Τα μωρά που λαμβάνουν αντιβιοτικά κατά το πρώτο έτος της ζωής τους έχουν πολύ περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν διαβήτη τύπου 1, όταν ο οργανισμός δεν μπορεί να διασπάσει τα σάκχαρα στο αίμα.
Κατά τη διάρκεια του πρώτου έτους, δημιουργούνται κύτταρα που παράγουν ινσουλίνη στο έντερο, αλλά αυτή η ζωτικής σημασίας διαδικασία μπορεί να διαταραχθεί από τα αντιβιοτικά, αυξάνοντας τον κίνδυνο διαβήτη.
Αν και είναι ήδη γνωστό ότι ο διαβήτης τύπου 1 έχει τις ρίζες του στην παιδική ηλικία, οι ερευνητές δεν είχαν επεξεργαστεί τους βιολογικούς μηχανισμούς που τον προκαλούν. Αλλά τώρα μια ερευνητική ομάδα από το Πανεπιστήμιο του Κολοράντο υποψιάζεται ότι τα αντιβιοτικά θα μπορούσαν να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο.
Εντόπισαν βασικά μικρόβια που είναι απαραίτητα για την ικανότητα του παγκρέατος να παράγει ινσουλίνη και ανακάλυψαν ότι υπάρχει ένα κρίσιμο παράθυρο, συνήθως κατά το πρώτο έτος της ζωής, όταν παρατηρείται αύξηση του αριθμού των β-κυττάρων που βοηθούν τον οργανισμό να δημιουργήσει ινσουλίνη. ««Αν, για οποιονδήποτε λόγο, αυτό παρεμποδίζεται, αυτό μπορεί να αποτελέσει αιτία διαβήτη», δήλωσε η Τζένιφερ Χιλ, μία από τις ερευνήτριες.
Η ερευνητική ομάδα δοκίμασε την ιδέα σε μια ομάδα εργαστηριακών ποντικιών στα οποία χορηγήθηκαν αντιβιοτικά ευρέος φάσματος σε μια φάση της ζωής τους που ισοδυναμεί με τους πρώτους επτά έως 12 μήνες της ανθρώπινης ζωής. Τα ποντίκια ανέπτυξαν λιγότερα κύτταρα που παράγουν ινσουλίνη, είχαν υψηλότερα επίπεδα σακχάρου στο αίμα, χαμηλότερα επίπεδα ινσουλίνης και γενικά χειρότερη μεταβολική λειτουργία όταν εξελίχθηκαν σε ενήλικα ποντίκια.

Πηγή: Science, 2025; 387 (6738); doi: 10.1126/science.adn0953

Υπάρχουν άραγε αντιβιοτικά βότανα; Στην ιατρική, τα αντιβιοτικά θεωρούνται ομάδα φαρμάκων που χρησιμοποιούνται στην θεραπεία λοιμώξεων που προκαλούνται από μικρόβια. Ένας ακόμα ορισμός είναι ότι πρόκειται για αντιβακτηριακές ουσίες, που θεραπεύουν ή προστατεύουν από μολύνσεις, σκοτώνοντας τα βακτήρια και περιορίζοντας την ανάπτυξή τους. Όλα τα φάρμακα λοιπόν με αντιμικροβιακή δράση, είτε εναντίον συγκεκριμένων μικροβίων, είτε, αν είναι ευρέως φάσματος, εναντίον πολλών μικροβίων, αλλά και τα φυτά με αυτές τις ιδιότητες θα μπορούσαν να θεωρηθούν όχι μόνο αντιμικροβιακά αλλά και αντιβιοτικά. Η ετυμολογία της λέξης (αντί+βίος) δείχνει ότι πρόκειται για φάρμακα “κατά της ζωής”, εννοώντας προφανώς κατά της ζωής των βακτηρίων. Υπάρχει ωστόσο μια επιπλέον σημαντική παράμετρος σε κάποια ιατρικά λεξικά, που επισημαίνει ότι τα αντιβιοτικά φάρμακα προέρχονται από καλλιέργειες μικροοργανισμών, όπως μύκητες, από τους οποίους απομονώνονται εργαστηριακά ή έχουν συνθετική ή ημισυνθετική σύσταση. Παρασκευάζονται λοιπόν σε ελεγχόμενες συνθήκες και χρειάζεται, όπως όλα τα έγκυρα φάρμακα να περάσουν από μια μακροχρόνια διαδικασία ερευνών και πιστοποίησης.

