύνουν ύπνο, όπως ενδεχομένως η διακοπή του καφέ και του αλκοόλ, η άσκηση, το σταθερό ωράριο ξυπνήματος, η έκθεση στον ήλιο, η απομάκρυνση των ηλεκτρονικών συσκευών και οθονών από τον χώρο του ύπνου.
Η προσέγγιση της βοτανοθεραπείας για την αντιμετώπιση της αϋπνίας είναι ολιστική και προσωποκεντρική. Επιλέγονται βότανα που υποστηρίζουν όλα τα συστήματα τα οποία μπορεί να επηρεάζουν την ποιότητα και τη διάρκεια του ύπνου, όπως για παράδειγμα το μυοσκελετικό, το πεπτικό ή το ουροποιητικό, σύμφωνα με τις ανάγκες του κάθε θεραπευόμενου. Συνήθως προτείνονται συνδυασμοί που περιλαμβάνουν βότανα που έχουν όλες τις θεραπευτικές δράσεις που χρειάζεται ο θεραπευόμενος. Συχνά προτείνεται ένα μείγμα για καθημερινή χρήση, που θα βοηθήσει στην αντιμετώπιση των αιτιών που προκαλούν την αϋπνία, και ένα βραδινό μείγμα για συμπτωματική αντιμετώπιση, που λαμβάνεται πριν τον ύπνο.
Τα κυριότερα βότανα που προτείνονται είναι βότανα χαλαρωτικά ή υπνωτικά/ “υπναγωγά”, σπασμολυτικά και προσαρμογόνα (που βοηθούν δηλαδή τον οργανισμό να προσαρμοστεί και να ανταπεξέλθει στο στρες).
Η έλλειψη ύπνου μπορεί να δημιουργήσει έναν φαύλο κύκλο στρες στον οργανισμό, εφόσον από μόνη της εξαντλεί το νευρικό σύστημα, προκαλώντας ακόμα περισσότερο στρες που συντηρεί την αϋπνία.
Σε αυτή την περίπτωση μπορούμε να υποστηρίξουμε το νευρικό σύστημα με

• χαλαρωτικά βότανα, όπως το χαμομήλι, η βερμπένα, η πασιφλόρα (δείτε στον πίνακα με τα υπνωτικά βότανα παρακάτω)
• βότανα που έχουν θρεπτική/ επουλωτική επίδραση στους νευρώνες, όπως το βαλσαμόχορτο και τα στάχυα της άγριας βρώμης
• και προσαρμογόνα βότανα

Προσαρμογόνα βότανα με χαλαρωτική δράση θεωρούνται:

• η ασγουαγκάντα (Withania somnifera) - ένα ινδικό φυτό το οποίο χρησιμοποιείται από την αρχαιότητα και για τις χαλαρωτικές του ιδιότητες)
• η ροντιόλα (Rhodiola rosea) - ένα φυτό της Βορείου Ευρώπης και Ασίας που χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση του χρόνιου άγχους
• το γκότου-κόλα (Centella asiatica) - ένα φυτό της Ινδίας που χρησιμοποιείται μεταξύ άλλων και για την αντιμετώπιση του άγχους και της χρόνιας εξάντλησης.

Από τα προσαρμογόνα βότανα χρειάζεται να αποφύγουμε αυτά που έχουν διεγερτική επίδραση στο κεντρικό νευρικό σύστημα, όπως όλα τα είδη τζινσενγκ (Panax ginseng, Panax quinquefolius), ειδικά το βράδυ.
Από τα βότανα με υπνωτική δράση υπάρχουν κάποια με ήπια δράση και κάποια πιο ισχυρά. Ακόμα και τα ισχυρότερα από αυτά τα βότανα δεν προκαλούν λήθαργο, όπως τα περισσότερα υπνωτικά φάρμακα. Τα ηπιότερα υπνωτικά βότανα μπορεί να έχουν άμεση υπνωτική δράση σε κάποιους. Αυτός είναι ο λόγος που προτιμάται αρχικά να ληφθούν βότανα με ήπια δράση, επειδή συχνά αρκούν. Τα αποτελέσματα των βοτάνων που προτείνονται στη βοτανοθεραπεία, μπορεί να φανούν άμεσα ή εντός λίγων εβδομάδων από την αρχή της καθημερινής λήψης σε θεραπευτική δοσολογία.

