Το μικροβίωμα είναι το σύνολο των μικροοργανισμών που ζουν μέσα στο σώμα μας και πάνω στο δέρμα μας! Αποτελείται από βακτήρια, μύκητες, παράσιτα, ιούς και πιθανόν και από άλλους μικροοργανισμούς, τους οποίους αγνοούμε. Παρά το ότι οι μικροοργανισμοί ως μονάδες είναι μικροσκοπικοί και αόρατοι στο γυμνό μάτι, ζυγίζουν το ίδιο περίπου με τον εγκέφαλό μας. Όταν θρέφονται με το κατάλληλο φαγητό (πρεβιοτικά) αποτελούν ένα θαυμαστό φαρμακείο καθώς παράγουν ζωτικής σημασίας χημικές ουσίες που είναι βασικές για το ανοσοποιητικό μας σύστημα και παράγουν νευροδιαβιβαστές όπως η σεροτονίνη και το GABA. Το Gaba έχει μία ηρεμιστική δράση στο σώμα και τον νου, ενώ η σεροτονίνη παίζει καίριο ρόλο στη ρύθμιση της διάθεσης, του ύπνου, της όρεξης και της ευαισθησίας στο πόνο. Γνωρίζουμε ότι το 95% της σεροτονίνης παράγεται και αποθηκεύεται στο έντερο και όχι στον εγκέφαλο. Έρευνες έχουν δείξει ότι υπάρχει άμεση σύνδεση μεταξύ των βακτηρίων του εντέρου και της κατάθλιψης.

Ας δούμε το παράδειγμα της Έμιλυ για να κατανοήσουμε τη σημασία του εντερικού μικροβιώματος. Η Έμιλυ ήταν μία κοπέλα εξωστρεφής και χαρούμενη από τη φύση της, αλλά μετά από τη λήψη αντιβιοτικών για μεγάλο χρονικό διάστημα παρατήρησε ότι ένιωθε ένα μόνιμο αίσθημα θλίψης. Λίγο καιρό αργότερα διαγνώστηκε με κατάθλιψη. Αυτό που έχει ενδιαφέρον στη περίπτωση της Έμιλυ είναι ότι ήταν μία κοπέλα που είχε μία χαρούμενη παιδική ηλικία, όχι κάποιο ιδιαίτερο τραύμα, μία καλή συντροφική σχέση, οπότε η κατάθλιψη δεν έβγαζε κάποιο νόημα. Κάποια μέρα όμως διάβασε ένα άρθρο το οποίο τη συντάραξε και αναφερόταν στη σύνδεση μεταξύ εντέρου και ψυχικής υγείας. Αυτό το οποίο έμαθε ήταν ότι τα αντιβιοτικά σκοτώνουν εκτός από τα παθογόνα βακτήρια και τα φιλικά και ότι αυτό μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη καθώς το έντερο όταν δεν έχει φιλικά βακτήρια, δεν λειτουργεί σωστά και δεν παράγει σεροτονίνη, GABA και άλλες ορμόνες. Αλλά ούτε και το ανοσοποιητικό λειτουργεί καθώς το 80% της ανοσολογικής απόκρισης στηρίζεται στο έντερο. Η Έμιλυ αποφάσισε να πάρει η ίδια το έλεγχο της υγείας της και άρχισε να ενσωματώνει τροφές πλούσιες σε προβιοτικά (όπως φυσικό γιαούρτι, κίμτσι, κεφίρ, ζυμωμένο λάχανο, ψωμί με προζύμι). Αυτές οι τροφές περιέχουν ζωντανά βακτήρια τα οποία βοήθησαν να πολλαπλασιαστούν στο έντερό της οι ωφέλιμοι μικροοργανισμοί και επέλεξε και ένα ποιοτικό προβιοτικό σκεύασμα. Επίσης μείωσε τις επεξεργασμένες και ραφιναρισμένες τροφές, οι οποίες είναι γνωστό ότι σκοτώνουν τα υγιή βακτήρια. Καθώς ο καιρός περνούσε η Έμιλυ παρατηρούσε σιγά-σιγά αλλαγές όπως βελτίωση της πέψης, περισσότερη ενέργεια και καλύτερη διάθεση. Η κατάθλιψή της άρχισε να απομακρύνεται και ένιωσε περισσότερη ψυχική ανθεκτικότητα και ευελιξία στις προκλήσεις της ζωής.

Ως ψυχολόγος – ψυχοθεραπευτής γνωρίζω ότι το να διαχειριστεί και να θεραπεύσει κάποιος τη κατάθλιψη δεν είναι πάντα κάτι τόσο εύκολο όπως το να αλλάξει τη διατροφή του. Η κατάθλιψη είναι μία σύνθετη και χρόνια διαταραχή διάθεσης που επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες (γενετικούς, περιβαλλοντικούς κ.α.) αλλά και από το ιστορικό του κάθε ανθρώπου. Όμως υπάρχει ένας τεράστιος αριθμός ερευνών που αποδεικνύουν μία επιβεβαιωμένη σχέση μεταξύ του εντερικού μικροβιώματος και της ψυχικής υγείας. Στην Αμερική ήδη χρησιμοποιούν τη μεταμόσχευση μικροβιώματος από υγιείς δότες και αυτό έχει δείξει βελτίωση σε καταστάσεις όπως:

• διπολική διαταραχή,
• κατάθλιψη,
• ευαισθησία στην ινσουλίνη,
• νόσος του Crohn,
• μείωση αγχώδους διαταραχής
• μείωση Διαταραχής Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ).

