Στην παγκόσμια αγορά βοτάνων υπάρχουν εκατοντάδες σκευάσματα που πωλούνται ως ενισχυτικά της άμυνας του οργανισμού. Μπορεί να περιέχουν εξωτικά ή και σπάνια φυτά ή κοινά φυτά, που φύονται και στην ελληνική ύπαιθρο. Ίσως έχετε ακούσει ότι η εχινάκεια, το ριγανέλαιο, το βάμμα πρόπολης ή τα φύλλα της ελιάς ενισχύουν την άμυνα του οργανισμού. Πράγματι, βάσει ερευνών, όλα τα παραπάνω σκευάσματα έχουν δραστικά συστατικά που μπορούν να συμβάλλουν στην αποφυγή μολύνσεων ή λοιμώξεων. Αν ακολουθήσουμε, ωστόσο, το μοντέλο της σύγχρονης ολιστικής βοτανοθεραπείας, υπάρχει μία προτεινόμενη διαδικασία που μπορεί να μας οδηγήσει σε συγκεκριμένη επιλογή βοτάνων, μια διαδικασία βασισμένη στις εξατομικευμένες ανάγκες της υγείας το καθενός.

Στην ολιστική βοτανοθεραπεία προσπαθούμε να στηρίξουμε ολόκληρο τον οργανισμό ώστε να λειτουργήσει καλύτερα και το ανοσοποιητικό σύστημα.

Είναι εξάλλου εξαιρετικά πολύπλοκο και αλληλένδετο με τα υπόλοιπα συστήματα. Τα κυριότερα όργανα και ιστοί που σχετίζονται με το ανοσοποιητικό είναι το δέρμα, το έντερο, ο μυελός των οστών, ο σπλήνας, οι αδενοειδείς εκβλαστήσεις (τα κρεατάκια), οι αμυγδαλές, ο θύμος αδένας και οι υπόλοιποι αδένες του λεμφικού συστήματος, ο βλεννογόνος του αναπνευστικού, του πεπτικού, του ουροποιητικού και του αναπαραγωγικού. Διαφορετικά κύτταρα, που κυκλοφορούν μέσω του λεμφικού συστήματος και του αίματος σε ολόκληρο το σώμα, είναι υπεύθυνα για την άμυνα του οργανισμού έναντι εξωγενών και ενδογενών παραγόντων. Ένας από τους βασικούς παράγοντες που επηρεάζουν το ανοσοποιητικό σύστημα είναι το στρες (σωματικό ή ψυχολογικό). Η επιστήμη της ψυχονευροανοσολογίας, για παράδειγμα, μελετά το συσχετισμό μεταξύ της ψυχολογίας, του νευρικού συστήματος και του ανοσοποιητικού.

Κάποια από τα σημάδια ότι η άμυνα του οργανισμού υπολειτουργεί μπορεί να είναι οι αλλεπάλληλες ή επίμονες λοιμώξεις, οπουδήποτε στο σώμα, όπως οι μολύνσεις στο δέρμα, οι αναπνευστικές λοιμώξεις, η γρίπη και τα κρυολογήματα, τα γαστρεντερικά προβλήματα, οι ουρολοιμώξεις ή οι κυστίτιδες και άλλα συμπτώματα, όπως η έντονη κόπωση, η αργή επούλωση πληγών, οι άφθες και η συχνή επανεμφάνιση έρπη.

Στη διαδικασία λήψης αποφάσεων της δυτικής βοτανοθεραπείας λαμβάνονται υπόψη όλοι οι παράγοντες που μπορεί να επηρεάζουν την άμυνα του οργανισμού. Εξετάζουμε λοιπόν τα συμπτώματα αλλά και την αιτία των συμπτωμάτων, ώστε να καταλήξουμε στα κατάλληλα βότανα, ανάλογα με τις δράσεις τους.

Μπορούμε να υποστηρίξουμε το ανοσοποιητικό σύστημα συνήθως επιλέγοντας βότανα με τις παρακάτω δράσεις (δείτε αναλυτικά στον πίνακα):

• Αντισηπτικά (αντιμικροβιακά και αντιβακτηριακά) αντιμυκητιασικά και αντιικά. Σε περίπτωση προσβολής από κάποιο παθογόνο, μύκητα, ιό ή μικρόβιο, μπορούμε να υποστηρίξουμε το ανοσοποιητικό με βότανα που έχουν αυτές τις δράσεις.
• Αποτοξινωτικά. Στηρίζοντας τη λειτουργία της “αποτοξίνωσης”* με βότανα ανακουφίζουμε τον οργανισμό από το στρες των “τοξινών”* ή περιττών ουσιών, που μπορεί να επιβαρύνει και να επιβραδύνει το ανοσοποιητικό. Σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση τα βότανα που δρουν ως αποχρεμπτικά, αποτοξινωτικά του ήπατος, υπακτικά, τονωτικά της κυκλοφορίας και εφιδρωτικά ή διουρητικά, συμβάλλουν στην αποτοξίνωση.
• Χαλαρωτικά, τονωτικά του νευρικού συστήματος και προσαρμογόνα (βότανα που βοηθούν τον οργανισμό να προσαρμοστεί στο στρες). Τα βότανα που επιδρούν στο νευρικό σύστημα, όπως τα επουλωτικά των νευρώνων, τα χαλαρωτικά, τα αγχολυτικά ή αντικαταθλιπτικά, σε συνδυασμό με ένα πλάνο υγείας που συμπεριλαμβάνει τη Διαχείριση Στρες, στηρίζουν το ανοσοποιητικό σύστημα, ανακουφίζοντας τον οργανισμό από τους παράγοντες που το εξαντλούν.
• Λεμφαγωγά (τονωτικά της κυκλοφορίας της λέμφου). Είναι η πρώτιστη δράση που αναζητούμε όταν θέλουμε να επιδράσουμε άμεσα, με ήπιο τρόπο στο ανοσοποιητικό σύστημα. Τονώνοντας την κυκλοφορία της λέμφου επιτρέπουμε στις ουσίες που αποβάλλονται δια μέσου της λέμφου να αποβληθούν γρηγορότερα, αλλά και στα λεμφοκύτταρα του ανοσοποιητικού να κυκλοφορήσουν πιο άμεσα στον οργανισμό.