***όλα τα βότανα ενδέχεται να έχουν παρενέργειες, αντενδείξεις και αλληλεπιδράσεις και όλα έχουν συγκεκριμένες προτάσεις για θεραπευτικές δοσολογίες. Συμβουλευτείτε κάποιον ειδικό και ερευνήστε τις παρενέργειες πριν αποφασίσετε να καταναλώσετε βότανα, ειδικά εάν έχετε χρόνια ή σοβαρά προβλήματα υγείας, αν χρησιμοποιείτε φάρμακα, αν είστε έγκυος ή θηλάζουσα.

Η Κωνσταντίνα Λίτσα σπούδασε Βοτανοθεραπεία στη Σχολή Επιστημών Υγείας του Πανεπιστημίου Napier στο Εδιμβούργο,στη Σκωτία. Έπειτα έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στη "Συμβουλευτική Ψυχολογία στη Δημόσια Υγεία" και εκπαιδεύτηκε στη Συμβουλευτική (Solution Focused Counseling και Προσωποκεντρική Συμβουλευτική). Από το 2007 εργάστηκε ως Φυτοθεραπεύτρια στη Βρετανία, στον δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα, καθώς και σε κοινοτικά προγράμματα σχεδιασμένα για ευάλωτες ομάδες, με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους. Για 3 χρόνια ήταν μέλος της ομάδας Αγωγής Υγείας του Δήμου του Εδιμβούργου, όπου εργαζόταν με εφήβους σε Γυμνάσια και έλαβε μέρος σε Βρετανικά προγράμματα εκπαίδευσης που αφορούσαν στην ανάπτυξη αυτοπεποίθησης και περιβαλλοντολογικής συνείδησης σε σχολεία. Συμμετείχε για 7 χρόνια στην ομάδα Herbal Scotland, όπου προσέφερε Πρώτες Βοήθειες με Βότανα σε Διεθνή Φεστιβάλ. Από τον Αύγουστο του 2011, ζει στην Ελλάδα, όπου εργάζεται ως Βοτανοθεραπεύτρια και προωθεί τις αρχές της Αειφόρου Καλλιέργειας (Permaculture).Έχει συνεργαστεί με πολλές τοπικές ομάδες και παραδίδει σεμινάρια αυτάρκειας και πρακτικά εργαστήρια με στόχο την εκπαίδευση για την αυτοδιαχείριση της υγείας και την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση.

Από την ήπια ανησυχία, την ευερεθιστότητα, τη μειωμένη διάθεση και τη δυσκολία στον ύπνο έως τα πιο σοβαρά συμπτώματα άγχους, κατάθλιψης, αϋπνίας και νευρικής εξάντλησης, οι επιπτώσεις του χρόνιου στρες είναι συχνά σοβαρές, συνεχείς και εξαιρετικά συνηθισμένες.
Εκτιμάται ότι το 29% των ανθρώπων θα υποφέρει κάποια στιγμή από επίμονο άγχος, ένα 18% από σοβαρή κατάθλιψη, ενώ το 25% των ανθρώπων αντιμετωπίζουν σοβαρό άγχος, κόπωση και εξάντληση. Σχεδόν το 20% των ανθρώπων έχουν δυσκολία στον ύπνο, κάτι που σχετίζεται στενά με το χρόνιο στρες.
Το στρες μπορεί να επηρεάσει τη χημεία του εγκεφάλου, δημιουργώντας αίσθημα συνεχούς άγχους, ανησυχίας αλλά και προβλήματα ύπνου. Το χρόνιο στρες μπορεί επίσης να εξελιχθεί σε χρόνια κόπωση, δημιουργώντας απάθεια, κατάθλιψη και συνεχή κόπωση (εξάντληση).
Ευτυχώς, με κάποιες αλλαγές στον τρόπο ζωής και με την υποστήριξη φυσικών συμπληρωμάτων διατροφής, μπορεί να επανέρθει η ισορροπία του νευρικού συστήματος και να ανακάμψει από την επίδραση του στρες.
Ο καθημερινός τρόπος ζωής έχει βαθιά επίδραση στην ικανότητά μας να αντιμετωπίζουμε το στρες. Δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο, όταν είμαστε υπό πίεση η διατροφή και ο τρόπος ζωής μας υποφέρουν συχνά, κάνοντας τα πράγματα πολύ χειρότερα. Η έλλειψη άσκησης, η ανθυγιεινή διατροφή και η απουσία χρόνου για χαλάρωση ή η έλλειψη χρόνου με τους αγαπημένους μας μπορεί να μας οδηγήσουν σε ακόμα μεγαλύτερο άγχος και φυσικά στις σοβαρές συνέπειές του, οπότε είναι χρήσιμες οι παρακάτω 3 σημαντικές συμβουλές:

1. Θρέψε τον εγκέφαλο και το νευρικό σου σύστημα.
Η σωστή διατροφή βοηθά στη διασφάλιση ενός υγιούς νου και σώματος. Στην πραγματικότητα, η έρευνα έχει δείξει ότι οι φυσικές, ελάχιστα επεξεργασμένες, φυτικές δίαιτες προστατεύουν από την ανάπτυξη σοβαρών ασθενειών που σχετίζονται με το στρες, όπως η διαρκής ανησυχία και η κατάθλιψη. Καταναλώστε πολλά φρέσκα φρούτα, λαχανικά, όσπρια, ξηρούς καρπούς, σπόρους, δημητριακά ολικής αλέσεως και άπαχη πρωτεΐνη και παραλείψτε τα υπόλοιπα.

2. Ενεργοποίησε την αίσθησης ευεξίας
Η τακτική σωματική δραστηριότητα είναι ένα από τα πιο ισχυρά αντικαταθλιπτικά και έχει αποδειχθεί ότι μειώνει το άγχος και βελτιώνει τον ύπνο. Λειτουργεί ενεργοποιώντας χιλιάδες γονίδια που κυριολεκτικά «ενεργοποιούν» την καλή υγεία. Βάλτε στόχο τουλάχιστον 30 λεπτά μέτριας σωματικής άσκησης, όπως π.χ. έναν γρήγορο περίπατο, καθημερινά. Μπορεί να σας εκπλήξει το πόσο υπέροχα θα νιώσετε.

3. Ενεργοποίησε τον εσωτερικό σου χίπη με πρακτικές νου-σώματος.
Στην πραγματικότητα, οι πρακτικές νου-σώματος δεν θεωρούνται πλέον «εναλλακτικές» και χρησιμοποιούνται στην ιατρική για τη θεραπεία ασθενειών που σχετίζονται με το άγχος και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής. Η γιόγκα και ο διαλογισμός ειδικότερα είναι πολύ ισχυρά «φάρμακα» για την ψυχοσωματική υγεία. Είναι σημαντικό να μπορείτε να κάνετε αυτές τις πρακτικές μέρος του τρόπου ζωής σας. Βρείτε μια ομάδα γιόγκα ή διαλογισμού κοντά σας, ή κάνετε μαθήματα από το διαδίκτυο. Μόνο 15-30 λεπτά την ημέρα θα σας βοηθήσουν να μεταμορφώσετε τη ζωή σας.