Παρατηρείται λοιπόν μία στροφή και από τους επιστήμονες στην ανάπτυξη μεθόδων παρέμβασης στο μικροβίωμα για τη θεραπεία της κατάθλιψης. Υπάρχουν ήδη πολλές μελέτες που δείχνουν πώς τα προβιοτικά μειώνουν τα συμπτώματα της κατάθλιψης και του άγχους. Τα προβιοτικά αυτά ανήκουν στη κατηγορία των ψυχοβιοτικών.

Είναι πολύ ενθαρρυντικό να μπορεί κανείς να αυξήσει τα επίπεδα σεροτονίνης ανάλογα με την τροφή που τρώει. Αυτό πραγματικά έρχεται σε αντίθεση με την ιδέα ότι χρειάζεστε αντικαταθλιπτικά επειδή υπάρχει χημική ανισορροπία στον εγκέφαλό σας. Όπως είπαμε πιο πάνω το 95% της σεροτονίνης παράγεται και αποθηκεύεται στο έντερο και όχι στον εγκέφαλο.
Τα περισσότερα αντικαταθλιπτικά ανήκουν στην κατηγορία των αναστολέων επαναπρόσληψης σεροτονίνης, ή SSRI, και αυξάνουν τα επίπεδα της σεροτονίνης, ενός από τους νευροδιαβιβαστές που επιτρέπει στα νευρικά κύτταρα να ανταλλάσσουν σήματα.
Το Συμβούλιο για την Evidence–Based Psychiatry (Ψυχιατρική βασισμένη σε αποδείξεις) αναφέρει «παρά το ότι οι επιστήμονες ελέγχουν την εγκυρότητα της θεωρίας για τη χημική ανισορροπία για περισσότερα από 40 χρόνια, και παρά το ότι υπάρχουν χιλιάδες μελέτες, δεν υπάρχει καμία άμεση απόδειξη ότι είναι σωστή». Δηλαδή όπως αναφέρει και η ψυχίατρος Dr. Joanna Monkrif καθηγήτρια του University College London: «Πολύς κόσμος παίρνει αντικαταθλιπτικά επειδή οδηγήθηκε στην άποψη ότι η κατάθλιψη έχει βιοχημική βάση. Η έρευνά μας δείχνει ότι αυτή η άποψη δεν στηρίζεται από τις διαθέσιμες ενδείξεις».
Υπάρχουν περιπτώσεις που τα αντικαταθλιπτικά βοηθούν και χρειάζονται, αλλά πιστεύω ότι αντί να βασιζόμαστε σχεδόν εξολοκλήρου στα αντικαταθλιπτικά, χρειάζεται να προσεγγίσουμε τη ρίζα του προβλήματος μέσω της ψυχοθεραπείας και να αυξήσουμε τη ποικιλομορφία του εντερικού μας μικροβιώματος. Η επικοινωνία εντέρου – εγκεφάλου είναι μία αμφίδρομη επικοινωνία. Το μυαλό και το έντερο στέλνουν σήματα μέσω του πνευμονογαστρικού νεύρου και αποτελεί τον άξονα εντέρου – εγκεφάλου. Όλα αυτά παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στον ύπνο, στον πόνο, στη διάθεση, στην πείνα και το άγχος. Για να μεταφερθούν οι πληροφορίες από το έντερο στο μυαλό χρησιμοποιούνται νευροδιαβιβαστές, όπως η σεροτονίνη, το γλουταμινικό οξύ, και ορμόνες του εντέρου. Έχετε νιώσει ποτέ πεταλούδες στο στομάχι ή μία αίσθηση πίεσης στο έντερο; Τα συναισθήματά σας, το μυαλό και το έντερο είναι άρρηκτα συνδεδεμένα μεταξύ τους. Στη πραγματικότητα το έντερο θεωρείται ο δεύτερος εγκέφαλος και έχει το δικό του νευρικό σύστημα: το εντερικό νευρικό σύστημα. Το εντερικό νευρικό σύστημα είναι ενσωματωμένο στην επένδυση του γαστρεντερικού σωλήνα, η οποία αρχίζει από τον οισοφάγο και εκτείνεται μέχρι το πρωκτό και αποτελείται από περισσότερα από 500 εκατομμύρια νεύρα. Αναγνωρίζεται λοιπόν η σημασία ενός υγιούς και ποικιλόμορφου εντερικού μικροβιώματος για μία καλή ψυχική υγεία.