Εξίσου σημαντική στην προσέγγιση της βοτανοθεραπείας είναι η στήριξη του πεπτικού συστήματος. Αναλόγως με τα συμπτώματα και τις ιδιαιτερότητες του κάθε ανθρώπου, είναι σημαντικό να βεβαιωθούμε πως γίνεται η κατάλληλη απορρόφηση ή λήψη πολύτιμων συστατικών, βιταμινών και ιχνοστοιχείων που επιδρούν στο ανοσοποιητικό. Για παράδειγμα, όταν η χλωρίδα του εντέρου δεν είναι σε ισορροπία (π.χ. στους καπνιστές ή σε όσους καταναλώνουν αλκοόλ, ζάχαρη ή καυτερά σε υπερβολή) ή αν υπάρχει φλεγμονή στο έντερο (π.χ. αν υπάρχει διατροφική ευαισθησία ή δυσανεξία) μπορεί να χρειαστούμε βότανα αντιφλεγμονώδη, επουλωτικά ή μαλακτικά και τονωτικά του πεπτικού. Η χρόνια (συχνά ασυμπτωματική) φλεγμονή του πεπτικού συστήματος, που μπορεί να οφείλεται σε υπερευαισθησία σε συγκεκριμένες τροφές, εικάζεται πως σχετίζεται με την εμφάνιση αυτοάνοσων νοσημάτων.

Μία από τις αρχές της ολιστικής βοτανοθεραπείας είναι πως προσπαθούμε να λειτουργούμε ήπια και μη παρεμβατικά, κυρίως υποστηρίζοντας τον οργανισμό στη διαδικασία της αυτοΐασης. Για την ενίσχυση του ανοσοποιητικού προτεραιότητα στη θεραπευτική διαδικασία είναι να δουλέψουμε με τις δράσεις που προαναφέρθηκαν, πριν χρειαστεί να καταλήξουμε σε βότανα που επηρεάζουν πιο έντονα το ανοσοποιητικό, αναλόγως, φυσικά, με την περίσταση. Ένας από τους λόγους που επιλέγουμε ήπια βότανα είναι ότι υπάρχει έντονη επιστημονική αντιγνωμία, που ακόμη δεν έχει επιλυθεί, σχετικά με το αν και κατά πόσο κάποια βότανα που επηρεάζουν άμεσα το ανοσοποιητικό σύστημα, μπορεί να περιπλέξουν την εξέλιξη αυτοάνοσων ή άλλων παθήσεων του ανοσοποιητικού.

Υπάρχουν, ωστόσο, βότανα και μύκητες που θεωρούνται προσαρμογόνα, τα οποία χρησιμοποιούνται παραδοσιακά για εκατοντάδες χρόνια και σύμφωνα με έρευνες, επιδρούν απευθείας στο ανοσοποιητικό σύστημα. Πολλά είναι Ασιατικής προέλευσης, και φαίνεται πως έχουν διερευνηθεί περισσότερο σε σχέση με άλλα Ευρωπαϊκά βότανα, ίσως λόγω του ότι η βοτανοθεραπεία, για παράδειγμα, στην Ινδία και στην Κίνα, είναι εδραιωμένη επιστήμη, ενταγμένη στο μοντέλο παραδοσιακής ιατρικής, που ανήκει στο εθνικό σύστημα υγείας. Παραδείγματα αυτών των βοτάνων είναι τα εξής: Astragalus membranaceus, Codonopsis, Ganoderma lucidum (Μανιτάρι Ρέισι), Lentinus edodes (Μανιτάρι Σιτάκε), Ligustrum lucidum, Schisandra chinensis.

Οι παθήσεις που σχετίζονται άμεσα με το ανοσοποιητικό σύστημα, όπως κάποιες αλλεργίες ή ατοπικές παθήσεις, κάποιες αυτοάνοσες παθήσεις και το AIDS, θέλουν συγκεκριμένη, ειδική μεταχείριση και σε κάποιες περιπτώσεις σε απόλυτη συνεργασία με τους θεράποντες ιατρούς, με πολλή προσοχή, ώστε τα βότανα να μην αλληλεπιδρούν με την φαρμακευτική αγωγή. Αντίστοιχα, ασθενείς με διαφορετικά είδη καρκίνου ή ασθενείς που έχουν υποβληθεί σε μεταμόσχευση ή/και χρειάζονται ανοσοκατασταλτική αγωγή, χρειάζεται να συμβουλευτούν τον γιατρό τους και επαγγελματία ειδικό, πριν αποφασίσουν να ακολουθήσουν τη βοτανοθεραπεία.**

*Ο τεχνικός ορισμός της λέξης τοξίνη στη βιολογία είναι διαφορετικός από αυτόν που της αποδίδει η ολιστική ιατρική. Στην ολιστική ιατρική τοξίνη θεωρείται οποιαδήποτε περιττή για τον οργανισμό ουσία, που μπορεί να προκαλέσει πρόβλημα υγείας.

**Οι παραπάνω προτάσεις και το παρόν άρθρο, σκοπό έχουν την ενημέρωση και δεν αντικαθιστούν την θεραπεία. Εφόσον θέλετε να χρησιμοποιήσετε βότανα θεραπευτικά, συμβουλευτείτε τον γιατρό σας ή ειδικό επαγγελματία Βοτανοθεραπευτή.

Η Κωνσταντίνα Λίτσα σπούδασε Βοτανοθεραπεία στη Σχολή Επαγγελμάτων Υγείας του Πανεπιστημίου Napier στο Εδιμβούργο,στη Σκωτία. Έπειτα έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στη "Συμβουλευτική Ψυχολογία στη Δημόσια Υγεία" και εκπαιδεύτηκε στη Συμβουλευτική (Solution Focused Counselling και Προσωποκεντρική Συμβουλευτική). Από το 2007 εργάστηκε ως Φυτοθεραπεύτρια στη Βρετανία, στον δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα, καθώς και σε κοινοτικά προγράμματα σχεδιασμένα για ευάλωτες ομάδες, με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους. Για 3 χρόνια ήταν μέλος της ομάδας Αγωγής Υγείας του Δήμου του Εδιμβούργου,όπου εργαζόταν με εφήβους σε Γυμνάσια και έλαβε μέρος σε Βρετανικά προγράμματα εκπαίδευσης που αφορούσαν στην ανάπτυξη αυτοπεποίθησης και περιβαλλοντολογικής συνείδησης σε σχολεία. Συμμετείχε για 7 χρόνια στην ομάδα Herbal Scotland, όπου προσέφερε Πρώτες Βοήθειες με Βότανα σε Διεθνή Φεστιβάλ. Από τον Αύγουστο του 2011, ζει στην Ελλάδα, όπου εργάζεται ως Βοτανοθεραπεύτρια και προωθεί τις αρχές της Αειφόρου Καλλιέργειας (Permaculture).Έχει συνεργαστεί με πολλές τοπικές ομάδες και παραδίδει σεμινάρια αυτάρκειας και πρακτικά εργαστήρια με στόχο την εκπαίδευση για την αυτοδιαχείριση της υγείας και την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση.