Συμπληρώματα διατροφής που βοηθούν
Μελέτες έχουν δείξει ότι κάποια φυσικά συμπληρώματα μπορούν να βοηθήσουν με ασφάλεια στη γρήγορη ανακούφιση των συμπτωμάτων του στρες βελτιώνοντας την ψυχική εστίαση.
Για τη βελτίωση της πνευματικής διαύγειας και για ευδιαθεσία, η Αγιουρβέδα χρησιμοποιεί το brahmi. Το συγκεκριμένο βότανο ενεργεί δυσδιάστατα: καταρχάς, συμβάλλει σε μια πιο συγκροτημένη αντίδραση του εγκεφάλου απέναντι σε στρεσογόνα ερεθίσματα∙ μειώνει την επίδραση του στρες στον εγκέφαλο και βοηθά στην καλύτερη λειτουργία του. Ταυτόχρονα, ρυθμίζει την ορμόνη ντοπαμίνη, αυξάνοντας τα ευχάριστα συναισθήματα και βελτιώνοντας τη συγκέντρωση και τη μνήμη. Για την καταλληλότερη για σας μορφή πρόσληψης του βοτάνου και τη σωστή δοσολογία, συμβουλεύεστε το γιατρό και το βοτανοθεραπευτή σας.

Η L-Theanine (L-θειανίνη), η οποία απαντάται φυσικά στο πράσινο τσάι και το Lemon Balm (μελισσόχορτο), ένα μαγειρικό βότανο που έχει χρησιμοποιείται παραδοσιακά για χαλάρωση, έχουν αποδειχθεί σε μια σειρά επιστημονικών μελετών ότι μειώνουν γρήγορα τις επιπτώσεις του στρες και φαίνεται να το κάνουν αυτό ηρεμώντας το νου και το νευρικό σύστημα. Για παράδειγμα, 300 mg εκχυλίσματος Lemon Balm δύο φορές ημερησίως παρουσιάστηκε σε μια πρόσφατη μελέτη ότι ανακουφίζουν σημαντικά τα συμπτώματα του άγχους και της αϋπνίας μέσα σε 15 μέρες. Έχει αποδειχθεί επίσης ότι 200mg L-Theanine αυξάνουν τα κύματα άλφα στον εγκέφαλο και μειώνουν τα συναισθήματα του στρες, παρόμοια με την επίδραση του διαλογισμού.

Η Ashwagandha (Withania somnifera) αποτελεί ένα τονωτικό που προάγει τη σωματική και ψυχική υγεία, αναζωογονεί το σώμα σε συνθήκες εξασθένησης και αυξάνει τη μακροζωία. Η σύγχρονη έρευνα υποστηρίζει τη χρήση της ως έναν αποτελεσματικό και ασφαλή τρόπο για τη μείωση της ανησυχίας και του άγχους. Μελέτη διαπίστωσε ότι η καθημερινή λήψη 125mg - 250mg ενός εκχυλίσματος Ashwagandha υψηλής ποιότητας (τυποποιημένη με 8% withanolides) μπόρεσε να μειώσει σημαντικά την ορμόνη του στρες κορτιζόλη και να ανακουφίσει από κόπωση, αϋπνία, κακή μνήμη, ευερεθιστότητα, δυσκολία συγκέντρωσης και άλλα συμπτώματα που σχετίζονται με το άγχος, μέσα σε μόλις ένα μήνα κανονικής χρήσης.

Η καθημερινή λήψη ενός συμπληρώματος B-Complex (σύμπλεγμα βιταμινών Β) είναι ένας πολύ καλός τρόπος για τόνωση του νευρικού συστήματος, ενέργεια και βελτίωση της διάθεσης. Επιστημονικές μελέτες έχουν δείξει ότι μετά από 30 μέρες λήψης συμπληρώματος B-complex, παρατηρήθηκε βελτίωση στη διάθεση, την ενέργεια, τη νοητική λειτουργία και το πνευματικό σθένος.

Η ανεπάρκεια μαγνησίου είναι πολύ συχνή και έχει συσχετιστεί με συμπτώματα κατάθλιψης, άγχους και αϋπνίας. Είναι δύσκολο να ληφθεί η συνιστώμενη ημερήσια ποσότητα μόνο από την τροφή και συνήθως υπάρχει μεγαλύτερη ανάγκη σε περιόδους άγχους, οπότε είναι σημαντικό ένα καθημερινό συμπλήρωμα μαγνησίου.

Η αρκτική ρίζα γνωστή ως Rhodiola rosea στο φυσικό της περιβάλλον στη Σιβηρία, είναι ένα σκληρό μικρό φυτό που έχει αποδεδειγμένη και γρήγορη δράση κατά του στρες και της κόπωσης, ενώ βελτιώνει αισθητά τη διάθεση. 