Τι είναι αυτό που οι ψυχίατροι ισχυρίζονται ότι γνώριζαν από την αρχή και το κοινό και οι οικογενειακοί γιατροί δεν το έχουν συνειδητοποιήσει ποτέ; Είναι ότι η κατάθλιψη δεν έχει καμία σχέση με μια χημική ανισορροπία στον εγκέφαλο, την ευρέως διαδεδομένη θεωρία που περιγράφει ότι οι καταθλιπτικοί άνθρωποι έχουν χαμηλά επίπεδα σεροτονίνης, ενός νευροδιαβιβαστή.
Παρόλο που η θεωρία αυτή έχει γίνει αποδεκτή από το κοινό από τη δεκαετία του 1990, μια μεγάλη ανασκόπηση διαπίστωσε πρόσφατα ότι δεν είναι αλήθεια: τα άτομα που πάσχουν από χρόνια κατάθλιψη έχουν παρόμοια επίπεδα σεροτονίνης με τα υγιή άτομα. Οι ερευνητές, με επικεφαλής την Joanna Moncrieff του University College του Λονδίνου (UCL), εξέτασαν 17 μελέτες στις οποίες είχαν συμμετάσχει περισσότεροι από 160.000 άνθρωποι και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχει καμία σχέση μεταξύ της κατάθλιψης και των χαμηλών επιπέδων αυτής της χημικής ουσίας στον εγκέφαλο.¹
Άλλοι ερευνητές υποστηρίζουν παρόμοια πράγματα εδώ και χρόνια. Το 2005, ο Jeffrey Lacasse του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Φλόριντα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι "δεν υπάρχει ούτε ένα άρθρο που να μπορεί να αναφερθεί με ακρίβεια για να υποστηρίξει άμεσα τους ισχυρισμούς περί έλλειψης σεροτονίνης σε οποιαδήποτε ψυχική διαταραχή, ενώ υπάρχουν πολλά άρθρα που παρουσιάζουν αντίθετες αποδείξεις."²
Ωστόσο, η ιδέα είναι ενσωματωμένη στη δημόσια συνείδηση. Όταν η καθηγήτρια Moncrieff έκανε τον γύρο των ειδήσεων μετά τη δημοσίευση της μελέτης της, ένας δημοσιογράφος είπε ότι οι ανακαλύψεις της "του πήραν τα μυαλά".
Δεν είναι ο μόνος. Μια δημοσκόπηση διαπίστωσε ότι το 80% των συμμετεχόντων πιστεύει ότι η θεωρία είναι γεγονός,³ και, αν κρίνουμε από τη συνεχή αύξηση της συνταγογράφησης των φαρμάκων SSRI (εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης), το ίδιο πιστεύει και ο οικογενειακός γιατρός. Μια ανασκόπηση εκτιμά ότι η αγορά των SSRIs θα αυξηθεί κατά 22,5% μεταξύ 2020 και 2027, οπότε και θα αξίζει 18,29 δισεκατομμύρια δολάρια - ένα σημαντικό επίτευγμα για μια οικογένεια φαρμάκων που έχει λήξει η πατέντα της και είναι φθηνά.⁴

Μια ανισόρροπη θεωρία
Πώς λοιπόν μια αναπόδεικτη θεωρία απέκτησε τόση δυναμική; Πρόκειται για μια ιδέα που καθοδηγείται από μια φαρμακοβιομηχανία που είδε τεράστια κέρδη να προκύπτουν από την χορήγηση μιας χημικής ουσίας που θα μπορούσε να μεταβάλει μια άλλη χημική ουσία - τη σεροτονίνη - και να επιλύσει το δυσεπίλυτο πρόβλημα της κατάθλιψης. Ήταν επίσης εξαιρετικά ελκυστική για τους ανθρώπους που πάλευαν με χρόνια κατάθλιψη και για τους γιατρούς που είχαν επιτέλους μια λύση για τους ασθενείς τους.
Η ιδέα ότι μια χημική ανισορροπία είναι η κύρια αιτία της κατάθλιψης διατυπώθηκε ως υπόθεση από τους ερευνητές Seymour Ketty και Joseph Schildkraut το 1965 - αλλά πώς μοιάζει μια ανισορροπία και πόση σεροτονίνη πρέπει να έχουμε για να διατηρούμε έναν υγιή εγκέφαλο; Αδυνατώντας να επιλύσει αυτά τα ακανθώδη ερωτήματα, η ψυχιατρική δεν ασχολήθηκε ποτέ με τη θεωρία. Η "βίβλος" της ψυχιατρικής, το DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders - Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών), δεν απαριθμεί καν τα χαμηλά επίπεδα σεροτονίνης ως πιθανή αιτία της κατάθλιψης, ενώ ούτε το American Psychiatric Press Textbook of Clinical Psychiatry είναι ακριβώς ενθουσιώδες, περιγράφοντας την υπόθεση απλώς ως "ανεπιβεβαίωτη."⁵
Άλλοι ερευνητές έχουν αποδείξει το θέμα. Μια ομάδα προσπάθησε να προκαλέσει κατάθλιψη σε μία ομάδα γενναίων συμμετεχόντων μειώνοντας τα επίπεδα σεροτονίνης στον εγκέφαλό τους, αλλά κανείς δεν αισθάνθηκε διαφορετικά στο τέλος του πειράματος.⁶
Και πολύ πριν η φαρμακοβιομηχανία επιτεθεί στη θεωρία της χημικής ανισορροπίας, οι ερευνητές είχαν ήδη αποδείξει ότι ήταν ψευδής. Σε ένα πείραμα που διεξήχθη το 1975, οι ερευνητές αύξησαν τα επίπεδα σεροτονίνης στους εγκεφάλους μιας ομάδας καταθλιπτικών ασθενών δίνοντάς τους L-τρυπτοφάνη, ένα αμινοξύ που είναι πρόδρομος της σεροτονίνης - αλλά οι συμμετέχοντες δήλωσαν ότι δεν υπήρξε καμία βελτίωση στην ψυχική τους κατάσταση.⁷
Ωστόσο, ίσως το ψυχιατρικό επάγγελμα να διαμαρτύρεται υπερβολικά και πολλοί ψυχίατροι ήταν ευτυχείς να συμφωνήσουν με μια αναπόδεικτη θεωρία. Ο συνάδελφος της Moncrieff, Dr. Mark Horovitz, ψυχίατρος και κλινικός ερευνητής στο UCL, δήλωσε: "Είχα διδαχθεί ότι η κατάθλιψη προκαλείται από τη χαμηλή σεροτονίνη στην εκπαίδευσή μου στην ψυχιατρική και το είχα διδάξει ακόμη και στους φοιτητές στις δικές μου διαλέξεις. Η συμμετοχή μου σε αυτή την έρευνα μου άνοιξε τα μάτια και νιώθω ότι όλα όσα νόμιζα ότι ήξερα είχαν ανατραπεί."

