Η αντίσταση στα αντιβιοτικά προκαλείται όταν τα βακτήρια αλλάζουν προκειμένου να προστατευτούν από αυτά.

Οι οικογενειακοί ιατροί στο Ηνωμένο Βασίλειο δέχονται σε ετήσια βάση περισσότερα από 300 εκατομμύρια επισκέψεις ασθενών και τουλάχιστον το ένα τέταρτο από αυτές αφορούν παιδιά. Σχεδόν τα δύο τρίτα αυτών των επισκέψεων έχουν σαν κύρια αιτία τους το βήχα, το πονόλαιμο ή ωταλγίες - ασθένειες που συνήθως εκδηλώνονται σε μικρά παιδιά.

Οι γιατροί και οι νοσηλευτές ομαδοποιούν αυτούς τους τύπους ασθενειών ως «οξείες λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος». Θεωρούνται ότι είναι «αυτό-περιοριζόμενες», που σημαίνει ότι τα αντιβιοτικά έχουν ελάχιστο ή καθόλου όφελος και ότι η ασθένεια θα εξαλειφθεί εγκαίρως. Ωστόσο, στο 30% αυτών των ιατρικών επισκέψεων συνταγογραφούνται αντιβιοτικά, χωρίς ουσιαστικό λόγο. Αυτό κατ’ εκτίμηση ισοδυναμεί με 13 εκατομμύρια περιττές συνταγογραφήσεις αντιβιοτικών! Το φαινόμενο αυτό δεν χαρακτηρίζει μόνο τη σπατάλη που γίνεται, αλλά έχει και τις ανεπιθύμητες συνέπειες για την υγεία του παιδιού.

Πράγματι, σε μια νέα μελέτη που πραγματοποιήθηκε σε πάνω από 250.000 παιδιά στο Ηνωμένο Βασίλειο, διαπιστώθηκε ότι τα παιδιά προσχολικής ηλικίας που είχαν πάρει δύο ή περισσότερους κύκλους αντιβιοτικών για οξείες λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος κατά το προηγούμενο έτος, είχαν περίπου 30% περισσότερες πιθανότητες να μην ανταποκριθούν στη μετέπειτα θεραπεία (συμπεριλαμβανομένης της ανάγκης για παραπομπή και εισαγωγή στο νοσοκομείο) σε σύγκριση με τα παιδιά που δεν είχαν πάρει αντιβιοτικά. Η μελέτη αυτή αποκλείει ειδικά τα παιδιά με μακροχρόνια προβλήματα υγείας, πράγμα που θα τα καθιστούσε πιο επιρρεπή σε λοιμώξεις.

Το θέμα της αντίστασης

Είναι γνωστό ότι η άσκοπη χρήση αντιβιοτικών κάνει τα βακτήρια να αλλάζουν και μπορεί να οδηγήσει σε ανάπτυξη αντοχής στα αντιβιοτικά. Αλλά οι άνθρωποι τείνουν να πιστεύουν ότι η αντίσταση εμφανίζεται μόνο σε όσους χρησιμοποιούν αντιβιοτικά πολύ συχνά, για πάρα πολύ καιρό, ή σε εκείνους τους ασθενείς που πάσχουν από άλλες παθήσεις που τους κάνουν να είναι πιο επιρρεπείς. Αυτό όμως δεν ισχύει.

Η λήψη οποιουδήποτε αντιβιοτικού (είτε είναι κατάλληλο είτε όχι) καθιστά πιθανότερη την ανάπτυξη αντοχής στα αντιβιοτικά. Όπως δείχνει η έρευνα, ακόμη και η σχετικά χαμηλή χρήση αντιβιοτικών έχει πιθανές επιπτώσεις στην υγεία και μεταφέρει στο σπίτι την επίδραση της περιττής χρήσης αντιβιοτικών στα παιδιά. Όταν πολλά παιδιά προσχολικής ηλικίας παρουσιάζουν συχνά αρκετά επεισόδια ασθένειας που ενδεχομένως θα οδηγήσουν στη λήψη αντιβιοτικών, καθιστά τα ευρήματα ακόμα πιο σημαντικά.

