Γεροντική άνοια – Μέθοδος Montessori - Φυσικοθεραπεία

Μαζί με την αυξανόμενη γήρανση του πληθυσμού, ο αριθμός των ατόμων με διάγνωση άνοιας αυξάνεται ραγδαία. Το 2010 εκτιμάται ότι υπήρχαν 35,6 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως με άνοια, αριθμός που αναμένεται να διπλασιαστεί τα επόμενα 20 χρόνια.¹ Τα συμπτώματα της άνοιας συνήθως περιλαμβάνουν απώλεια μνήμης και ικανοτήτων συλλογιστικής με αλλαγές στη διάθεση συμπεριλαμβανομένης της απάθειας – ανησυχίας.² Η παροχή σημαντικών δραστηριοτήτων που επικεντρώνονται στις ικανότητες των ατόμων μπορεί να είναι ένας μηχανισμός μείωσης των συμπτωμάτων και βελτίωσης της ποιότητας ζωής.³ Μία προσέγγιση που πιστεύεται ότι προάγει την κοινωνική αλληλεπίδραση για άτομα με άνοια είναι οι δραστηριότητες που βασίζονται στη μέθοδο Montessori.⁴

Η μέθοδος Montessori αναπτύχθηκε αρχικά στη δεκαετία του 1900 από τη γιατρό και παιδαγωγό Maria Montessori για την εκπαίδευση παιδιών με γνωστικές δυσλειτουργίες. Ο Dr Cameron Camp πρωτοστάτησε στην εφαρμογή αυτού του προγράμματος σε άτομα με άνοια τη δεκαετία του 1990 σημειώνοντας ότι οι δραστηριότητες Montessori είναι κατάλληλες για άτομα με γεροντική άνοια.⁵

Μία από τις επτά δραστηριότητες της μεθόδου Montessori είναι και η κίνηση. Σύμφωνα με την Montessori η κίνηση βασίζεται στη μυϊκή μνήμη.⁶ Όταν μιλάμε για μυϊκή μνήμη εννοούμε ότι ο μυς ενεργοποιείται από το κεντρικό νευρικό σύστημα χάρη στο οποίο υπάρχει μια κινητική μνήμη που μας επιτρέπει να κάνουμε πολλές αυτοματοποιημένες κινήσεις μυών χωρίς καμία σκέψη. Επομένως η μυϊκή μνήμη είναι το μέρος εκείνο της μνήμης που χρησιμοποιείται στην επαναλαμβανόμενη κίνηση των μυών, για παράδειγμα στην ανάμνηση πώς περπατάμε, πώς χρησιμοποιούμε την παλάμη και τα δάχτυλα (γραφή - διάβασμα) και πώς οδηγούμε ένα ποδήλατο⁷. Η ανάπτυξη φυσιολογικών χαρακτηριστικών σε έναν μυ όπως η ισχύς, η δύναμη, η αντοχή, η ευελιξία, η δυστροφία και μορφολογικών αλλαγών όπως αλλαγή διαμέτρου, μεγέθους ή σχήματος μυϊκών ινών και αλλαγές στη τοποθεσία, αριθμό και θέση των μυϊκών πυρήνων αποδεικνύουν ότι ο μυς έχει πράγματι μνήμη.

Εάν ένας μυς υποστεί υπερτροφία σε νεαρή ηλικία λόγω της άσκησης και η άσκηση σταματήσει, τότε ο μυς όταν επιστρέψει σε αυτή τη διαδικασία σε μεταγενέστερη ηλικία θυμάται ότι στο παρελθόν ήταν υπερτροφικός διευκολύνοντας την ανάπτυξη της μυϊκής μάζας πιο γρήγορα.⁸ Με την άσκηση οι μυϊκές ίνες μπορούν να κερδίσουν τους παλαιούς πυρήνες που έχουν αποθηκεύσει στη μνήμη τους σε νεαρή ηλικία από τα ενήλικα βλαστοκύτταρα συνθέτοντας περισσότερες πρωτεΐνες για να ξαναγίνουν πάλι υπερτροφικές σε προχωρημένη ηλικία. Ο αριθμός των πρωτεϊνών που βρίσκονται στις περιφερικές ίνες είναι ο πιο σημαντικός βιολογικός δείκτης στην κατανόηση του ιστορικού των μυϊκών κυττάρων.⁹ Η μυϊκή μνήμη διαρκεί αρκετά χρόνια. Στους σκελετικούς μύες καλύπτει περίπου το 15 % του μέσου όρου ζωής δηλαδή 80 έτη.¹⁰