SSRIs ίσον κέρδος
Η σεροτονίνη είναι ένας νευροδιαβιβαστής, μια χημική ουσία που βοηθά τα ηλεκτρικά ερεθίσματα να επικοινωνούν σε όλο το νευρικό σύστημα, συμπεριλαμβανομένου του εντέρου και των αιμοπεταλίων. Τα SSRIs έχουν σχεδιαστεί για να αυξάνουν τα επίπεδα της χημικής ουσίας μόνο στον εγκέφαλο, και το πρώτο που έφτασε στην αγορά -και ίσως το πιο διάσημο από όλα- ήταν το Prozac (φλουοξετίνη), το οποίο κυκλοφόρησε το 1987. Αν και ήταν ένα πρωτοποριακό φάρμακο, ήταν επίσης αυτό που είχε τις περισσότερες παρενέργειες. Μεταγενέστερες παραλλαγές του, όπως το Zoloft (σερτραλίνη), θεωρήθηκαν ασφαλέστερες και γρήγορα ξεπέρασαν το Prozac στην αγορά, επιτυγχάνοντας ετήσιες πωλήσεις ύψους 3 δισεκατομμυρίων δολαρίων μόνο στις ΗΠΑ.
Σύμφωνα με το αμερικανικό CDC (Κέντρo Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων), το 13% των ενήλικων Αμερικανών παίρνουν έναν SSRI, και το ποσοστό αυτό αυξάνεται στο 24% στις γυναίκες άνω των 60 ετών. Οι περισσότεροι άνθρωποι που παίρνουν αντικαταθλιπτικά είναι μακροχρόνιοι χρήστες και ορισμένοι τα παίρνουν για περισσότερα από 10 χρόνια.⁸
Η έκρηξη των πωλήσεων SSRIs τροφοδοτήθηκε από την απευθείας διαφήμιση στον καταναλωτή στις ΗΠΑ από το 1990 έως το 2010, ενώ οικογενειακοί γιατροί χωρίς ειδική εκπαίδευση στα ψυχιατρικά προβλήματα προσκαλούνταν σε συνέδρια σε εξωτικές τοποθεσίες όπου η υπόθεση προβαλλόταν ως γεγονός.

Πού είναι η απόδειξη;
Υπήρχε όμως ένα κενό μεταξύ της επιστήμης και των ισχυρισμών περί χημικής ανισορροπίας που προέβαλαν οι κατασκευαστές φαρμάκων, δήλωσε ο Lacasse. Με άλλα λόγια, οι ισχυρισμοί των φαρμακευτικών εταιρειών δεν υποστηρίζονταν από την επιστήμη - και οι όποιες μελέτες που έβρισκαν όφελος από τα φάρμακα ήταν προκατειλημμένες και αναξιόπιστες.
Οι ερευνητές της ανεξάρτητης Μονάδας Δοκιμών της Κοπεγχάγης ανέλυσαν 131 μελέτες και διαπίστωσαν ότι κάθε μία από αυτές "είχε υψηλό ποσοστό μεροληψίας και η κλινική σημασία φαίνεται αμφισβητήσιμη". Αυτό που ήταν σαφές, ωστόσο, ήταν ο σημαντικός κίνδυνος σοβαρών ανεπιθύμητων ενεργειών από τα φάρμακα αυτά. Οι τυπικές παρενέργειες περιλαμβάνουν ναυτία, ζάλη, πονοκέφαλο και σκέψεις αυτοκτονίας, οδηγώντας μάλιστα κάποιους στο να αυτοκτονήσουν.⁹
Άλλες μελέτες διαπίστωσαν ότι οι θεραπείες που δεν είχαν σχεδιαστεί για να μεταβάλλουν τις χημικές ανισορροπίες ήταν εξίσου αποτελεσματικές. Μια ανασκόπηση της Cochrane διαπίστωσε ότι τα τρικυκλικά, μια άλλη οικογένεια αντικαταθλιπτικών, λειτούργησαν εξίσου καλά,¹⁰ ενώ ένα φυσικό φάρμακο, το βαλσαμόχορτο, ήταν πιο αποτελεσματικό από τα SSRIs και είχε λιγότερες παρενέργειες.¹¹ Και σε μια δοκιμή, ακόμη και ένα εικονικό φάρμακο -μια αδρανής ουσία (pacebo)"- υπερείχε του φαρμάκου.¹²