Δεν υπάρχουν λοιπόν αποκλειστικά φυτικής προέλευσης αντιβιοτικά φάρμακα, ούτε μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε επίσημα τον όρο αντιβιοτικά για τα βότανα.

Όπως θα γνωρίζετε, κάποια αντιβιοτικά φάρμακα σώζουν ζωές, μιας και ορισμένες λοιμώξεις, όπως οι μηνιγγίτιδα, η λέπρα, κάποιες σεξουαλικά μεταδιδόμενες λοιμώξεις, οι ουρολοιμώξεις, τροπικές και άλλες επικίνδυνες λοιμώξεις αντιμετωπίζονται εγκαίρως μόνο με ισχυρά αντιβιοτικά. Σε κάποιες παθήσεις λοιπόν, τα αντιβιοτικά είναι απαραίτητα. Είναι όμως όσο συχνά χρησιμοποιούνται; Πλέον δεν προτείνεται να χορηγούνταν προληπτικά, με την υποψία κρυολογήματος και χωρίς συνταγή γιατρού. Με τη συχνή χρήση, οι παθογόνοι μικροοργανισμοί αναπτύσσουν ανθεκτικότητα σε συγκεκριμένα αντιβιοτικά και χρειάζονται όλο και ισχυρότερα για να αντιμετωπιστούν. Επίσης τα αντιβιοτικά δεν θεραπεύουν ιώσεις, αλλά προστατεύουν από μικρόβια που αναπτύσσονται σε φλεγμονές.

Η βοτανοθεραπεία μπορεί να συμβάλλει επιτυχώς στην αντιμετώπιση ειδικά των ανθεκτικών στα αντιβιοτικά βακτηρίων. Πολλά βότανα με ισχυρή αντιμικροβιακή δράση καταπολεμούν βακτήρια που συχνά αντιμετωπίζονται με αντιβιοτικά, όπως ορισμένες μορφές σταφυλόκοκκου, στρεπτόκοκκου ή το ελικοβακτήριο του πυλωρού.

Τα βότανα μπορεί να φανούν πολύτιμα στην αντιμετώπιση απλών λοιμώξεων όταν δεν είναι υποχρεωτική η αγωγή με αντιβιοτικά φάρμακα. Οι χημικές ενώσεις των φυτών είναι πολυσύνθετες. Όταν ένα φυτό χορηγείται φαρμακευτικά, η δράση του δεν απομονώνεται εύκολα σε ένα συστατικό. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα μικρόβια, κατά κάποιο τρόπο να “μπερδεύονται” και να μην έχουν τη δυνατότητα να αναπτύξουν αντοχή σε συγκεκριμένη ουσία. Έτσι καταπολεμούνται χωρίς να εξελίσσονται.

Τα περισσότερα αρωματικά φυτά, έχουν αιθέρια έλαια με ισχυρές αντιβακτηριακές ιδιότητες. Μερικά παραδείγματα είναι το σκόρδο, το θυμάρι, η μέντα, το τεϊόδεντρο, η αχίλλεια, η αρτεμισία, το μύρο, το θυμάρι, το γαρύφαλλο, ο ευκάλυπτος, το χαμομήλι και το φασκόμηλο. Κάποια φυτά μπορεί να περιέχουν τανίνες ή άλλα συστατικά με αντιβακτηριακές δράσεις όπως ο φλοιός της βελανιδιάς, η ρίζα της βαπτίσιας (άγριο λουλάκι), η ύδραστις. Υπάρχει μια κατηγορία βοτάνων που περιέχουν σαλικυλικά, ενώσεις που μοιάζουν στη δράση τους με την ασπιρίνη, συγκεκριμένα την ουσία σαλικιλινη, που βρίσκεται στο φλοιό της ιτιάς και της λεύκας, στη φιλιπέντουλα/ σπειραία και στο βιμπούρνο, που έχουν κυρίως αντιβακτηριακή, παυσίπονη και αντιφλεγμονώδη δράση. Οι πολλαπλές δράσεις των βοτάνων μπορούν συμβάλλουν στην ανακούφιση από τις επιπλοκές μιας μόλυνσης με πολλούς τρόπους. Για τις παθήσεις του αναπνευστικού μπορεί να χρειαστούν βότανα με αντικαταρροϊκή ή αποσυμφορητική, βλεννολυτική δράση και αντιφλεγμονώδη δράση ή ειδικά αποχρεμπτική και σπασμολυτική για τις φλεγμονές των πνευμόνων και τον βήχα. Για όλες τις ιογενείς λοιμώξεις μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε βότανα με αντιική δράση, όπως το σκόρδο και ο σαμπούκος. Μπορούμε συμπληρωματικά να χρησιμοποιήσουμε βότανα που ενισχύουν την κυκλοφορία της λέμφου και άλλα τονωτικά του ανοσοποιητικού ή του πεπτικού συστήματος.