Τα τσάγια βοτάνων δεν έχουν μόνο ωραία γεύση - έχουν επίσης σημαντικά οφέλη για την υγεία, ειδικά για τις γυναίκες.
Ερευνητές πραγματοποίησαν τεστ για τρία αφεψήματα βοτάνων για να ανακαλύψουν ότι βοηθούν τις γυναίκες να κοιμούνται καλύτερα μετά τον τοκετό, μειώνουν τους πόνους του προεμμηνοροϊκού συνδρόμου, το στρες και το άγχος και βοηθούν στον έλεγχο του μεταβολισμού, μειώνοντας έτσι τον κίνδυνο διαβήτη τύπου 2. Οι άνδρες με οστεοαρθρίτιδα είχαν επίσης μειωμένο πόνο μετά την κατανάλωση του τσαγιού.
Η ερευνήτρια Gill Jenkins εξέτασε εννέα μελέτες που είχαν εξετάσει τα οφέλη για την υγεία του αφεψήματος γερμανικού χαμομηλιού, καρπών αγριοτριαντάφυλλου (rose hip) και δυόσμου. Το χαμομήλι ήταν το πιο αποτελεσματικό, βοηθώντας τις γυναίκες να κοιμηθούν καλύτερα μετά τον τοκετό- επίσης ανακούφισε τα συμπτώματα του προεμμηνορροϊκού συνδρόμου και μείωσε τον πόνο της περιόδου, το στρες και το άγχος. Σε μια άλλη μελέτη, στην οποία συμμετείχαν άνδρες και γυναίκες, το τσάι βελτίωσε τον μεταβολισμό, συμπεριλαμβανομένου του ελέγχου της γλυκόζης και της ινσουλίνης.
Οι καρποί αγριοτριανταφυλλιάς επίσης ανακούφισαν τον πόνο της εμμήνου ρύσεως και το τσάι δυόσμου βελτίωσε τον έλεγχο των ορμονών. Ο δυόσμος βοήθησε επίσης και τα δύο φύλα να διαχειριστούν τον πόνο και τη δυσκαμψία που προκαλεί η οστεοαρθρίτιδα.

(Πηγή: J Nurs Women's Health, 2022; 6: 178)

Τα βότανα και η ολιστική θεραπεία μπορούν να βοηθήσουν με πολλούς τρόπους στην αύξηση της γονιμότητας - και για τα δύο φύλα.

Μπορεί να έχετε ακούσει για ανθρώπους που πήραν ένα βότανο και “έπιασαν παιδί”. Είναι μια συχνή ιστορία στη λαϊκή παράδοση και στα παραμύθια. Και όντως, ίσως ως εκ θαύματος συμβεί, τα βότανα, με τόσο απλό και γρήγορο τρόπο, να βοηθήσουν ένα ζευγάρι να συλλάβει. Μακάρι σε όλες τις περιπτώσεις να γινόταν τόσο εύκολα.

Υπογονιμότητα θεωρείται η αδυναμία σύλληψης, μετά από ενός έτους προσπάθεια. Πρόκειται για ένα σύνθετο θέμα, που εξαρτάται από πολλούς παράγοντες και που απαιτεί διάγνωση και κατάλληλη ιατρική αντιμετώπιση, εάν χρειάζεται. Είναι σημαντικό να διερευνηθούν ιατρικά όλες οι πιθανές αιτίες της υπογονιμότητας, ώστε να αντιμετωπιστούν εγκαίρως παθολογικά προβλήματα που μπορεί να εμποδίζουν τη σύλληψη, αλλά και που σε κάποιες περιπτώσεις ίσως είναι σημαντικά για την υγεία των μελλόντων γονιών.

Δεν θα επεκταθώ στην παθολογία και σε ειδικές αιτίες της υπογονιμότητας. Θα προσπαθήσω όμως, να ρίξω λίγο φως στο πώς μπορεί η βοτανοθεραπεία να συμβάλλει στη γονιμότητα και στο πώς μπορεί να λειτουργούν κάποια βότανα, που προβάλλονται ως τονωτικά της γονιμότητας στην παγκόσμια αγορά βοτάνων και τυποποιημένων φυτικών σκευασμάτων.