Αίσθημα μουδιάσματος
Αλλά οι καταθλιπτικοί άνθρωποι που αισθάνονται καλύτερα με έναν SSRI δεν κοροϊδεύουν απαραίτητα τον εαυτό τους. Τα αντικαταθλιπτικά παρεμβαίνουν σε χημικές ουσίες του εγκεφάλου -όπως ακριβώς συμβαίνει και με το αλκοόλ, εδώ που τα λέμε- και προκαλούν ένα «μούδιασμα». Τα συναισθηματικά σκαμπανεβάσματα ισοπεδώνονται, αλλά αυτό μειώνει επίσης τη λίμπιντο, μία από τις πιο συχνές παρενέργειες των SSRIs.
Ένα φάρμακο που μουδιάζει τα συναισθήματα έχει βραχυπρόθεσμο όφελος για κάποιον που είναι δυστυχισμένος, φοβισμένος ή μπερδεμένος, αναφέρει η Moncrieff στο ιστολόγιό της, αλλά η λήψη ενός φαρμάκου που μεταβάλλει τη χημεία του εγκεφάλου για μεγάλο χρονικό διάστημα θα μπορούσε να έχει επιβλαβείς επιπτώσεις -και το ένα τέταρτο των ανθρώπων που λαμβάνουν SSRIs λαμβάνουν το φάρμακο για περισσότερο από μια δεκαετία.
Πέρα από αυτό, τα φάρμακα είναι επίσης εθιστικά. "Ο εγκέφαλος μεταβάλλεται για να προσπαθήσει να εξουδετερώσει τις επιδράσεις του φαρμάκου, και στη συνέχεια, όταν οι άνθρωποι παραλείπουν μια δόση ή σταματούν να παίρνουν το φάρμακο, βιώνουν στερητικές επιδράσεις", αναφέρει η Moncrieff.
Συνιστά σε όσους λαμβάνουν SSRIs να συντάσσουν έναν κατάλογο με τις παρενέργειες που βιώνουν, όπως το συναισθηματικό μούδιασμα, καθώς και τα τυχόν οφέλη, ώστε να αποφασίσουν αν θα συνεχίσουν τη θεραπεία.
Επειδή όμως ο εγκέφαλος αλλάζει για να αντισταθμίσει τις χημικές μεταβολές που προκαλεί το φάρμακο, λέει ότι είναι ζωτικής σημασίας οι άνθρωποι να μην σταματήσουν ξαφνικά να τα παίρνουν ή να σταματήσουν τα φάρμακα πολύ γρήγορα.
Τα συμπτώματα στέρησης μπορεί να είναι μακροχρόνια και σοβαρά, οπότε η διακοπή των φαρμάκων πρέπει να γίνεται σταδιακά και με τη βοήθεια ενός έμπειρου θεραπευτή.

Τι είναι η κατάθλιψη;
Ένας στους επτά από εμάς θα υποφέρει από κατάθλιψη κάποια στιγμή στη ζωή του. Αλλά η κατάθλιψη μπορεί να είναι μια εντελώς διαφορετική εμπειρία για ένα άτομο σε σύγκριση με κάποιον άλλο, και η ψυχιατρική το υποστηρίζει αυτό.
Για τη διάγνωση της κατάθλιψης, ένας ασθενής πρέπει να εμφανίζει πέντε από τα 10 πιθανά συμπτώματα -όπως αδυναμία αντοχών, αϋπνία ή έλλειψη ενέργειας- αλλά αυτό σημαίνει ότι ο επόμενος ασθενής μπορεί να πάσχει από τα άλλα πέντε και να λάβει την ίδια διάγνωση.
Παρόλο που η θεωρία της σεροτονίνης έχει ανατραπεί, οι ψυχίατροι εξακολουθούν να πιστεύουν ότι η κατάθλιψη πρέπει με κάποιο τρόπο να έχει σχέση με έναν εγκέφαλο που δεν λειτουργεί σωστά.
Άλλοι όμως λένε ότι είναι πιο πολύπλοκη από αυτό. Η Βρετανική Ψυχολογική Εταιρεία ανέφερε σε έκθεσή της ότι "η κατάθλιψη είναι προτιμότερο να θεωρείται ως μια εμπειρία ή ένα σύνολο εμπειριών παρά ως ασθένεια. Η εμπειρία που ονομάζουμε κατάθλιψη είναι μια μορφή δυσφορίας. Το ίδιο το βάθος της στενοχώριας, καθώς και τα γεγονότα και οι συνθήκες που συμβάλλουν, μπορεί να αλλάξουν τη ζωή, ακόμη και να απειλήσουν τη ζωή. Ωστόσο, το να την αποκαλούμε ασθένεια είναι μόνο ένας τρόπος σκέψης γι' αυτήν, με πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. "¹³
Η Moncrieff συμφωνεί. Πιστεύει ότι η κατάθλιψη θα μπορούσε να είναι μια απάντηση σε δυσμενή γεγονότα της παιδικής ηλικίας, για παράδειγμα, ή σε καταστροφικά γεγονότα κατά την ενήλικη ζωή, όπως ο θάνατος συζύγου ή η απώλεια εργασίας.
Η βιολογία μπορεί να παίζει κάποιο ρόλο. Η κατάθλιψη θα μπορούσε να είναι αποτέλεσμα υπολειτουργίας του θυρεοειδούς αδένα ή μιας μολυσματικής νόσου, όπως ο αδενικός πυρετός. Αυτά απαιτούν ιατρική θεραπεία ή μια εναλλακτική θεραπεία.
Εάν δεν υπάρχει προφανής βιολογική αιτία, οι μη φαρμακευτικές θεραπείες, όπως η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία ή άλλες "ομιλούσες θεραπείες", θα μπορούσαν να βοηθήσουν τον καταθλιπτικό ασθενή πολύ περισσότερο από ό,τι θα μπορούσε ποτέ να βοηθήσει ένας SSRI.
Και η χειρότερη συνέπεια της θεωρίας της χημικής ανισορροπίας είναι ότι έχει οδηγήσει όλους -ασθενείς και γιατρούς- σε ένα λάθος μονοπάτι εδώ και 30 χρόνια, ενώ οι πραγματικές αιτίες της κατάθλιψης δεν έχουν διερευνηθεί.