Urdhva Dhanurasana
Αν κάποιος ασκούμενος στη Hatha Yoga χρειάζεται ώθηση ενέργειας λόγω θλίψης, κόπωσης, αλλά και λόγω καθιστικού τρόπου ζωής, η Urdhva Dhanurasana ή ανεστραμμένη γέφυρα μπορεί να τον βοηθήσει ουσιαστικά. Επίσης θα τον βοηθήσει να ενισχύσει το άνοιγμα του θώρακά του, να ξεπεράσει την εσωστρέφεια, να ενισχύσει τη δύναμή του και να αποσυμπιέσει τη σπονδυλική του στήλη, ώστε να βρει ξανά τη χαμένη του ευεξία και διάθεση.
Σε καθημερινή βάση οι άνθρωποι κινούμε σχεδόν αποκλειστικά την σπονδυλική μας στήλη και τον κορμό μας, προσθίως (μπροστά και κάτω). Όλες σχεδόν οι εργασίες και οι κινήσεις μας αφορούν πρόσθιες κάμψεις, παρά οπίσθιες ή πλάγιες. Συγκεκριμένα, κάνουμε καθημερινά πάνω από τέσσερις χιλιάδες πρόσθιες κάμψεις κατά τη διάρκεια της ημέρας, σε αντίθεση με τις οπίσθιες κάμψεις, ή τις πλάγιες, που είναι μετρημένες στα δάχτυλα. Επομένως η ανισορροπία που δημιουργείται σε αυτή τη βάση κίνησης, αποτελεί εστία παθολογίας, πόνων και κύρτωσης της σπονδυλικής μας στήλης, δημιουργώντας κύφωση, ή σκολίωση, ή όποια άλλη παραμόρφωση.
Η Urdhva Dhanurasana, ή αλλιώς ανεστραμμένη γέφυρα, ή τροχός, αποτελεί μια βαθιά και έντονη οπίσθια κάμψη της πλάτης, που θα αναστρέψει αυτή την τάση και θα προσφέρει πολλά οφέλη στο σώμα, στο μυαλό και στο πνεύμα. Είναι λοιπόν αρκετοί οι λόγοι για να ενσωματώσει κάποιος τη στάση του τροχού ή της ανάποδης γέφυρας, στην πρακτική του στη Hatha Yoga.

Τα πολλαπλά οφέλη της Urdhva Dhanurasana

• Η Urdhva Dhanurasana, ενισχύει και επιμηκύνει τους σπονδύλους, γεγονός που αυξάνει την ελαστικότητα και την ευκαμψία της σπονδυλικής στήλης. Καθώς μεγαλώνουμε και γερνάμε, οι σπόνδυλοί μας συμπιέζονται, γι’ αυτό οι ηλικιωμένοι χάνουν λίγα έως αρκετά εκατοστά από το ύψος τους. Ωστόσο οι asanas που επιτελούν οπίσθιες κάμψεις όπως η Urdhva Dhanurasana, καλλιεργούν την ελαστικότητα και μεγαλώνουν το εύρος κίνησης των σπονδύλων και των μεσοσπονδύλιων δίσκων, έτσι ώστε η σπονδυλική στήλη να αποσυμπιέζεται, να είναι ευθυτενής και να διατηρείται νέα και υγιής.
• Η Urdhva Dhanurasana ενισχύει τα χέρια, τους καρπούς, την κοιλιακή ζώνη, τα πόδια, τους ώμους και το στήθος, τονώνοντας και δυναμώνοντας τους μυς, τους τένοντες και τα οστά αυτών των μερών του σώματος.
• Τεντώνει, διατείνει και ανοίγει το θωρακικό κλωβό, την καρδιά και τις κλείδες.
• Δημιουργεί τον απαραίτητο χώρο που χρειάζεται η πλάτη και ενισχύει μυϊκά τους μυς των ωμοπλατών.
• Ενεργοποιεί τον θυρεοειδή και την υπόφυση, καθώς ανοίγει και ξεμπλοκάρει το chakra του λαιμού visuddha ή πύλη.
• Ανακουφίζει τους πόνους στην πλάτη και στον αυχένα, καθώς τους ξεμπλοκάρει κινητικά και μυϊκά.
• Αναστέλλει τη στειρότητα και βοηθάει τη λίμπιντο και τη σεξουαλική λειτουργία, ανοίγοντας το δεύτερο chakra muladhara ή ιερό, αφού το πέμπτο chakra συνδέεται με το δεύτερο.
• Βοηθά στη μείωση της οστεοπενίας και της οστεοπόρωσης μέσω της δυναμικής συμπίεσης και αποσυμπίεσης των οστών.
• Ανοίγει και διευρύνει τις πνευμονικές κυψέλες, επιτρέποντας αυξημένες ποσότητες οξυγόνου στους πνεύμονες, κάτι που θα αναβαθμίσει σταδιακά την αναπνοή.
• Θεραπεύει το άσθμα και χρόνια αναπνευστικά προβλήματα από πνευμονικές παθήσεις.
• Διατείνει και χαλαρώνει τη λεκάνη και τους σφιχτούς γοφούς, με αποτέλεσμα την αυξημένη ευελιξία των ισχίων.
• Προσδίδει ενέργεια σε σωματικό και σε ψυχικό επίπεδο, καθότι η prana-ενέργεια ελευθερώνεται και ρέει απρόσκοπτα μέσα στα nadis-κανάλια του σώματος.
• Ελευθερώνει τον οργανισμό από το στρες και το άγχος, δημιουργώντας αίσθηση ευφορίας και ευεξίας στην περιοχή του θώρακα, της καρδιάς και του τέταρτου στη σειρά anahata-chakra.
• Είναι από τις λίγες asanas που ξεμπλοκάρει και ενεργοποιεί και τα επτά chakras, λειτουργώντας σαν μία διάνοιξη που ξεκινά από το μεσαίο chakra, το anahata, και επεκτείνεται προς τα άνω και κάτω chakras, διατηρώντας έτσι όλες τις ενεργειακές λειτουργίες του σώματος σε αρμονία μεταξύ τους.