Η Δυτική Ολιστική Βοτανοθεραπεία είναι ένα προσωποκεντρικό μοντέλο θεραπείας, όπου λαμβάνονται υπόψη όλοι οι παράγοντες που επηρεάζουν την υγεία του θεραπευόμενου. Συνεπώς, δεν υπάρχει μία συνταγή που να λειτουργεί εξίσου για όλους και που θα έλυνε το πρόβλημα της υπογονιμότητας. Μπορεί, ωστόσο, να προταθεί ένα εξατομικευμένο πλάνο υγείας, που περιλαμβάνει πιθανές αλλαγές στον τρόπο ζωής και στη διατροφή παράλληλα με τη χρήση βοτάνων, επιλεγμένων σύμφωνα με τις προσωπικές του ανάγκες.

Μια γενικότερη προσέγγιση της βοτανοθεραπείας σχετικά με την ενίσχυση της γονιμότητας, είναι αντίστοιχη με της σύγχρονης ιατρικής: η συνολική βελτίωση της υγείας των γονέων μπορεί να αυξήσει την πιθανότητα σύλληψης και επιτυχίας της εγκυμοσύνης. Πώς μπορούμε να φέρουμε τον οργανισμό σε μια κατάσταση βέλτιστης υγείας με τα βότανα; Προσπαθούμε να υποστηρίξουμε κάθε ένα από τα συστήματα του οργανισμού μας, ώστε να εκπληρώνει όσο καλύτερα γίνεται τη λειτουργία του.

Γενικότερα για τα γυναικολογικά προβλήματα που μπορεί να σχετίζονται με ανισορροπία, υπερπαραγωγή ή έλλειψη ορμονών, η προσέγγιση της δυτικής βοτανοθεραπείας είναι σε πρώτο στάδιο ήπια και μη επεμβατική. Προσπαθούμε δηλαδή να επιτρέψουμε στο σώμα να ρυθμίσει τις ορμόνες από μόνο του, αποφεύγοντας τα βότανα που έχουν άμεση ορμονική δράση.

Προτείνονται βότανα με τις παρακάτω δράσεις

• Αποτοξινωτικά του ήπατος (που βοηθούν δηλαδή να αποβληθούν πιο άμεσα οι τοξικές ουσίες που βρίσκονται στο ήπαρ). Το ήπαρ είναι υπεύθυνο για την διατήρηση της ισορροπίας των ορμονών, των υπεύθυνων για την αναπαραγωγή όπως και όλων σχεδόν των ορμονών.
• Λεμφαγωγά (που ενισχύουν την κυκλοφορία της λέμφου). Ένα υγιές λεμφικό σύστημα επιτρέπει τη ροή της προγεστερόνης, η οποία είναι απαραίτητη για την ρύθμιση των οιστρογόνων.

Έτσι, εφόσον εξεταστούν όλες οι προσωπικές ανάγκες, μπορεί να προταθούν βότανα που θα στηρίξουν το νευρικό σύστημα, όπως χαλαρωτικά και προσαρμογόνα, που βοηθούν τον οργανισμό να ανταπεξέλθει και να προσαρμοστεί στο στρες. Πολλά από τα προσαρμογόνα βότανα έχουν φήμη ως τονωτικά της γονιμότητας. Ίσως χρειαστεί να γίνεται αποτελεσματικότερα η απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών μέσω της τροφής, οπότε θα βοηθούσαν βότανα τονωτικά της πέψης ή αντιφλεγμονώδη του πεπτικού συστήματος. Αν χρειαστεί υποστήριξη το κυκλοφορικό σύστημα, μπορεί να βοηθήσουν βότανα τονωτικά της κυκλοφορίας, ιδανικά παράλληλα με καθημερινή, ήπια αεροβική άσκηση.