Βιβλιογραφικές αναφορές
1    Molecular Psychiatry, 2022; doi: 10.1038/s41380-022-01661-0
2    PLOS Medicine, 2005; 2(12): e392
3    J Affect Disord, 2013; 150: 356–62
4    Market Research Report 105017, “Antidepressants Market Size, Share and Covid-19 Impact Analysis,” March 2021, fortunebusinessinsights.com
5    PLOS Med, 2005; doi: 10.1371/journal.pmed.0020392 
6    Pharmacopsychiatry, 1996; 29(1): 2–11
7    Arch Gen Psychiatry, 1975; 32(1); 22–30
8    NCHS Data Brief No. 377, “Antidepressant Use among Adults: United States, 2015-2018,” Sept 2020, cdc.gov
9    BMC Psychiatry, 2017; 17: 58
10  Cochrane Database Syst Rev, 2005; 2000(4): CD002791
11  BMJ, 2005; 330(7490): 503
12  JAMA, 2002; 287(14): 1807–14
13 British Psychological Society, “Understanding Depression,” Oct 9, 2020, bps.org.uk

Φωτογραφία άρθρου:  Pete Linforth - Pixabay

Ο διάσημος ψυχίατρος Ivor Browne, μιλώντας στο δημοσιογράφο της Independent υποστηρίζει ότι δεν θα δώσει ποτέ σε κανέναν αντικαταθλιπτικά φάρμακα, καθώς είναι «αναποτελεσματικά». Άλλοι συνάδερφοί του λένε ότι η συμβουλή αυτή είναι παραπλανητική ή ακόμη και «επικίνδυνη». Με αφορμή το φιλμ που γυρίστηκε εξηγώντας τις μεθόδους του, διερευνώνται αυτές οι απόψεις.

Για δεκαετίες, ο Ivor Browne είναι ένας από τους πιο γνωστούς Ιρλανδούς ψυχιάτρους. Ο αποκαλούμενος από τους θαυμαστές μυστικιστικός γκουρού, είναι ο υπεύθυνος για την καταστροφή των τειχών των ψυχιατρικών νοσοκομείων της χώρας του και την απελευθέρωση πολλών ασθενών από τη ιδρυματοποίηση.

Ως λαμπρός ογδοντάχρονος ψυχίατρος που διαλογίζεται δύο φορές την ημέρα και ζει σε ένα σπίτι που ονόμασε Gandalf - προς τιμήν του ομώνυμου χαρακτήρα του έργου του JRR Tolkien, ο Άρχοντας των δακτυλιδιών, δεν είναι ένας συνηθισμένος γιατρός.

Ένας επισκέπτης στο σπίτι του στο Νότιο Δουβλίνο είπε ότι η λευκή γενειοφόρος φιγούρα φαινόταν σαν να είχε βγει κατευθείαν από τις σελίδες της Βίβλου.

Ο συγγραφέας Colm Tóibín, ο οποίος παρακολούθησε τις θεραπευτικές συνεδρίες του, είπε κάποτε: "Υπάρχει μια αύρα γύρω του που είναι σχεδόν άγια". Ο ψυχίατρος ώθησε τον Tóibin να απελευθερώσει τον «άπειρο» πόνο για το θάνατο του πατέρα του όταν ήταν στην ηλικία των 12 ετών. Ο Tóibín περιέγραφε το πώς βρέθηκε ξαπλωμένος σε ένα στρώμα και ούρλιαζε με θλίψη, έχοντάς καταπιέσει τον πόνο του για πολλά χρόνια.

Ως ψυχίατρος, ο Browne λέγεται ότι είναι βοήθησε στην «απεξάρτηση» του Ronnie Drew των Dubliners και πολλοί διάσημοι δεν διστάζουν να τον υποστηρίξουν.

Λίγη αμφιβάλουν ότι βοήθησε να αναδιαρθρωθεί ο κόσμος της ιρλανδικής ψυχιατρικής κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών και να ρίξει φως σε ένα κρυμμένο κόσμο ψυχικής αγωνίας. Ωστόσο οι απόψεις του που αντιτίθενται στη χρήση αντικαταθλιπτικών φαρμάκων είναι επίσης εξαιρετικά αμφιλεγόμενες και αμφισβητούνται έντονα από πολλούς άλλους ψυχίατρους που εργάζονται στην Ιρλανδία σήμερα.

