Η ιστορίας της Ελληνικής ιατρικής από τον 7ο έως και τον 15ο αιώνα

Την ίδια περίπου περίοδο εμφανίζεται και η λεγόμενη Yunani ιατρική, από το Yunan – Ιωνία, που υπενθυμίζουμε ότι είναι και μια από τις μεγαλύτερες επαρχίες της Κίνας. Η Yunani ιατρική, όπως και η Αραβική αλλά και εν μέρει η Θιβετανική, αποτελούν παρακλάδια της Ελληνικής ιατρικής.

Κατά τη χρονική περίοδο αυτή συναντάμε τη χειρότερη περίοδο στην γνωστή ανθρώπινη ιστορία μέχρι σήμερα, τον Μεσαίωνα. Ο Μεσαίωνας είναι αποτέλεσμα θρησκευτικού φανατισμού και προσπάθειας εξαφάνισης κάθε τι Ελληνικού. Η Αναγέννηση, η οποία βρίσκεται στο τέλος αυτής της μακράς και σκοτεινής ιστορικής περιόδου, οφείλεται στην επάνοδο του Ελληνικού πνεύματος.

Η επίθεση στην Ελληνική σκέψη επηρέασε οπωσδήποτε και την ιατρική. Έτσι, τον 12ο αιώνα, λόγω κακών συνθηκών υγιεινής και απουσίας ιατρικής μέριμνας, ο πληθυσμός της Ευρώπης φτάνει μόλις στα 22 εκατομμύρια όταν στην Κίνα την ίδια περίοδο ζουν 500 εκατομμύρια άνθρωποι.

Παρά την επίθεση όμως, η ιατρική του Ιπποκράτη και του Γαληνού επηρεάζει και καθορίζει τα ιατρικά πράγματα και κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα. Όπως είναι αναμενόμενο, την περίοδο του σκότους δεν γεννιέται κάποια σημαντική ιατρική προσωπικότητα. Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν κάποιες ιδιαίτερες μορφές ιατρών που οφείλουμε να τις μνημονεύσουμε.

Ο Παλλάδιος ο Ιατροσοφιστής έζησε τον 7ο αιώνα. Ο τίτλος Ιατροσοφιστής που του αποδίδεται, πιθανόν οφείλεται στη θητεία του ως δάσκαλος της ιατρικής στην Αλεξάνδρεια, η οποία εξακολουθεί να αποτελεί σημαντικότατο κέντρο γνώσης και πολιτισμού και κατά τον 7ο αιώνα. Ο Παλλάδιος έχει στο ενεργητικό του σημαντικότατο ιατρικό έργο. Αξιοσημείωτα είναι τα σχόλιά του πάνω σε διάφορες Ιπποκρατικές απόψεις, όπως το εξής: “Ο Ιπποκράτης επιθυμεί να μας πληροφορήσει ότι οι μέρες των οξέων νοσημάτων ακολουθούν την ίδια πορεία με την κίνηση της Σελήνης. Αντίθετα τα χρόνια νοσήματα ακολουθούν την πορεία του Ήλιου”. Εδώ μπορούμε να διακρίνουμε μια θαυμάσια σύνδεση της εξέλιξης και άρα της διαχείρισης των νοσηρών καταστάσεων με βάση την χρονιότητά τους. Αυτό μας δείχνει ότι σε μια ιστορική περίοδο κατά την οποία η Ελληνική σκέψη είναι υπό διωγμό, εξακολουθεί να συμβάλλει στην παραγωγή σημαντικότατου πνευματικού έργου.

Ο Θεόφιλος ο Πρωτοσπαθάριος έζησε και αυτός τον 7ο αιώνα. Ήταν δάσκαλος του γνωστού Στέφανου του Αθηναίου. Σε αυτόν αποδίδονται 5 έργα, εκ των οποίων το ένα είναι το «Περί σφυγμών». Το έργο αυτό βασίζεται σε παλαιότερο έργο του Γαληνού και δείχνει το ενδιαφέρον των Ελλήνων για την διαγνωστική τέχνη του σφυγμού, η οποία κατέχει σημαντικότατη θέση στην παραδοσιακή Κινέζικη ιατρική.

Ο Μελέτιος ο Μοναχός ήταν μοναχός και ιατρός στην Τιβεριούπολη κατά τον 9ο αιώνα. Το συγγραφικό του έργο έχει ιδιαίτερη σημασία λόγω του ότι διασώζει πολλά θεωρούμενα ως χαμένα έργα αρχαίων συγγραφέων, όπως του Ιπποκράτη και του Γαληνού.

Ο Λέων ο Μαθηματικός είναι μια επίσης σημαντική ιατρική προσωπικότητα της εποχής. Γεννήθηκε το 790 και πέθανε το 869. Ο Λέων ήταν πολυμαθέστατος. Είχε σπουδάσει διάφορες επιστήμες και θεωρείτο ότι είχε επινοήσει τον οπτικό τηλέγραφο και το υγρό πυρ. Έζησε την περίοδο της εικονομαχίας και μάλιστα κατά την επικράτηση των εικονομάχων τοποθετήθηκε στον θρόνο του αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης. Με την επικράτηση όμως των εικονολατρών ο Λέων εκθρονίστηκε και διώχθηκε. Η φήμη όμως και το κύρος του ήταν τέτοια ώστε η ίδια η Αυτοκράτειρα Θεοδώρα τον αποκατέστησε, τοποθετώντας τον καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Μαγναύρας.