Μια εξατομικευμένη συνταγή με βότανα για την αύξηση της γονιμότητας θα μπορούσε να περιλαμβάνει βότανα με όλες τις παραπάνω δράσεις.

♂ Ειδικά για τους άντρες, επιπλέον των παραπάνω, προτείνονται κυρίως βότανα που ενισχύουν το ανδρικό ουροποιητικό σύστημα, όπως διουρητικά και αντιφλεγμονώδη, και βότανα που ενισχύουν τη λειτουργία του κυκλοφορικού

♀ Ειδικά για τις γυναίκες, προτείνονται βότανα που τονώνουν την κυκλοφορία στην περιοχή της μήτρας, τα οποία έχουν συνήθως και εμμηναγωγό δράση. Τα εμμηναγωγά βότανα βοηθούν στην καλύτερη ροή του αίματος κατά τη διάρκεια της εμμήνου ρύσης και κατ’ επέκταση στον καλύτερο “καθαρισμό” της μήτρας. Πολλά από τα εμμηναγωγά βότανα είναι τονωτικά της γονιμότητας και είναι χρήσιμα σε ένα πλάνο προετοιμασίας για εγκυμοσύνη. Χρειάζονται όμως προσοχή από την ωορρηξία και έπειτα, επειδή ίσως προκαλέσουν αποβολή ή αποτρέψουν τη σύλληψη. Παραδοσιακά, ισχυρές δόσεις εμμηναγωγών, όπως οι σπόροι του μαϊντανού και του σέλινου, λαμβάνονταν από την αρχαιότητα ως εκτρωτικά. Οι μικρές δόσεις δεν είναι απαραίτητο ότι θα επηρεάσουν την εγκυμοσύνη, αλλά καλύτερα να διακόπτεται η χρήση τους από την ωορρηξία μέχρι και την επόμενη έμμηνο ρύση, ώστε να αποφευχθούν τυχόν επιπλοκές.

Το ιδανικό θα ήταν να προγραμματιστεί ένα διάστημα προετοιμασίας πριν την εγκυμοσύνη, διάρκειας λίγων μηνών. Σε αυτό το διάστημα, θα χρειαστεί και οι δύο γονείς να υιοθετήσουν συνήθειες που θα συμβάλλουν στη βελτίωση της υγείας τους (πχ. άσκηση, χαλάρωση, ύπνος, πολλά φρούτα και λαχανικά) και να αφήσουν τις συνήθειες που την επιβαρύνουν.(πχ. κάπνισμα, αλκοόλ) Αν επιθυμούν να πάρουν βότανα, καλό θα ήταν να ξεκινήσουν με την ήπια προσέγγιση που ανέφερα παραπάνω. 

Τα Φυτοοιστρογόνα

Για την αύξηση της γυναικείας γονιμότητας, σε μεταγενέστερο χρόνο, θα μπορούσαν να ληφθούν βότανα που περιέχουν φυτοοιστρογόνα. Τα φυτοοιστρογόνα είναι ουσίες που μοιάζουν με τα φυσικά οιστρογόνα και δρουν πολύ πιο ήπια από τα χημικά οιστρογόνα. Η ιδιαιτερότητά τους είναι ότι το σχήμα τους ταιριάζει στους υποδοχείς των οιστρογόνων που βρίσκονται στους ιστούς του γυναικείου αναπαραγωγικού συστήματος- μιμούνται δηλαδή τα φυσικά οιστρογόνα, αναπληρώνοντας κατά κάποιον τρόπο τη δράση τους. Έρευνες έχουν δείξει ότι μπορεί να λειτουργούν ως ρυθμιστικά ορμονών, παρουσιάζοντας είτε οιστρογονική είτε αντιοιστρογονική δράση. Η χρήση των φυτοοιστρογόνων σε θεραπευτικές δοσολογίες έχει θεωρηθεί επίφοβη για κάποιες περιπτώσεις καρκίνων, επειδή δεν έχουν ολοκληρωθεί οι έρευνες που εξηγούν πλήρως τη λειτουργία τους. Υπάρχουν ωστόσο πολλές έρευνες που υποστηρίζουν ότι όχι μόνο είναι ασφαλή, αλλά ότι προλαμβάνουν πολλές μορφές καρκίνου.