Ο ψυχίατρος είναι και πάλι στο προσκήνιο ως θέμα ενός ντοκιμαντέρ, που προβάλλεται στο Ιρλανδικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου του Δουβλίνου. Δεν αναφέρει μόνο την ιστορία της ζωής του Browne, αλλά και εξερευνά τη στάση μας απέναντι στην ψυχική υγεία και την κατάθλιψη. Ο Browne λέει πως όταν ξεκίνησε ως φοιτητής ιατρικής, οι γιατροί έκαναν λοβοτομές στους ασθενείς των νοσοκομειακών κλινικών. Θυμάται πώς βοήθησε στις εγχειρήσεις, όπου με τρυπάνι άνοιγαν τρύπες στα κεφάλια των ασθενών και στη συνέχεια έκοβαν τους μετωπικούς λοβούς του εγκεφάλου.

Ο Browne προσπάθησε να κλείσει τα συχνά απάνθρωπα ιδρύματα που φιλοξενούν ανθρώπους με ψυχικές ασθένειες και ήθελε να ενσωματώσει τους ασθενείς στην κοινότητα.

Αναγνώρισε ότι αυτό ήταν μόνο εν μέρει επιτυχία και πιστεύει ότι πολλοί άνθρωποι στην κοινότητα είναι πλέον ιδρυματοποιημένοι από βαριά φάρμακα.

Ο ημι-συνταξιοδοτημένος πρώην καθηγητής ψυχιατρικής στο UCD πρόσφατα επιβεβαίωσε την άποψή του ότι υπάρχει τεράστια υπερχρήση αντικαταθλιπτικών.

Ο διάλογος για τα αντικαταθλιπτικά προκαλεί ανησυχία σε δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους. Ο οργανισμός υποστήριξης για την ψυχική υγεία εκτιμά ότι 450.000 άνθρωποι επηρεάζονται από την κατάθλιψη μόνο στην Ιρλανδία, που ισοδυναμεί με έναν στους δέκα.

Είναι δύσκολο να προσδιοριστεί η ποσότητα του αριθμός συνταγογρταφήσεων για αντικαταθλιπτικά χάπια κάθε χρόνο, αλλά ο Browne λέει ότι αν συνταγογραφούσε σήμερα δεν θα σκεφτόταν να δώσει αντικαταθλιπτικά φάρμακα σε κάποιον από τους ασθενείς του. Ισχυρίζεται ότι είναι "εξαιρετικά εθιστικά και δύσκολο να διακοπούν".

"Νομίζω ότι είναι αναποτελεσματικά, μπορούν να δώσουν προσωρινή ανακούφιση, αλλά δεν επιτυγχάνουν ευρύτατα αποτελέσματα", αναφέρει. Είναι μια άποψη που κάνει αναπόφευκτα τον Browne στόχο κριτικής και σε σύγκρουση με το ψυχιατρικό κατεστημένο, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις όπου οι ασθενείς μπορεί να είναι αυτοκτονικοί.

Ο Browne, ο ίδιος πρώην επικεφαλής ψυχίατρος στο Eastern Health Board, υπογραμμίζει ότι δεν αντιτίθεται εντελώς στη χρήση φαρμάκων κατά τη θεραπεία ασθενών. Λέει ότι θα συνταγογραφούσε αντιψυχωτική φαρμακευτική αγωγή σε περιπτώσεις οξείας ψύχωσης.

Αυτό είναι όπου ο ασθενής χάνει την πραγματικότητα και μπορεί να υποστεί σοβαρές παραισθήσεις ή αυταπάτες. Όπως αναφέρει ο Browne: "Είναι αυτός που θα λέγαμε στην καθομιλουμένη «παρανοϊκός», αλλιώς δεν θα συνταγογραφούσα φαρμακευτική αγωγή γιατί πιστεύω ότι είναι καλύτερο να δουλεύεις με τις δυσκολίες των ανθρώπων, να τους βοηθήσεις να ανακαλύψουν την πηγή των προβλημάτων τους. Από την εμπειρία μου, η φαρμακευτική αγωγή καθιστά πιο δύσκολη την αντιμετώπιση των υποκείμενων λόγων για την κατάθλιψη».

Έτσι, αν τα φάρμακα δεν λειτουργούν, σύμφωνα με την άποψή του, τι θα συνέστηνε ως την καλύτερη θεραπεία για την κατάθλιψη;

"Θα μπορούσα να πω, σε γενικές γραμμές, την αποτελεσματική ψυχοθεραπεία. Εάν μπορείτε να εργαστείτε στην ιστορία της ζωής του ατόμου και πιο συγκεκριμένα να αντιμετωπίσετε τυχόν τραύματα που υπέφερε από τη μήτρα με τη γέννηση ή αργότερα, θα σημειώσετε μεγαλύτερη πρόοδο".

Ο Browne λέει ότι το βαθύτερο τραύμα όλων είναι η απόρριψη ή η μη αποδοχή από τη μητέρα ή τον πατέρα ή και τους δύο.