Ανοίγοντας την καρδιά
Η Urdhva Dhanurasana δημιουργεί ένα βαθύ και οπίσθιο άνοιγμα της πλάτης, που ανοίγει ταυτόχρονα και την καρδιά. Οι asanas οπίσθιων κάμψεων δημιουργούν άνοιγμα της καρδιάς και προορίζονται να θεραπεύσουν τις πληγωμένες και «κλειστές» καρδιές, από παρελθόντα γεγονότα απώλειας ή επώδυνων χωρισμών, ή όποιας άλλης λύπης, ανοίγοντας ξανά τα συναισθήματα και επιτρέποντας στις ψυχές, νέες ευκαιρίες για έρωτες και αγάπη.
Το άνοιγμα αυτό είναι δύσκολο να ξεκινήσει από την καρδιά μέσω των συναισθημάτων, χωρίς την βοήθεια του σώματος. Τα συναισθήματα είναι αρκετά δύσκολο για κάποιον να τα χαλιναγωγήσει, ενώ το σώμα μπορεί να το βοηθήσει αποτελεσματικά ασκώντας το με την Hatha Yoga. Είναι θέμα χρόνου λοιπόν μέσα από την πρακτική και την ενσωμάτωση της Urdhva Dhanurasana στην πρακτική, να λάμψει ξανά η καρδιά και το φως της στον κόσμο.
Συνιστάται να μένει κάποιος στη θέση για 5-10 βαθιές αναπνοές (ανάλογα με την ευλυγισία και τη δύναμη του κάθε ασκούμενου), αυξάνοντας σταδιακά το χρόνο με την εξάσκηση. Δεν χρειάζεται να ανησυχεί κάποιος εάν δεν έχει καταφέρει να ενσωματώσει αποτελεσματικά την Urdhva Dhanurasana ή στάση του τροχού στην πρακτική του, καθώς είναι μία αρκετά απαιτητική στάση. Γι’ αυτούς υπάρχει η προηγούμενη και προπαρασκευαστική θέση της μισής ή μικρής γέφυρας setu bandha sarvangasana, που είναι πιο προσιτή για όσους δεν έχουν εξασκηθεί αρκετά ακόμα.

Η πρακτική

Βήμα 1: Ξάπλωσε ανάσκελα στο πάτωμα. Λύγισε τα γόνατά σου και ακούμπησε τα πέλματά σου στο ματ, αρκετά κοντά στα καθιστικά οστά. Λύγισε τους αγκώνες σου και φέρε τις παλάμες σου στο πάτωμα δίπλα στο κεφάλι σου στο ύψος των αυτιών στο πάτωμα. Φέρε τους πήχεις κάθετα στο πάτωμα και παράλληλους μεταξύ τους, με τα δάχτυλα στραμμένα προς τους ώμους. Τα χέρια σε αυτή τη θέση θα είναι σε έξω στροφή. Πάτησε τώρα τις παλάμες σου στο πάτωμα. Εάν αυτό δεν γίνεται σημαίνει ότι δεν είσαι ακόμα αρκετά εύκαμπτος, ώστε να εκτελέσεις την asana.

Βήμα 2: Πατώντας τα πέλματά σου ενεργά στο πάτωμα, εξέπνευσε και κατέβασε τον ουρά σου προς τον κόκκυγα, ενεργοποιώντας τους τετρακεφάλους και τους γλουτούς, ανασηκώνοντας τη λεκάνη από το πάτωμα. Κράτησε τους μηρούς και τα πόδια παράλληλα μεταξύ τους. Πάρε δύο ή τρεις αναπνοές. Στη συνέχεια, πίεσε σταθερά τις παλάμες σου στο πάτωμα κινώντας τις ωμοπλάτες σου προς τα πίσω και ανασηκώσου πάνω και πίσω, ακουμπώντας την κορυφή του κεφαλιού σου στο πάτωμα, στηριζόμενος περισσότερο στα χέρια και λιγότερο στο κεφάλι σου. Κράτησε τους πήχεις των χεριών σου παράλληλους μεταξύ τους και το βλέμμα σου προς τα πίσω. Πάρε δύο με τρεις αναπνοές με το κεφάλι σου στο ματ προετοιμάζοντας το σώμα σου για άνοδο. Αν είσαι αρκετά ευλύγιστος ίσως δεν χρειαστεί αυτό το στάδιο με το κεφάλι να εφάπτεται στο πάτωμα, οπότε μπορείς να ανεβείς κατευθείαν.

Βήμα 3: Πίεσε τα πόδια και τις παλάμες σου στο πάτωμα πιο δυναμικά και γύρισε ξανά την ουρά-κόκκυγα προς τα μέσα. Πάρε μία βαθιά εισπνοή και τεντώνοντας δυναμικά τα χέρια σου, ανασήκωσε το κεφάλι σου από το πάτωμα, τεντώνοντας όσο μπορείς τα χέρια σου. Τώρα μαγνήτισε τους μηρούς μεταξύ τους και με την ουρά προς τα μέσα θα φτιάξεις μία μέση πολύ ισχυρή. Αυτό θα σε κάνει να νοιώθεις ασφαλής, να μην πονάς και θα σε βοηθήσει να ανοίξεις ακόμα περισσότερο τον θώρακά σου και να τεντώσεις κι άλλο τα χέρια του. Αν δεν έχεις καταφέρει να τεντώσεις τελείως τα χέρια σου λόγω δυσκαμψίας, δοκίμασε να σηκώσεις τα πέλματά σου στα δάχτυλα, ώστε να κερδίσεις πόντους τεντώματος και ανοίγματος.

Βήμα 4: Κράτησε τους αγκώνες όσο περισσότερο γίνεται παράλληλους μεταξύ τους και τα πόδια σου δυνατά. Το κεφάλι σου γύρισέ το ελαφρώς προς τα πίσω, σαν να θέλει να συναντήσει την ουρά σου, με το βλέμμα σταθερό προς το πάτωμα. Άπλωσε τις ωμοπλάτες ανοίγοντας το θώρακά σου αφήνοντας την καρδιά σου να ανοίξει και να αγκαλιάσει τον κόσμο. Κράτα τους αγκώνες σου κλειστούς και τους πήχεις των χεριών σου παράλληλους μεταξύ τους. Μένοντας στο μέγιστο-pick της θέσης, ανέπνευσε βαθιά για όσες περισσότερες ολοκληρωμένες και βαθιές αναπνοές μπορείς.