Κάποια βότανα δρουν ειδικά σε συγκεκριμένα συστήματα, όπως:

• Στο Αναπνευστικό Σύστημα: το θυμάρι, το σκόρδο η ινούλα, ο μάραθος, το μύρο η βαπτίσια, η γλυκόριζα, το σινάπι.
• Στο Πεπτικό Σύστημα: το μύρο, το σκόρδο, η κανέλα, η αψιθιά, η ύδραστις, τα εσπεριδοειδή, ο φλοιός της ιτιάς, η αχίλλεια.
• Στο Ουροποιητικό Σύστημα (συνδυαστικά με την ιατρική αγωγή): ο κέδρος, η μπαρόσμα (Bucchu), η αχίλλεια.

Όποια αγωγή κι αν χρησιμοποιούμε, στο πλαίσιο της Ολιστικής Θεραπείας για να αντιμετωπίσει καλύτερα μια λοίμωξη χρειαζόμαστε

• καθαρό περιβάλλον που δεν ενισχύει την αναπαραγωγή μικροβίων με απλή διατροφή χωρίς ζάχαρη, καφέ, κάπνισμα και χωρίς γαλακτοκομικά για τις λοιμώξεις του αναπνευστικού)
• λίγο πυρετό - για μικρό διάστημα η υψηλή θερμοκρασία, σκοτώνει μικρόβια και ιούς, οπότε δεν χρειάζεται να σπεύσουμε να τον ρίξουμε από τα πρώτα δέκατα
• αποτοξίνωση με φρέσκα φρούτα και λαχανικά (χυμός λάχανου ειδικά για βρογχίτιδες και για το έλκος στομάχου) και αποτοξινωτικά βότανα
• ξεκούραση.
  

Οι μέρες αποτελεσματικότητας των αντιβιοτικών φαίνεται να τελειώνουν. Η αντίσταση σε ένα από τα φάρμακα πρώτης γραμμής έχει υπερδιπλασιαστεί τα τελευταία δύο χρόνια και έχει ξεκινήσει αγώνας για να βρεθεί άλλη θεραπεία για τις κοινές λοιμώξεις.

Δεκαέξι από τις 19 ευρωπαϊκές χώρες, λένε ότι η αντίσταση στην σιπροφλοξασίνη, δηλαδή σε ένα από τα ισχυρότερα αντιβιοτικά στον κόσμο, είναι τώρα υψηλή ή πολύ υψηλή.

Η σιπροφλοξασίνη είναι η θεραπεία επιλογής για τροφική δηλητηρίαση που προκαλείται από λοιμώξεις όπως η σαλμονέλλα (Salmonella) και το καμπυλοβακτήριο (Campylobacter) και τα βακτήρια της σαλμονέλλας είναι τώρα πολυανθεκτικά σε φάρμακα, πράγμα που σημαίνει ότι τρία ή περισσότερα αντιμικροβιακά είναι πλέον αναποτελεσματικά.

Τα βακτήρια Salmonella και E coli από τα πουλερικά γίνονται επίσης ανθεκτικά στην σιπροφλοξασίνη, σύμφωνα με έκθεση του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων.