Σε αυτό το στάδιο, είναι αδύνατο να πούμε με βεβαιότητα ποιοι είναι οι βασικοί λόγοι που οδηγούν τα παιδιά που έχουν πάρει περισσότερα αντιβιοτικά να έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να μην ανταποκριθούν σε μεταγενέστερες θεραπείες.

Θα μπορούσε, για παράδειγμα, να οφείλεται στην εμφάνιση ανθεκτικών βακτηρίων. Θα μπορούσε επίσης να οφείλεται στην αποδιοργάνωση του εύθραυστου μικροβιώματος του εντέρου στα μικρά παιδιά. Μπορεί επίσης να σχετίζεται με τις προσδοκίες των γονέων για περαιτέρω αγωγή και με το γεγονός ότι δεν γνωρίζουν τον περιορισμένο ρόλο που έχουν τα αντιβιοτικά στις περισσότερες παιδικές ασθένειες. Πράγματι, είναι φυσιολογικό ο «παιδικός» βήχας να διαρκεί περισσότερο από όσο νομίζουμε – (τα μισά παιδιά είχαν βήχα για 10 ημέρες και ένα στα δέκα για 25 ημέρες).

Μακροπρόθεσμες αλλαγές

Φυσικά, οι θεράποντες ιατροί θέλουν να παρέχουν την καλύτερη δυνατή φροντίδα για τους ασθενείς τους. Όμως έρχονται αντιμέτωποι με την απόφαση αν θα πρέπει να συνταγογραφήσουν ένα αντιβιοτικό – προσπαθώντας έτσι να μειώσουν τον άμεσο κίνδυνο για ένα άτομο – ή να μην συνταγογραφήσουν αντιβιοτικά προκειμένου να μειώσουν τον γενικό κίνδυνο.

Η απόφαση αυτή δεν είναι πάντα τόσο απλή υπόθεση. Ειδικά όταν οι κλινικοί ιατροί συχνά σφάλουν, συνταγογραφώντας με αβεβαιότητα. Αλλά η μελέτη δείχνει ότι τα παιδιά που λαμβάνουν μεγαλύτερο αριθμό αντιβιοτικών, είναι πιο πιθανό να επισκεφτούν ξανά το γιατρό μέσα σε μια περίοδο 14 ημερών – πράγμα που από αβλεψία θα αυξήσει το φόρτο εργασίας των γιατρών και των νοσηλευτών.

Δεδομένου ότι τα συμπεράσματα δείχνουν ότι ακόμη και η ελάχιστη χρήση αντιβιοτικών έχει βραχυπρόθεσμες επιπτώσεις στην υγεία των παιδιών, είναι σαφές ότι όσο λιγότεροι ιατροί συνταγογραφούν αντιβιοτικά σε τέτοιες περιπτώσεις, τόσο το καλύτερο. Αλλά αυτό δεν ισχύει μόνο για τους γιατρούς και τους νοσηλευτές, ισχύει επίσης και για τους γονείς που πρέπει να γίνουν ρεαλιστές σε ό,τι αφορά την διάρκεια της ασθένειας του παιδιού τους.

Πηγές: The Lancet, Oxford Academic, British Journal of General Practice, The bmj, The Conversation.

Τα αντιβιοτικά είναι χωρίς αμφιβολία ένα από τα πιο συχνά συνταγογραφούμενα φάρμακα σήμερα. Όμως η αλόγιστη χρήση τους ενέχει κινδύνους. Η κατάχρηση αντιβιοτικών έχει όχι μόνο άμεσες συνέπειες για την υγεία (διαταραχή της ευαίσθητης ισορροπίας της εντερικής μικροχλωρίδας) αλλά και πιο ευρείες ανησυχίες όπως η αύξηση των ανθεκτικών στα φάρμακα βακτηρίων.