Βήμα 5: Μαλακώνοντας την δύναμη των χεριών σου φέρε την κορυφή του κεφαλιού σου να ακουμπήσει πάλι μαλακά στο πάτωμα. Κατέβασε τις ωμοπλάτες στο ματ και σταδιακά την σπονδυλική στήλη, τελευταία άφησε τη λεκάνη σου στο πάτωμα. Μείνε για λίγο ξαπλωμένος ανάσκελα με κλειστά μάτια και απόλαυσε την αίσθηση που σου έδωσε το άνοιγμα της καρδιάς σου στην Urdhva Dhanurasana. Επανέλαβε μία, δύο ή και περισσότερες φορές.

Αντενδείξεις και προφυλάξεις

• Οι Yoga asanas, ιδιαίτερα οι πιο προχωρημένες στάσεις, έχουν σπουδαία οφέλη για την υγεία, αλλά και αντενδείξεις. Θα χρειαστεί να εκτελέσετε αυτήν τη στάση με μεγάλη προσοχή, εάν υπάρχουν οι ακόλουθες παθολογίες:
• Τραυματισμός στην πλάτη, πρόσφατος ή χρόνιος.
• Βράχυνση των μυών της άνω πλάτης με μυϊκούς πόνους, ή και σπασμούς.
• Τραυματισμός στη μέση, λουμπάγκο, ή ισχιαλγία.
• Σύνδρομο καρπιαίου σωλήνα, ή επικονδυλίτιδα.
• Καρδιακά προβλήματα.
• Πονοκέφαλοι, ημικρανίες.
• Διάρροια.
• Υψηλή ή χαμηλή αρτηριακή πίεση.

Τροποποιήσεις και στηρίγματα
Σε πολλούς ασκούμενους οι ώμοι, η πλάτη και οι βουβώνες είναι σφιγμένοι και αρκετά κλειστοί, με αποτέλεσμα να περιορίζεται η πλήρης κίνησή τους στις οπίσθιες κάμψεις. Κάποιος που έχει τέτοιες δυσκολίες, αφού έχει εξασκηθεί σε προηγούμενες πιο εύκολες asanas (bhujangasana-κόμπρα, setu bandha sarvangasana-μικρή γέφυρα, ustrasana-καμήλα), μπορεί να δοκιμάσει την θέση ακολουθώντας την διαδικασία, στηρίζοντας τα χέρια του σε τουβλάκια-blocks, που θα είναι ξαπλωμένα και θα τα στερεώσει στον τοίχο.

Συμβουλές για αρχάριους
Υπάρχουν ασκούμενοι που αν και είναι αρχάριοι τους είναι αρκετά εύκολο να εκτελέσουν τη θέση, λόγω ευλυγισίας κάτι που συμβαίνει κυρίως με το γυναικείο φύλο. Παρ’ όλα αυτά η Urdhva Dhanurasana δεν είναι asana για αρχαρίους. Είναι καλύτερα να το προσπαθήσει κάποιος, όταν έχει φθάσει στο απαιτούμενο σημείο προετοιμασίας. Ας μην ξεχνάμε ότι η κάθε θέση που κατακτά ο κάθε νέος μαθητής, είναι προπαρασκευή για κάποια επόμενη λίγο πιο δύσκολη. Είναι καλό λοιπόν να ακολουθεί βήμα-βήμα αυτά που του λέει ο δάσκαλός του, δείχνοντας υπομονή και προσήλωση στην πρακτική και όχι βιασύνη και ανυπομονησία. Άλλωστε και η Hatha Yoga έχει σκοπό αρχικά να διδάξει τα Yamas (ηθικές δεσμεύσεις) και τα Niyamas (ηθικές προτροπές) στους ασκούμενους, ώστε να γίνουν σταδιακά καλύτεροι στο σώμα, στην ψυχή, αλλά και στο πνεύμα, ακολουθώντας το μονοπάτι της Yoga που είναι κυρίως πνευματικό.
Στο πρακτικό κομμάτι οι δυσκολίες στους αρχαρίους εμφανίζονται στους μηρούς των ποδιών και στους πήχεις των χεριών, που τείνουν να ανοίγουν προς τα έξω. Εδώ ένας ιμάντας θα ασφαλίσει τα πόδια ή τα χέρια ώστε να μην ανοίγουν πολύ. Ένα μπλοκ μπορεί να τοποθετηθεί κατά μάκρος ξαπλωμένο ανάμεσα στα πέλματα, για να κρατά τις αποστάσεις μεταξύ τους σε σωστή αναλογία. Επίσης είναι ένα μέσο για να βοηθήσει στο μαγνητισμό των ποδιών και της μυϊκής δύναμης προς το κέντρο πιέζοντας το τουβλάκι προς τα μέσα, ώστε να συνηθίσει ο αρχάριος την ενεργοποίηση των ποδιών του, του κέντρου του και της Mula Bandha (το κλείδωμα της ρίζας).

Συνεργασία και βοήθεια
Η ενεργητική βοήθεια ώστε να εκτελεστεί η στάση μπορεί να έρθει μέσω του δασκάλου, ή ενός έμπειρου και παλαιότερου yogi. Μία παραλλαγή της asana είναι ο ασκούμενος να πιάσει με τις παλάμες του τους αστραγάλους του βοηθού του, που θα στέκεται με τα πέλματά του παράλληλα δίπλα απ’ τ’ αυτιά του. Αυτό θα του δώσει το απαραίτητο ύψος και την ψυχική στήριξη για να καταφέρει να σηκωθεί.
Η παθητική βοήθεια έρχεται από τον βοηθό, όπου στέκεται από τη μεριά του κεφαλιού του ασκούμενου, στραμμένος προς εκείνον. Εκτελώντας την στάση, ο βοηθός μπορεί να φέρει τα χέρια του στις πλευρές του κορμού του, έτσι ώστε οι παλάμες του να καλύπτουν τις ωμοπλάτες του ασκούμενου ενθαρρύνοντάς τες, τραβώντας μαλακά ώστε να διευρυνθούν μακριά από τη σπονδυλική στήλη. Ο βοηθός χρειάζεται να έχει λυγισμένα τα γόνατά του και ενεργοποιημένους τους μηρούς του και τη mula bandha του, το κέντρο του.