Η συνολική αντίσταση σε υψηλή δόση σιπροφλοξασίνης αυξήθηκε από 1,7% το 2016 σε 4,6% το 2018.

Όπως αναφέρει η έκθεση, θα μπορούσε να αποβεί επικίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία αν η σιπροφλοξασίνη και τα υπόλοιπα της οικογένειας των αντιβιοτικών φθοριοκινολόνης χάσουν την αποτελεσματικότητά τους, αλλά οι προοπτικές θα μπορούσαν να είναι ακόμα πιο άσχημες εάν αυξηθεί η συνδυασμένη αντίσταση σε δύο ή περισσότερα αντιβιοτικά.

(Πηγή: European Union Summary Report on Antimicrobial Resistance, released March 3, 2020).

Όπως αναφέρει μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Cell Reports, τα αντιβιοτικά που είναι αρκετά ισχυρά για να εξαλείψουν τα βακτήρια του εντέρου μπορούν επίσης να σταματήσουν την ανάπτυξη νέων εγκεφαλικών κυττάρων στον ιππόκαμπο, ένα τμήμα του εγκεφάλου που σχετίζεται με τη μνήμη. Οι ερευνητές αποκάλυψαν επίσης μια ένδειξη για το γιατί ένας τύπος λευκών αιμοσφαιρίων φαίνεται να δρα ως επικοινωνιακός παράγοντας μεταξύ του εγκεφάλου, του ανοσοποιητικού συστήματος και του εντέρου.

«Βρήκαμε ότι η παρατεταμένη θεραπεία με αντιβιοτικά μπορεί να επηρεάσει τη λειτουργία του εγκεφάλου», αναφέρει η επικεφαλής της μελέτης, Susanne Asu Wolf από το Κέντρο Μοριακής Ιατρικής Max-Delbrueck στο Βερολίνο της Γερμανίας. «Όμως τα προβιοτικά και η άσκηση μπορούν να εξισορροπήσουν την πλαστικότητα του εγκεφάλου και πρέπει να θεωρηθούν ως μια πραγματική επιλογή θεραπείας.»

Η Wolf αρχικά είδε στοιχεία ότι το ανοσοποιητικό σύστημα θα μπορούσε να επηρεάσει την υγεία και την ανάπτυξη των εγκεφαλικών κυττάρων μέσω της έρευνας σε κύτταρα Τα, σχεδόν πριν από 10 χρόνια. Αλλά υπήρξαν λίγες μελέτες που έβρισκαν σύνδεση από τον εγκέφαλο στο ανοσοποιητικό σύστημα και πίσω στο έντερο.

Στη νέα μελέτη, οι ερευνητές έδωσαν σε μια ομάδα ποντικών αρκετά αντιβιοτικά για να απαλλαγούν σχεδόν από εντερικά μικρόβια. Σε σύγκριση με τα ποντίκια που δεν είχαν πάρει αντιβιοτική αγωγή, τα ποντίκια που έχασαν τα φιλικά βακτήρια του εντέρου τους παρουσίασαν χειρότερα τεστ μνήμης και έδειξαν απώλεια νευρογένεσης (νέα εγκεφαλικά κύτταρα) σε ένα τμήμα του ιππόκαμπού τους που τυπικά παράγει νέα εγκεφαλικά κύτταρα καθ’ όλη τη διάρκεια ζωής ενός ατόμου. Την ίδια στιγμή που οι ποντικοί παρουσίαζαν απώλεια μνήμης και νευρογένεσης, η ερευνητική ομάδα ανίχνευσε χαμηλότερο επίπεδο λευκών αιμοσφαιρίων (ειδικά μονοκύτταρα) που επισημάνθηκαν με Ly6Chi μακροφάγα στον εγκέφαλο, στο αίμα και στο μυελό των οστών. Έτσι, οι ερευνητές εξέτασαν αν ήταν πράγματι τα μονοκύτταρα Ly6Chi πίσω από τις αλλαγές στην νευρογένεση και τη μνήμη.