Η ιστορία είναι γνωστή: Οι γονείς πηγαίνουν το άρρωστο παιδί τους στο γιατρό και περιμένουν να κάνει κάτι για να το θεραπεύσει. Όμως για τον παιδικό βήχα και τη ρινική καταρροή, τα αντιβιοτικά αποτελούν πάντα τη λύση; Νέα έρευνα απαντά με ένα τεράστιο «όχι». Ενώ η συνταγογράφηση φαρμάκων μπορεί να κάνει τους γονείς να αισθάνονται καλύτερα, δεν κάνει και πολλά για να θεραπεύσει το παιδί μακροπρόθεσμα.

 Η έρευνα δείχνει ότι τα αντιβιοτικά δεν είναι η καλύτερη επιλογή

Σε μια συστηματική μετα-ανάλυση δέκα μελετών, επιστήμονες στο Bandolier διαπίστωσαν ότι τα αντιβιοτικά που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία του βήχα κατά την παιδική ηλικία δεν προσφέρουν μεγαλύτερη ανακούφιση στα παιδιά από ό,τι τα εικονικά φάρμακα (placebo). Η ομάδα τόνισε: «Δεν υπήρξε καμία απόδειξη ότι έχει καμία αξία να δίνονται στα παιδιά αντιβιοτικά για μια απλή λοίμωξη του ανώτερου αναπνευστικού. Δεδομένων των ευρέων προβληματισμών για το ζήτημα που αφορά στην αντοχή στα αντιβιοτικά, πιθανώς αυτό δημιουργεί περισσότερο κακό παρά καλό. "

Όπως εξηγούν οι επιστήμονες στο Choosing Wisely, τα αντιβιοτικά μπορεί να βοηθήσουν τα παιδιά που έχουν προσβληθεί από βακτηριακές λοιμώξεις. Αλλά όταν πρόκειται για άλλους τύπους ασθενειών όπως οι ιοί, τα αντιβιοτικά δεν είναι αποτελεσματικά. Τα περισσότερα κρυολογήματα προκαλούνται από ιούς - συμπεριλαμβανομένων των κρυολογημάτων του αναπνευστικού όπως η βρογχίτιδα και ακόμη και οι λοιμώξεις του ιγμορείου.

Χάρη στη σύγχρονη ιατρική, πολλοί άνθρωποι είναι πεπεισμένοι ότι η φαρμακευτική συνταγογράφηση είναι η απάντηση σε κάθε πρόβλημα υγείας – είτε είναι αποδεδειγμένο ότι βοηθά είτε όχι. Ωστόσο κάποιες φορές, ο χρόνος και οι φυσικές θεραπείες για την ανακούφιση των συμπτωμάτων της ασθένειας είναι πραγματικά καλύτερη λύση από οποιαδήποτε φαρμακευτική συνταγογράφηση.

Οι κίνδυνοι των αντιβιοτικών

Τα αντιβιοτικά έχουν μια σημαντική θέση στην ιατρική αλλά έχουν γίνει τόσο πολύχρηστα στην κοινωνία μας, που οι άνθρωποι δεν τα θεωρούν καν «φάρμακα». Είναι συνηθισμένο να ακούσουμε κάποιον να λέει, «Ω, αυτό είναι απλώς αντιβίωση», έτσι δεν είναι; Όμως πρόκειται στην πραγματικότητα για ισχυρά φάρμακα που έχουν τόσο άμεσες όσο και μακροπρόθεσμες συνέπειες για την υγεία και, όταν χορηγούνται μαζικά όπως συμβαίνει σήμερα, έχουν καταστροφικές συνέπειες συνολικά για τη δημόσια υγεία.

Μετά τη λήψη των αντιβιοτικών, είναι συνηθισμένο να παρατηρήσετε διάφορες ανεπιθύμητες ενέργειες. Οι πιο συνηθισμένες περιλαμβάνουν πεπτικά προβλήματα όπως διαταραχές στομάχου, διάρροια και έμετο. Μερικοί άνθρωποι είναι επίσης αλλεργικοί στα αντιβιοτικά. Και οι αρνητικές συνέπειες μπορεί να επεκταθούν ακόμη περισσότερο – για παράδειγμα, η έρευνα έχει επισημάνει ότι η χρήση αντιβιοτικών στην παιδική ηλικία αποτελεί παράγοντα κινδύνου για παχυσαρκία.