Επίλογος
Η Urdhva Dhanurasana είναι μία πολύ αξιόπιστη στάση-asana, που θα αναβαθμίσει όλη την πρακτική σας, αλλά και την διάθεσή σας για μία βελτιωμένη ποιότητα ζωής, σε όλα τα επίπεδα της ύπαρξης. Δοκιμάστε την και κατακτήστε την, είναι στο χέρι σας.

Βασίλης Μαυρομμάτης
Ιπποκράτειο Κέντρο Κλασικής Ομοιοπαθητικής
Bachelor of Health Science (Naturopathy) στο Warnborough College Ireland
e-mail: bmavromatis@gmail.com
Facebook: @greekmedicine

Το νέο τεύχος (106) του Holistic Life κυκλοφόρησε.
Η έντυπη έκδοση κυκλοφορεί δωρεάν σε 650 σημεία διανομής πανελλαδικά.
Για να γίνεις συνδρομητής συμπλήρωσε τη φόρμα συνδρομής.
Εδώ κατέβασε το νέο τεύχος.

Μερικά από τα άρθρα που θα διαβάσετε σε αυτό το τεύχος:

1.Έρευνα ρίχνει φως στις θεραπευτικές ιδιότητες της Arnica. Τα στοιχεία συνεχίζουν να αυξάνονται υπέρ της ομοιοπαθητικής!
2. Φιλικά βακτήρια για την αντιμετώπιση του άγχους!
3. Η θετική στάση ζωής προστατεύει τη μνήμη μας, καθώς μεγαλώνουμε!
4. Το μαγνήσιο μας βοηθά να παραμένουμε ευφυείς και βελτιώνει τη μνήμη μας!
5. Μαγνήσιο και ύπνος
6. Πρόπολη: το πρώτο φάρμακο που παρασκευάστηκε ποτέ!
7. Πως οι τοξικοί ρύποι μπορούν να βλάψουν μελλοντικές γενιές που δεν εκτέθηκαν ποτέ σε αυτούς
8. Φυσικοί τρόποι ενίσχυσης του ανοσοποιητικού.
9. Εννέα λόγοι για να πίνουμε τσάι.
10. Μαγνήσιο: Ποιες μορφές υπάρχουν και πως επιλέγω ανάλογα τις ανάγκες μου;
11. Αγιουρβέδα και Ιπποκράτειος θεωρία.
12. Πώς να μειώσετε τον κίνδυνο ενός ακόμα καρδιακού επεισοδίου!
13. Προστασία & ενίσχυση του δέρματος το χειμώνα.
14. Ανθοϊάματα: Η ψυχική στάση σαν παράγοντας επίδρασης στην άμυνα του οργανισμού.
15. Η αναγκαιότητα επιστροφής στην παράδοση.
16. Yoga: [Urdhva Dhanurasana] - Η ανεστραμμένη γέφυρα.

Μέχρι το επόμενο τεύχος να θυμάστε να αναζητάτε πάντα εναλλακτικές (φυσικές) λύσεις σε προβλήματα που φαίνονται αδιέξοδα. Explore the Alternative !

www.holisticlife.gr | Facebook: holisticlifegr | Holistic life TV

Η Yoga Nidra, ή ο γιόγκικος ύπνος του Vishnu, είναι μια αρχαία Ινδική μεθοδολογία χαλάρωσης. «Nidra» στα Σανσκριτικά σημαίνει ύπνος, επομένως χαρακτηρίζεται ως η Yoga του ύπνου. Η προέλευση αυτής της πρακτικής εμφανίζεται πριν από χιλιάδες χρόνια, καταγεγραμμένη στα Puranas, αρχαία Ινδική γραφή του 3ου μ.Χ. αιώνα. Στη «Hatha Yoga Pradipika» εμφανίζεται επίσης ο ίδιος όρος. Στην εποχή μας κυρίως ο Swami Satyananda και κάποιοι άλλοι γιόγκις έβαλαν τις δικές τους πινελιές, δημιουργώντας τη σύγχρονη εκδοχή της μεθόδου.
Η Yoga Nidra θεωρείται από πολλούς ως η ισχυρότερη τεχνική χαλάρωσης που υπάρχει στην ανθρώπινη ιστορία. Αποτελεί μία βαθιά διαλογιστική πρακτική που βοηθά στη χαλάρωση του σώματος, της ψυχής και του νου, μεταδίδοντας ταυτόχρονα μία κατάσταση βαθιάς ηρεμίας και αρμονίας. Μπορεί να αποτελέσει μια σπουδαία εμπειρία, καθότι ο ασκούμενος περνά σε μία κατάσταση ύπνου αλλά με εγρήγορση και συνειδητότητα, διευκολύνοντας έτσι την πρόσβαση στον υποσυνείδητο νου.
Η Yoga Nidra λειτουργεί θεραπευτικά όπου μετά τη χαλάρωση όλου του οργανισμού και σε όλα τα επίπεδα της ύπαρξης, μπορεί να επιφέρει μία συνολική ομαλοποίηση και εξισορρόπηση της ζωτικής δύναμης. Κατά τη διάρκεια της συνεδρίας ο συνειδητός νους υποχωρεί, αλλά η επίγνωση παραμένει. Αθροιστικά μία ώρα Yoga Nidra, ισοδυναμεί με τέσσερις ώρες κανονικού ύπνου. Πολλές από τις δραστηριότητες που παραδοσιακά χρησιμοποιούν οι άνθρωποι για να χαλαρώσουν, όπως οι διατάσεις, η τηλεόραση, το ντους, οι παρέες, είναι απλώς περισπασμοί των αισθήσεων. Εκεί μπορεί το σώμα να χαλαρώνει, αλλά όχι ο νους. Η Yoga Nidra λειτουργώντας ολιστικά, φέρνει πλήρη σωματική συναισθηματική και νοητική χαλάρωση.