Ο Λέων ο Μαθηματικός έχει συγγράψει σημαντικότατα ιατρικά έργα τα οποία διαφωτίζουν πολλές πλευρές της Ιπποκρατικής σκέψης εφόσον 1200 χρόνια μετά τον θάνατο του Ιπποκράτη πολλά σημεία του έργου του μοιάζουν δυσνόητα.

Ο Ρωμανός είναι ένας Έλληνας γιατρός ο οποίος έζησε γύρω στον 10ο αιώνα. Ήταν ανώτατο στέλεχος του κρατικού συστήματος περίθαλψης, των λεγόμενων ξενώνων, που ήταν τα νοσηλευτικά ιδρύματα κατά την διάρκεια της Βυζαντινής περιόδου. Ο Ρωμανός είναι συγγραφέας ενός σπουδαίου έργου, του «Περί οξέων και χρονίων παθών», εύχρηστου εγχειριδίου που οι μαθητευόμενοι γιατροί έφεραν μαζί τους κατά την διάρκεια των ιατρικών επισκέψεων στους ξενώνες.

Ο Ρωμανός μέσα στο εγχειρίδιό του αναφέρει ότι για την θεραπεία απαιτείται η συμβολή του γιατρού, ο οποίος πρέπει να είναι σύμμαχος της φύσης αλλά και του αρρώστου, ο δε άρρωστος πρέπει να συνεργάζεται (‘τον άρρωστον πειθήνιον όντα’) και να τηρεί την σωστή δίαιτα (‘και μηδέν εν τη διαίτη αμαρτάνοντα’). Υπενθυμίζουμε ότι ήδη από την εποχή του Ιπποκράτη η λέξη δίαιτα υπονοεί όχι μόνον τη διατροφή αλλά και τη γενικότερη συμπεριφορά του πάσχοντα.

Ο Νικόλαος Μυρεψός (από την τέχνη της μυρεψικής δηλαδή αρωματοποιίας) έζησε περί τον 13ο αιώνα. Κατείχε τον τίτλο του ακτουάριου, δηλαδή του γιατρού της αυτοκρατορικής αυλής, επί αυτοκράτορα Ιωάννη Γ’ Δούκα Βατάτζη. Ο Μυρεψός είναι συγγραφέας του περίφημου «Δυναμερόν», έργο τεράστιας σημασίας αφού συγκεντρώνει περί τις 2500 συνταγές και βότανα για κάθε πάθηση. Το έργο του μεταφράστηκε στα λατινικά, όπως βέβαια και τα έργα όλων των προαναφερθέντων, και παρέμεινε σε χρήση ως επίσημη φαρμακοποιία σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες μέχρι και τον 19ο αιώνα.

Τέλος, ο Ιωάννης Ακτουάριος (1275-1328) είναι ο τελευταίος σημαντικός γιατρός του Βυζαντίου πριν την άλωση της Πόλης από τους Τούρκους το 1453. Έζησε και άσκησε την ιατρική τέχνη στην Κωνσταντινούπολη κατά την περίοδο του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β΄ του Παλαιολόγου. Το συγγραφικό του έργο είναι από τα πλέον σημαντικά.

Κλείνοντας αυτό πέμπτο μέρος του αφιερώματος μας στην ιστορία της Ελληνικής ιατρικής, είναι άξιο λόγου να αναφερθούν κάποια στοιχεία για τα νοσηλευτικά ιδρύματα του Βυζαντίου, τους λεγόμενους ξενώνες.

Τα Βυζαντινά νοσοκομεία, οι ξενώνες δηλαδή, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι αποτελούν το πρότυπο για την διαμόρφωση και των σύγχρονων νοσηλευτικών ιδρυμάτων. Τα ασκληπιεία, τα οποία μπορούν να θεωρηθούν τα αρχαιότερα νοσηλευτικά ιδρύματα στην Ευρωπαϊκή ήπειρο είχαν έντονο ιερατικό χαρακτήρα. Τα ρωμαϊκά νοσοκομεία απευθύνονταν αποκλειστικά σε δημοσίους υπαλλήλους και στρατιωτικούς. Τα Βυζαντινά νοσοκομεία όμως απευθύνονταν σε φτωχούς, άπορους και ηλικιωμένους και φαίνεται ότι αποτέλεσαν δημιούργημα του χριστιανισμού.

Το πρώτο τέτοιο νοσηλευτικό ίδρυμα ίδρυσε ο Μέγας Βασίλειος το 370, στις αρχές δηλαδή της Βυζαντινής περιόδου, στην Καισάρεια της Καππαδοκίας. Μετά από αυτό ιδρύθηκαν πολλά σε διάφορες περιοχές της Βυζαντινής επικράτειας. Το ενδιαφέρον με τους ξενώνες είναι το γεγονός ότι μέσα σε αυτούς εκτός από το θεραπευτικό έργο παραγόταν και αξιόλογο εκπαιδευτικό έργο. Έτσι με τον έναν ή τον άλλο τρόπο μπορούμε να θεωρήσουμε ότι οι Βυζαντινοί ξενώνες αποτέλεσαν τα πρόδρομα πανεπιστημιακά νοσοκομεία, έτσι όπως είναι διαμορφωμένα σε όλον τον Δυτικό κόσμο.