Όμως οι κίνδυνοι από τα αντιβιοτικά δεν περιορίζονται στη δική μας υγεία: Η μαζική κατάχρηση αντιβιοτικών σε ανθρώπους και ζώα έχει συμβάλλει στην αύξηση του αριθμού των ανθεκτικών στα φάρμακα βακτηρίων - και αυτό θα οδηγήσει σε μεγάλα προβλήματα στο μέλλον. Όπως εξηγεί το Choosing Wisely:

Η υπερβολική χρήση αντιβιοτικών ενθαρρύνει την ανάπτυξη ισχυρότερων βακτηρίων που δεν ανταποκρίνονται πια σε αυτά. Αυτό σημαίνει ότι την επόμενη φορά που το παιδί σας θα χρειάζεται αντιβιοτικά για κάποια βακτηριακή λοίμωξη, αυτά δεν θα λειτουργήσουν καλά. Αυτό ονομάζεται «αντοχή στα αντιβιοτικά.» Τα ισχυρότερα βακτήρια μπορούν να εξαπλωθούν από το παιδί σας σε άλλα μέλη της οικογένειας και τους συμμαθητές του, προκαλώντας λοιμώξεις που είναι πιο δύσκολο να θεραπευτούν και επίσης απαιτούν πιο δαπανηρές θεραπείες.

Σήμερα, περίπου 700.000 άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο από λοιμώξεις που είναι ανθεκτικές στα αντιβιοτικά. Οι εκτιμήσεις δείχνουν ότι, αν δεν αλλάξουν οι σημερινές συνήθειες συνταγογράφησης, από το 2050 ο αριθμός θα φτάσει μέχρι και τα 10 εκατομμύρια ανθρώπους κάθε χρόνο. Προκειμένου να καταπολεμηθεί η εξάπλωση της ανθεκτικότητας στα αντιβιοτικά, είναι καθοριστική η μείωση των συνταγογραφήσεων. Η επιλογή εναλλακτικών φαρμάκων και θεραπειών μπορεί να γίνει ζωτικής σημασίας για την υγειονομική περίθαλψη στο εγγύς μέλλον.

Πηγές: Bandolier, ChoosingWisely

Μια νέα ανασκόπηση των πρακτικών συνταγογράφησης 7.300 ιατρείων γενικής ιατρικής στο Ηνωμένο Βασίλειο δείχνει ότι τα ιατρεία που έχουν γενικούς γιατρούς που έχουν επιμορφωθεί επιπρόσθετα στην ενοποιημένη ιατρική ή τη συμπληρωματική ή εναλλακτική ιατρική έχουν χαμηλότερα ποσοστά συνταγογράφησης αντιβιοτικών.

Η μελέτη, που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο British Medical Journal, επιδιώκει να προσδιορίσει τις διαφορές στα ποσοστά συνταγογράφησης αντιβιοτικών μεταξύ συμβατικών ιατρείων γενικής ιατρικής και ιατρείων που έχουν γιατρούς επιμορφωμένους επιπλέον στην ενοποιημένη ιατρική ή τη συμπληρωματική ή την εναλλακτική ιατρική. Η ανάλυση έδειξε ότι στατιστικά έχουν συνταγογραφηθεί λιγότερα αντιβιοτικά γενικά και αντιβιοτικά της αναπνευστικής οδού ειδικότερα σε ιατρεία ενοποιημένης ιατρικής σε σύγκριση με τα συμβατικά ιατρεία. Αντίθετα, ο αριθμός των αντιβιοτικών που συνταγογραφούνται για τις λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος ήταν παρόμοιος μεταξύ των δύο ειδών πρακτικής.

Η μελέτη συνιστά τη διερεύνηση πρόσθετων στρατηγικών θεραπείας που χρησιμοποιούνται από τους γενικούς ιατρούς ολοκληρωμένης ιατρικής για την πρωτοβάθμια φροντίδα των κοινών λοιμώξεων, για να διαπιστωθεί εάν θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να βοηθήσουν στην καταπολέμηση της μικροβιακής αντοχής.

Η έρευνα σε pdf : BMJ Open 2018;8:e020488. doi:10.1136/bmjopen-2017-020488