Η πρακτική
Ξαπλωμένος άνετα στη γη ή σε οποιαδήποτε άνετη επιφάνεια, σε στάση savasana (θέση του πτώματος) απόλυτης ακινησίας και χαλάρωσης, ο ασκούμενος καλείται να ακολουθήσει τα λόγια του δασκάλου, στο όμορφο αυτό ταξίδι. Ο νους παραμένει συνειδητός και η αντιληπτικότητα δεν χάνεται μέσα στον ύπνο, καθώς ο ασκούμενος κοιμάται αλλά βρίσκεται ταυτόχρονα σε εγρήγορση. Όλα αυτά χωρίς να συγκεντρώνεται πολύ αυστηρά σε οτιδήποτε λέγεται. Η πρακτική διαρκεί από είκοσι έως σαράντα λεπτά. Μέσα σε ένα μάθημα Yoga Nidra, ο δάσκαλος χρησιμοποιεί μια ποικιλία διαλογιστικών τεχνικών, όπως την μεταφορά της επίγνωσης σε διάφορα σημεία του σώματος, την ανάπτυξη συνειδητότητας του σώματος, επίγνωση της αναπνοής, αίσθηση της ζωτικής δύναμης, και όλα αυτά μέσα από καθοδηγούμενους οραματισμούς. Η συνεδρία λήγει με την ομαλή επαναφορά στην κατάσταση εγρήγορσης.

Chidakasha, ο ουρανός της συνείδησης
Στον διαλογισμό Yoga Nidra ο δάσκαλος ζητάει απ’ τους μαθητές τους να εστιάσουν την προσοχή τους στο χώρο που βρίσκεται πίσω από τα φρύδια και στο ύψος του τρίτου ματιού, περιοχή που ονομάζεται chidakasha (ο ουρανός της συνείδησης), σε ένα σημείο που βρίσκεται και η επίφυση. Ο αδένας αυτός διεγείρεται όταν ο ασκούμενος συγκεντρώνει την προσοχή του εκεί. Μελέτες επιβεβαιώνουν ότι η ορμόνη της επίφυσης, η μελατονίνη, είναι ένας ακόμα ισχυρός παράγοντας για τη μείωση του άγχους. Η παραγωγή της προκαλεί ένα πιο ξεκούραστο ύπνο και ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα, το οποίο βοηθά στην πρόληψη ασθενειών, προάγει την επούλωση και επιβραδύνει την πρόωρη γήρανση.

Sankalpa (η απόφαση)
Ένα σημαντικό σημείο της πρακτικής στη Yoga Nidra είναι η sankalpa, η απόφαση. Μπορεί να αποφασίσει κάποιος κάτι όταν είναι σε εγρήγορση, π.χ. να κόψει τα ζάχαρη, όμως σχεδόν πάντα ο υποσυνείδητος νους αντιστέκεται. Στη Yoga Nidra υπάρχει όμως η πρόσβαση στο υποσυνείδητο και η sankalpa-απόφαση που θα του υποβάλλει ο δάσκαλος και θα αποδεχθεί ο ασκούμενος κατά τη στιγμή της συνεδρίας, εγκαθίσταται στον υποσυνείδητο νου. Έτσι η αλλαγή που επιθυμεί κάποιος, θα μπορεί να γίνει εφικτή πιο εύκολα. Η sankalpa μπορεί να είναι οτιδήποτε θέλει κάποιος να επιτύχει στη ζωή του, όπως βελτίωση της σωματικής υγείας, ενίσχυση της θέλησης, μείωση των φόβων κ.ά. Όλα αυτά είναι εφικτά να γίνουν καθότι αυθυποβάλλεται ο υποσυνείδητος νους, πρακτική που πολλές φορές χρησιμοποιούν και οι ψυχολόγοι.  