Σε ένα άλλο πείραμα, η ερευνητική ομάδα συνέκρινε τα ποντίκια που δεν είχαν πάρει αγωγή με ποντίκια που είχαν υγιή επίπεδα βακτηρίων εντέρου αλλά χαμηλά επίπεδα Ly6Chi είτε λόγω γενετικής είτε λόγω θεραπείας με αντισώματα που στοχεύουν κύτταρα Ly6Chi. Και στις δύο περιπτώσεις, τα ποντίκια με χαμηλά επίπεδα Ly6Chi εμφάνισαν τα ίδια προβλήματα μνήμης και νευρογένεσης όπως τα ποντίκια στο άλλο πείραμα που είχαν χάσει τα βακτήρια του εντέρου. Επιπλέον, όταν οι ερευνητές υποκατέστησαν τα επίπεδα Ly6Chi σε ποντίκια που έλαβαν αντιβιοτικά, τότε η μνήμη και η νευρογένεση βελτιώθηκαν.

«Για μας ήταν εντυπωσιακό ότι βρήκαμε αυτά τα κύτταρα Ly6Chi που ταξιδεύουν από την περιφέρεια στον εγκέφαλο και αν υπάρχει κάτι κακό στο μικροβίωμα, τα Ly6Chi λειτουργούν ως κύτταρα επικοινωνίας», λέει η Wolf.

Ευτυχώς, οι δυσμενείς παρενέργειες των αντιβιοτικών θα μπορούσαν να διορθωθούν. Τα ποντίκια που έλαβαν προβιοτικά ή που ασκούνταν σε τροχό μετά τη λήψη αντιβιοτικών ανέκτησαν μνήμη και νευρογένεση. «Το μέγεθος της δράσης των προβιοτικών στα κύτταρα Ly6Chi, τη νευρογένεση και τη γνωστική ικανότητα με εντυπωσίασαν», λέει.

Όμως ένα αποτέλεσμα στο πείραμα έθεσε περισσότερες ερωτήσεις σχετικά με τα βακτήρια του εντέρου και τη σχέση μεταξύ Ly6Chi και εγκεφάλου. Ενώ τα προβιοτικά βοήθησαν τα ποντίκια να ανακτήσουν τη μνήμη, οι μεταμοσχεύσεις κοπράνων για την αποκατάσταση ενός υγιούς μικροβιώματος του εντέρου δεν είχαν αποτέλεσμα.

«Ήταν έκπληξη το γεγονός ότι το φυσιολογικό μόσχευμα κοπράνων αποκαθιστούσε ευρέως τα βακτήρια του εντέρου, αλλά δεν ανακτούσε τη δυνατότητα νευρογένεσης», λέει η Wolf. «Αυτό μπορεί να είναι υπαινιγμός για την άμεση επίδραση των αντιβιοτικών στη νευρογένεση χωρίς να χρησιμοποιηθεί η παράκαμψη μέσω του εντέρου. Για να το αποκρυπτογραφήσουμε αυτό μπορούμε να δώσουμε αντιβιοτικά σε απαλλαγμένα από βακτήρια ποντίκια χωρίς χλωρίδα του εντέρου και να δούμε τι είναι διαφορετικό».

Στο μέλλον, οι ερευνητές ελπίζουν επίσης να δουν περισσότερες κλινικές δοκιμές που θα διερευνήσουν εάν οι προβιοτικές θεραπείες βελτιώνουν τα συμπτώματα σε ασθενείς με νευροεκφυλιστικές και ψυχιατρικές διαταραχές. «Θα μπορούσαμε να μετρήσουμε το αποτέλεσμα στη διάθεση, τα ψυχιατρικά συμπτώματα, τη σύνθεση του μικροβιώματος και τη λειτουργία των ανοσοκυττάρων πριν και μετά την προβιοτική θεραπεία», αναφέρει η Wolf.

Πηγή: Cell Press. 

Βιβλιογραφία μελέτης:

Möhle, Mattei, and Heimesaat et al. Ly6Chi Monocytes Provide a Link between Antibiotic-Induced Changes in Gut Microbiota and Adult Hippocampal Neurogenesis. Cell Reports, 2016 DOI: 10.1016/j.celrep.2016.04.074