Ο ψυχίατρος συχνά αναφέρεαι στη σύνθετη σχέση του με τον πατέρα του και σε μια μορφή απόρριψης από τη στιγμή της γέννησής του. Μεγάλωσε στο Sandycove στη νότια άκρη του κόλπου του Δουβλίνου, ακούγοντας συχνά τον πατέρα του να λέει: «Φοβάμαι ότι ο Ivor ήταν ένα λάθος, δεν ξέρω αν θα μπορώ ποτέ να τον εκπαιδεύσω».

Έχει πει πώς οι γονείς του, που επιθυμούσαν να έχουν μόνο δύο παιδιά, χρησιμοποιούσαν μια ανορθόδοξη μορφή ελέγχου γεννήσεων, στην οποία η μητέρα του κρατούσε την πόρτα του υπνοδωματίου κλειδωμένη. Αλλά ο Ivor, το τρίτο παιδί, προέκυψε όταν ο πατέρας του μπήκε μέσα από το παράθυρο.

"Ήμουν αντιληπτός ως ένα πρόβλημα."

Οι επικριτές του υποστηρίζουν ότι η κατάθλιψη δεν οφείλεται πάντοτε σε τραύμα που μπορεί να αποκαλυφθεί με τη μελέτη του παρελθόντος. Επικαλούνται περιστατικά ανθρώπων που υποφέρουν από την πάθηση χωρίς περιστατικά βίας, απόρριψης, κρυμμένη θλίψη ή παραμέληση.

«Συμφωνώ ότι η κατάθλιψη δεν οφείλεται πάντα σε κάποιο τραύμα», λέει ο Browne. "Η διπολική διαταραχή (γνωστή ως μανιακή κατάθλιψη), για παράδειγμα, αναγνωρίστηκε από την ψυχιατρική ότι περιλαμβάνει ένα γενετικό στοιχείο αλλά επίσης και την ιστορία της ζωής του ατόμου".

Λέει ότι ορισμένοι άνθρωποι έχουν μια φυσική τάση σε τέτοιες διαταραχές, αλλά πριν αρχίσει η χρήση φαρμάκων, η συχνότητα εμφάνισης αυτών ήταν σπάνια.

"Θα έλεγα ότι δίνεται μεγάλη έμφαση στην παροχή φαρμάκων πριν εξερευνήσουμε την ιστορία της ζωής του ατόμου και τυχόν τραυματικά γεγονότα ως μέρος αυτής".

Ενώ όσοι έχουν θεραπευτεί από τον Browne τον επαινούν, είναι πραγματικά διαθέσιμη μια τέτοια θεραπεία για όλους τους ασθενείς σε όλη τη χώρα που υποφέρουν από σοβαρή θλίψη; Δεν έχουν όλοι πρόσβαση σε θεραπευτή του διαμετρήματός του.

Ο Browne εκφράζει την ανησυχία του για το γεγονός ότι σχεδόν ο καθένας μπορεί να τεθεί ως ψυχοθεραπευτής, αλλά πιστεύει ότι ο τομέας είναι πλέον πιο ρυθμισμένος τώρα, ειδικά σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τονίζει ότι θεραπείες όπως η θεραπεία αναδρομής, όπου οι ασθενείς επιστρέφουν μέσω της υποσυνείδητης μνήμης για να προσπαθήσουν να έρθουν αντιμέτωποι και να αντιμετωπίσουν ξεχασμένα περιστατικά ή τραύματα της παιδικής ηλικίας, απαιτούν εξειδικευμένες ικανότητες.

"Οι 'talking therapies’ (ψυχοθεραπευτικές συνεδρίες που δίνουν στην χρήση του λόγου, τον διάλογο και την σκέψη) δεν είναι αποτελεσματικές όταν ο ψυχοθεραπευτής δεν έχει την κατάλληλη εκπαίδευση", αναφέρει.

Ο Browne ήταν συχνά έτοιμος να ξεπερνά τα όρια κατά τη διάρκεια της καριέρας του και ως εκ τούτου προσέλκυε διαμάχες. Στη δεκαετία του 1990, αφού ανακαλύφθηκε ότι μία ασθενής του είχε παιδί με κάποιον γνωστό ιερέα, ο Browne μίλησε δημοσίως με τη συγκατάθεσή της για να επιβεβαιώσει την ιστορία της. Κατηγορήθηκε από το ιατρικό συμβούλιο της Ιρλανδίας για παραβίαση της εμπιστευτικότητας, αλλά το συμβούλιο απέρριψε την κατηγορία ότι δεν είχε ενεργήσει προς το συμφέρον του ασθενούς του.

Ήταν σημάδι μιας μεταβαλλόμενης χώρας το γεγονός ότι το συμβούλιο προσέλκυσε τόση μεγάλη κριτική για την κρίση του όπως ο ίδιος ο Browne.

Ο Browne αποδίδει τώρα την αυξανόμενη δυσαρέσκεια και την κατάθλιψη στην μεταβαλλόμενη φύση της κοινωνίας μας και ανέφερε ότι δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι οι άνθρωποι είναι δυσαρεστημένοι όταν περνούν οκτώ ώρες μπροστά σε μία οθόνη υπολογιστή και δύο ώρες οδήγησης σε μια μέρα.

Του αρέσει να παραθέτει τον Ινδό φιλόσοφο Jiddu Krishnamurti, ο οποίος είχε πει: «Δεν είναι μέτρο υγείας η καλή προσαρμοστικότητα σε μια βαθιά άρρωστη κοινωνία».

Πηγή: independent