Πώς λειτουργεί ο διαλογισμός με οδηγό τη Yoga Nidra
Κάθε φορά που εξασκείται κάποιος στη Yoga Nidra μειώνει ή ακινητοποιεί τις διακυμάνσεις του νου του, μέσω της συνειδητής εισόδου στην κατάσταση ύπνου. Πώς γίνεται όμως αυτό;
Ξεκινά με την αισθητικότητα του σώματος και με συγκεκριμένες αναπνοές έτσι ώστε να ενεργοποιηθεί η tamas κατάσταση της ύπαρξης (χαλάρωση), χωρίς όμως να χαθεί η συνειδητότητα. Αυτή η κατάσταση χαλάρωσης εξισορροπεί το συμπαθητικό και το παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα και εξισορροπεί τις λειτουργίες του αριστερού και τον δεξιού ημισφαιρίου του εγκεφάλου. Στην πορεία ο εγκέφαλος μεταβαίνει από μια κατάσταση αφύπνισης εγκεφαλικών κυμάτων Β (κατάσταση με έντονες νευρικές συνάψεις και εγκεφαλική δραστηριότητα), σε μια πιο χαλαρή κατάσταση εγκεφαλικών κυμάτων Α.
Στην άλφα-Α κατάσταση, η σεροτονίνη που ρυθμίζει τη θετική διάθεση αρχίζει και απελευθερώνεται στο σώμα και αυτό επιφέρει αίσθηση ηρεμίας. Οι άνθρωποι που περνούν λίγο χρόνο σε κατάσταση άλφα-Α εγκεφαλικών κυμάτων, έχουν περισσότερο άγχος από εκείνους που μπορούν να παραμένουν περισσότερο χρόνο. Από την κατάσταση κυμάτων άλφα-Α, μπορεί να περάσει κάποιος ακόμα σε πιο βαθιά κατάσταση χαλάρωσης, χωρίς όμως να χάσει τη συνειδητότητά του, φθάνοντας στο επίπεδο των κυμάτων θήτα-Θ.
Για την ακρίβεια υπάρχουν πέντε κύριες συχνότητες εγκεφαλικών κυμάτων: Βήτα-Β, Άλφα-Α, Θήτα-Θ, Δέλτα-Δ και Γάμα-Γ. Ο εγκέφαλος μπορεί να παράγει κύματα για όλες τις συχνότητες. Οτιδήποτε κάνουμε συντονίζεται με τη συχνότητα των αντιστοίχων εγκεφαλικών κυμάτων. Έτσι όταν είμαστε σε εγρήγορση ή όταν μιλάμε με άλλους, για παράδειγμα, το μυαλό μας λειτουργεί στα κύματα Βήτα-Β. Τα κύματα Βήτα-Β έχουν συχνότητα 14-28 κύκλους ανά δευτερόλεπτο και είναι μία κατάσταση, κατά την οποία είμαστε σε εγρήγορση και σε ετοιμότητα, όπου το συμπαθητικό νευρικό σύστημα είναι ενεργό. 
Στη κατάσταση Άλφα-Α, τα κύματα του εγκεφάλου μας κινούνται με συχνότητα 7-14 κύκλους ανά δευτερόλεπτο. Η συχνότητα Άλφα είναι μια ψυχική κατάσταση βαθιάς χαλάρωσης. Πετυχαίνεται κατά τη διάρκεια διαλογισμού, ή βαθιάς και εστιασμένης προσευχής. Σε έναν καθημερινό άνθρωπο τα κύματα Άλφα-Α διέπουν τις ονειροπολήσεις, τη φαντασία και δηλώνουν μια συνειδησιακή χαλαρή κατάσταση αποσπασμένη από τη συνείδηση. Οι άνθρωποι που έχουν προβλήματα με αυτή τη συχνότητα, δυσκολεύονται να θυμηθούν. Για παράδειγμα, αν έχουμε δει ένα ιδιαίτερο όνειρο, ή έχουμε κάνει έναν βαθύ διαλογισμό αλλά δεν θυμόμαστε τι είδαμε. Αυτό συμβαίνει διότι δεν έχει δημιουργηθεί η γέφυρα μεταξύ του συνειδητού και του υποσυνείδητου, δηλαδή δεν έχει λειτουργήσει αρκετές φορές ο εγκέφαλος στα κύματα Άλφα. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο κατά την διάρκεια της συνεδρίας της Yoga Nidra, όπου αναπτύσσεται η συνειδητότητα στη διάρκεια του ύπνου.
Η κατάσταση θήτα-Θ τώρα είναι μια κατάσταση πολύ βαθιάς χαλάρωσης, βαθέως ύπνου ή διαλογισμού. Χρησιμοποιείται στην ύπνωση και κατά τη διάρκεια του ύπνου REM (Rapid Eye Movement), γνωστού και ως ύπνου των γρήγορων κινήσεων των ματιών. Ο ύπνος REM αποτελεί το πέμπτο και βαθύτερο στάδιο του ύπνου και χαρακτηρίζεται από γρήγορες κινήσεις των ματιών. Στην κατάσταση θήτα-Θ τα κύματα του εγκεφάλου επιβραδύνονται με συχνότητα 4-7 κύκλους ανά δευτερόλεπτο. Τα παιδιά και κάποιοι καλλιτέχνες βιώνουν πολύ περισσότερη δραστηριότητα κυμάτων θήτα-Θ στον εγκέφαλό τους. Η συναισθηματική ολοκλήρωση και απελευθέρωση συμβαίνουν εδώ και οι δομές στον εγκέφαλο αλλάζουν.  
Μετά την κατάσταση θήτα-Θ, μπορεί κάποιος να οδηγηθεί στην κατάσταση δέλτα-Δ, όπου οι σκέψεις πλέον είναι μόνο 1 έως 4 σκέψεις ανά δευτερόλεπτο. Αυτή είναι η πιο αποκαταστατική φάση, στην οποία τα κύτταρα, οι ιστοί και τα όργανα αναγεννιούνται και η ορμόνη του στρες, η κορτιζόλη, απομακρύνεται ολοσχερώς από το σύστημα. Όταν κάποιος τεθεί υπό αναισθησία, μπαίνει στην κατάσταση δέλτα-Δ. Τα άτομα που πέφτουν σε κώμα βρίσκονται επίσης σε κατάσταση δέλτα-Δ κυμάτων εγκεφάλου, γεγονός που δίνει στο σώμα τους την ευκαιρία να αποκαταστήσει τα συστήματά τους.
Η καθοδηγούμενη εμπειρία της Yoga Nidra έχει τη δυνατότητα να οδηγήσει κάποιον στη δέλτα-Δ κατάσταση. Οι Upanishads αναφέρουν τα τέσσερα στάδια της συνείδησης jagrat (εγρήγορση), swapa (ύπνος με όνειρα), sushupti (ύπνος δίχως όνειρα) και turiya (η τέταρτη κατάσταση), όπου ταυτίζονται με τις τέσσερις διαφορετικές καταστάσεις εγκεφαλικών κυμάτων. Μέσω της Yoga Nidra ο γιόγκι μπορεί να φθάσει στη συνειδητή κατάσταση επίγνωσης, που ονομάζεται prajna. Ο αρχικός σκοπός της Yoga Nidra είναι να μας ταξιδέψει στην τέταρτη αυτή κατάσταση συνείδησης εγκεφαλικών κυμάτων δέλτα-Δ, ή turiya.

Θεραπευτικά οφέλη

• μειώνει ή θεραπεύει τους πόνους
• βελτιώνει τη λειτουργίας της λίμπιντο
• αναπτύσσει τη συνειδητότητα
• βοηθάει στη νεύρωση και σε ψυχολογικές ασθένειες
• αναπτερώνει τις νοητικές λειτουργίες
• ελαττώνει το άγχος και το στρες
• μειώνει την κατάθλιψη
• βελτιώνει τις αϋπνίες και ενισχύει τη χαλάρωση
• ανανεώνει τις εγκεφαλικές λειτουργίες
• αναζωογονεί και δυναμώνει το ανοσοποιητικό, το κυκλοφορικό και τα άλλα συστήματα του οργανισμού
• επιβραδύνει τη γήρανση

 Επίλογος
Η πρακτική της Yoga Nidra μπορεί να αποτελέσει μία αυτοτελή συνεδρία, ή να ακολουθήσει μετά από ένα μάθημα Hatha Yoga. Μπορεί να συνδυαστεί με ηχοθεραπεία, ή μετά από μασάζ, ρέικι, ή όποια άλλη εναλλακτική θεραπεία. Αποτελεί σίγουρα μία μοναδική και ξεχωριστή εμπειρία, που θα βοηθήσει αποτελεσματικά και με ασφάλεια τον κάθε ασκούμενο στην καλύτερη διαχείριση της καθημερινότητάς του, μέσω του πιο συνειδητού πλέον εαυτού του.

Βασίλης Μαυρομμάτης
Ιπποκράτειο Κέντρο Κλασικής Ομοιοπαθητικής
Bachelor of Health Science (Naturopathy) στο Warnborough College Ireland
e-mail: bmavromatis@gmail.com
Facebook: @greekmedicine