Οι εργαστηριακές ενδείξεις ότι ο μυς έχει μνήμη παρακινούν και ενθαρρύνουν τους ηλικιωμένους να συμμετέχουν σε προγράμματα άσκησης για να αναπτύξουν μυϊκή δύναμη και μάζα. Ένας επιπλέον μυϊκός πυρήνας μπορεί να έχει προστεθεί με την άσκηση σε νεαρή ηλικία ο οποίος μπορεί να διατηρηθεί για δεκαετίες επιτρέποντας στις μυϊκές ίνες να αυξήσουν την παραγωγή ριβοσωμάτων και σύνθεσης των πρωτεϊνών όταν η άσκηση επαναληφθεί σε μεγαλύτερες ηλικίες.⁷ Επειδή το μυϊκό σύστημα μνήμης μπορεί να καταστραφεί λιγότερο και να εξακολουθεί να λειτουργεί σωστά σε ασθενείς με γεροντική άνοια, η μέθοδος Montessori μπορεί να χρησιμοποιηθεί με επιτυχία, ως μέσο για την προσέγγιση και εμπλοκή των ατόμων με απώλεια μνήμης στην κίνηση, με τη βοήθεια της θεραπευτικής άσκησης που προάγει η φυσικοθεραπεία.⁶

Η φυσικοθεραπεία βοηθάει στη βελτίωση της φυσικής λειτουργίας (κινητικότητα, ισορροπία, συντονισμός και δύναμη), στη θεραπεία δυσλειτουργιών που σχετίζονται με τη γήρανση όπως περιορισμένο εύρος κίνησης, οίδημα, πόνος και αυξημένος κίνδυνος πτώσεων ώστε να υπάρξει βελτίωση των δραστηριοτήτων της καθημερινότητας και της ποιότητας ζωής. Παίζει επίσης σημαντικό ρόλο στην παροχή συμβουλών και υποστήριξης της οικογένειας για την παροχή σωστής φροντίδας ώστε οι γηραιότεροι οικείοι τους να ζουν μια ευκολότερη ζωή με μείωση της κατάθλιψης και άγχους.¹¹

Οι στόχοι των παρεμβάσεων φυσικοθεραπείας είναι:

• Βελτίωση φυσικής λειτουργίας (κινητικότητα, ισορροπία, συντονισμός και δύναμη).
• Άσκηση για βελτίωση ισορροπίας και μείωση του φόβου των πτώσεων.
• Άσκηση για μείωση της συχνότητας εμφάνισης κατάθλιψης, διέγερσης, επιθετικότητας, υπομονής, συμπτώματα κοινά με την άνοια.
• Βελτίωση της γενικής καρδιαγγειακής υγείας.
• Ευχάριστη απασχόληση (αίσθηση ολοκλήρωσης των ασθενών με άνοια).
• Βελτίωση του ύπνου (διαταραχές ύπνου συχνές σε ασθενείς με άνοια, η άσκηση βοηθάει στη κανονική ρουτίνα ύπνου).
• Επιβράδυνση της ψυχικής πτώσης (η άσκηση φαίνεται να επιβραδύνει την ατροφία του εγκεφάλου, ειδικά στον ιππόκαμπο επηρεάζοντας τη μνήμη).¹²

Ένα πρόγραμμα άσκησης που αφορά τη φυσικοθεραπεία στην γεροντική άνοια πρέπει να αποτελείται από:

1. Ασκήσεις ευλυγισίας του μυοσκελετικού συστήματος (αυξάνουν το εύρος τροχιάς κίνησης της άρθρωσης και της μυϊκής δύναμης κάνοντας τις καθημερινές δραστηριότητες πιο εύκολες). Περιλαμβάνει:

Α. Ενεργοπαθητικές ασκήσεις (οι ασκήσεις πρέπει να επικεντρώνονται στην ενίσχυση των εκτεινόντων και καμπτήρων μυών ενώ πρέπει να δίνεται έμφαση στις περιοχές του αυχένα και της σπονδυλικής στήλης σε συνδυασμό με περιστροφικές κινήσεις για την προώθηση της χαλάρωσης).

Β. Ιδιοδεκτική νευρομυϊκή διευκόλυνση (τεχνικές μυϊκής αναστολής όπως κράτημα, χαλάρωση ή σύσπαση, χαλάρωση).

Γ. Διατατικές ασκήσεις

• Απαλή διάταση καμπτήρων αγκώνα, ισχίου, καμπτήρων γόνατος και ραχιαίων καμπτήρων πέλματος.
• Η διάταση μπορεί να συνδυαστεί με τεχνικές κινητοποίησης των αρθρώσεων για τη μείωση της σκληρότητας της αρθρικής κάψας ή των αρθρικών συνδέσμων.
• Αυτοδιάταση.
• Διατήρηση διάτασης τουλάχιστον 15-30 δευτερόλεπτα. Στην ιδανική περίπτωση οι διατάσεις επαναλαμβάνονται τουλάχιστον 3-5 φορές.
• Βαλλιστικές διατάσεις (οριοθέτηση υψηλής έντασης διάτασης).

2. Εκπαίδευση ισορροπίας: Είναι σημαντικό οι ασθενείς με άνοια να βελτιώσουν την εμπιστοσύνη μειώνοντας τον κίνδυνο πτώσης. Καθώς η ισορροπία είναι σε ειδική θέση τόσο η στάση όσο και η ισορροπία ενθαρρύνονται. Σωστή κίνηση και συχνότητα ασκήσεων προτείνεται από τους φυσικοθεραπευτές. Ο ασθενής βελτιώνει τον γενικό συντονισμό με καλύτερη αίσθηση του περιβάλλοντος χώρου.
   • Η άσκηση ισορροπίας αρχίζει πάντα από χαμηλό κέντρο βάρους προς υψηλό κέντρο βάρους.
   • Η εκπαίδευση πρέπει να ξεκινά με το σήκωμα του βάρους του ασθενούς σε καθιστή και όρθια θέση ώστε να αναπτύξει μια εκτίμηση των ορίων σταθερότητας.
   • Δίνοντας ελαφρά ώθηση ο φυσικοθεραπευτής στον ασθενή ο τελευταίος προσπαθεί να διατηρήσει ισορροπία.
   • Δραστηριότητες με μπάλα.
3. Εκπαίδευση δύναμης: Βοηθά στην οικοδόμηση της μυϊκής μάζας, αυξάνει τον μεταβολισμό, ελέγχει τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα. Ιδανικά πρέπει να γίνονται επαναλήψεις των 8-10 ασκήσεων τρεις φορές την εβδομάδα. Η αντίσταση μπορεί να εφαρμοστεί με λάστιχα ή ελαφριά βάρη.
4. Εκπαίδευση βάδισης: Η εκπαίδευση βάδισης βοηθάει στη βελτίωση της κινητικότητας και λειτουργικής ικανότητας χωρίς στήριξη. Κύριοι στόχοι είναι η επιμήκυνση – βελτίωση του βήματος, βελτίωση μοτίβου βάδισης των ποδιών, αύξηση της αντίπλευρης κίνησης και ταλάντευσης των χεριών μέσω ενός τακτικού προγράμματος ασκήσεων βάδισης.
5. Θεραπευτική (αερόβια) άσκηση: Η θεραπευτική άσκηση βοηθάει στη βελτίωση της καρδιαγγειακής υγείας και τη δύναμη των ορμονών του ανοσοποιητικού συστήματος. Η σωματική δραστηριότητα αυτού του είδους μειώνει την νευρωνική διαταραχή βελτιώνοντας την εγκεφαλική λειτουργία. Περιλαμβάνει τζόκινγκ, ποδηλασία, κολύμπι ή οποιαδήποτε σωματική δραστηριότητα αναζωογονεί την καρδιο-πνευμονική χωρητικότητα των ασθενών. Για μέγιστα οφέλη συνιστάται θεραπευτική άσκηση 30 λεπτών διάρκειας τριών εβδομάδων. Οι ασθενείς ξεκινούν συνεδρίες διάρκειας 10-20 λεπτών ανάλογα με τα επίπεδα φυσικής κατάστασης. Εναλλακτική μορφή άσκησης όπως ο χορός θα μπορούσε να συμπεριληφθεί ως θεραπευτική άσκηση βοηθώντας ασθενείς με άνοια για τη μείωση προβλημάτων κινητικότητας που προκύπτουν εξαιτίας άλλων παθήσεων.¹²

Παραπομπές

1. Prince M, Bryce R, Albanese E, et al. The global prevalence of dementia: A systematic review and metaanalysis. Alzheimers Dement 2013;9:63-75
2. Alzheimer Society. Rising Tide: The Impact of Dementia on Canadian Society. Ottawa, Ontario: Alzheimer Society of Canada; 2010.
3. Kolanowski AM, Litaker M, Buettner L. Efficacy of theory-based activities for behavioral symptoms of dementia. Nurs Res 2005;54:219-228
4. Malone ML, Camp CJ. Montessori-based dementia programming: Providing tools for engagement. Dementia 2007;6:150-157
5. Camp CJ. Origins of Montessori programming for dementia. Nonpharmacol Ther Dement 2010;1:163-174.
6. Brenner T, Brenner K. The Montessori method in dementia care. Journal of Dementia Care 2012;4:18-19.
7. Camelli eli. Muscle Memory: There is such a Thing. Eli J Aging Sci 2016;4:1-2.
8. Bruusgaard JC, Johansen IB, Egner IM, Rana ZA, Gundersen K. Myonuclei acquired by overload exercise precede hypertrophy and are not lost on detraining. Proc Natl Acad Sci USA 2010;107: 15111-15116.
9. Chaillou T, Kirby TJ, McCarthy. Ribosome biogenesis: emerging evidence for a central role in the regulation of skeletal muscle mass. J Cell Physiol 2014; 229: 1584-1594.

• Bergmann O, Zdunek S, Felker A, Salehpour M, Alkass K, et al. Dynamics of Cell Generation and Turnover in the Human Heart. Cell 2015; 161:1566-1575.
• Fadil H, Borazanci A, Haddou EA. Yahyaoui B et al. “Early Onset Dementia. Int Rev Neurobiol 2009; 84 : 245–262.
• Jaswinder Kaur, Shweta Sharma, Jyoti Mittal. Physiotherapy in Dementia. Delphi Psychiatry Journal 2012;15(1): 200-203.
  
  
  Ο Συρόπουλος Στυλιανός αποφοίτησε από το τμήμα φυσικοθεραπείας του Τει Αθήνας το έτος 2003. Το 2006 άνοιξε το δικό του εργαστήριο φυσικοθεραπείας στην περιοχή όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Νέα Ιωνία Αττικής. Παράλληλα με την ενασχόλησή του ως εργαστηριούχος φυσικοθεραπευτής εργάστηκε στις μονάδες εντατικής θεραπείας σε δύο κρατικά νοσοκομεία το Αρεταίειο Νοσοκομείο και το Σισμανόγλειο νοσοκομείο με διάρκεια θητείας δύο έτη. Η κλινική εμπειρία πάνω στην αντιμετώπιση του επειγόντως περιστατικού χρονίως πασχόντων ασθενών τον οδήγησε στην απόκτηση μεταπτυχιακού τίτλου το 2014 στην καρδιοαναπνευστική αναζωογόνηση από την Ιατρική σχολή του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
  Η συμμετοχή του σε παγκόσμια και πανευρωπαικά πρωταθλήματα κολύμβησης απο το 2011 έως σήμερα είναι συνεχής σε Κίνα, Αγγλία, Ιταλία, Τουρκία, Ολλανδία, Πορτογαλία, Ρουμανία, Ρωσία, Μάλτα. Οι γνωσεις του πάνω στην φυσιολογία της αερόβιας άσκησης λόγω της πολυετούς εμπειρίας του στην μαραθώνια Κολύμβηση αλλά και στην βασική-εξειδικευμένη υποστήριξη της ζωής έχοντας πιστοποίηση απο το ευρωπαικό συμβούλιο αναζωογόνησης και το Αμερικανικό Κολλέγιο Καρδιολογίας εμπνέει ασφάλεια και εμπιστοσύνη στον ασθενή με καρδιοαναπνευστικές παθήσεις και τον καθιστά πολύτιμο εργαλείο στα χέρια του θεράποντα ιατρού.