Γνωρίζατε ότι : Μερικές από τις τροφές που περιέχουν Φυτοοιστρογόνα είναι: τα όσπρια (ειδικά η σόγια και τα προϊόντα της), ο λιναρόσπορος, τα αποξηραμένα φρούτα (πχ. χουρμάδες, δαμάσκηνα, βερίκοκα), το σουσάμι, το σκόρδο, τα ροδάκινα, τα μούρα, το πίτουρο του σιταριού, τα κραμβοειδή λαχανικά (πχ. λαχανο, κουνουπίδι, μπρόκολο, σινάπι).

Γνωρίζατε ότι: 
-Οι καρποί της γνωστής μας λυγαριάς (Vitex agnus-castus), που είναι αυτοφυής στην Ελλάδα, περιέχει φυτοοιστρογόνα που σύμφωνα με έρευνες αυξάνουν την παραγωγή προγεστερόνης, ρυθμίζουν τον κύκλο και αυξάνουν τη γονιμότητα.
-Λέγεται πως οι κόρες που συμμετείχαν στη γιορτή της θεάς Δήμητρας, τα Θεσμοφόρια, στολίζονταν με άνθη λυγαριάς για να προστατέψουν την αγνότητά τους.
-Στα μεσαιωνικά μοναστήρια λεγόταν το “πιπέρι του μοναχού” στο οποίο αποδίδονταν αντι-αφροδισιακές αν το χρησιμοποιούσαν άντρες.

* η γλυκόριζα αντενδείκνυται για όσους πάσχουν από υπέρταση.

*** Τα παραπάνω παραδείγματα δεν αποτελούν θεραπευτική πρόταση. Όλα τα βότανα ενδέχεται να έχουν παρενέργειες, αντενδείξεις και αλληλεπιδράσεις και όλα έχουν συγκεκριμένες θεραπευτικές δοσολογίες. Συμβουλευτείτε κάποιον ειδικό πριν αποφασίσετε να καταναλώσετε βότανα, ειδικά εάν έχετε χρόνια ή σοβαρά προβλήματα υγείας, εάν είστε έγκυος ή θηλάζουσα.

Η Κωνσταντίνα Λίτσα σπούδασε Βοτανοθεραπεία στη Σχολή Επαγγελμάτων Υγείας του Πανεπιστημίου Napier στο Εδιμβούργο,στη Σκωτία. Έπειτα έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στη "Συμβουλευτική Ψυχολογία στη Δημόσια Υγεία" και εκπαιδεύτηκε στη Συμβουλευτική (Solution Focused Counselling και Προσωποκεντρική Συμβουλευτική). Από το 2007 εργάστηκε ως Φυτοθεραπεύτρια στη Βρετανία, στον δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα, καθώς και σε κοινοτικά προγράμματα σχεδιασμένα για ευάλωτες ομάδες, με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους. Για 3 χρόνια ήταν μέλος της ομάδας Αγωγής Υγείας του Δήμου του Εδιμβούργου,όπου εργαζόταν με εφήβους σε Γυμνάσια και έλαβε μέρος σε Βρετανικά προγράμματα εκπαίδευσης που αφορούσαν στην ανάπτυξη αυτοπεποίθησης και περιβαλλοντολογικής συνείδησης σε σχολεία. Συμμετείχε για 7 χρόνια στην ομάδα Herbal Scotland, όπου προσέφερε Πρώτες Βοήθειες με Βότανα σε Διεθνή Φεστιβάλ. Από τον Αύγουστο του 2011, ζει στην Ελλάδα, όπου εργάζεται ως Βοτανοθεραπεύτρια και προωθεί τις αρχές της Αειφόρου Καλλιέργειας (Permaculture).Έχει συνεργαστεί με πολλές τοπικές ομάδες και παραδίδει σεμινάρια αυτάρκειας και πρακτικά εργαστήρια με στόχο την εκπαίδευση για την αυτοδιαχείριση της υγείας και την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση.