Βρίσκοντας την ισορροπία με τα Προσαρμογόνα Βότανα στην ολιστική Δυτική βοτανοθεραπεία (+ μια συνταγή)

“Για κάθε ανθρώπινη ασθένεια, κάπου στον κόσμο υπάρχει ένα φυτό που αποτελεί θεραπεία” ~ Rudolf Steiner

Στην Ολιστική Δυτική Βοτανοθεραπεία χρησιμοποιούνται φυτά που είναι γνωστά για τις θεραπευτικές τους δράσεις εδώ και εκατοντάδες χρόνια από παραδοσιακούς βοτανοθεραπευτές σε διαφορετικά μέρη του κόσμου. Κάποια από αυτά τα φυτά που έχουν κεντρίσει το ενδιαφέρον των επιστημόνων για τις φαρμακολογικές τους δράσεις είναι τα προσαρμογόνα βότανα, αυτά δηλαδή που βοηθούν τον οργανισμό να ανταπεξέλθει στο στρες.
Τα προσαρμογόνα μελετήθηκαν κυρίως από Ρώσους επιστήμονες που ανακάλυψαν τα οφέλη της παραδοσιακής Ινδικής, της Σιβηριανής και της Κινέζικης ιατρικής τον προηγούμενο αιώνα. Συγκεκριμένα, ο όρος “προσαρμογόνο” χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1948 από τον Ρώσο επιστήμονα Δρ.Ν. Λαζάρεβ, στην προσπάθειά του να ανακαλύψει τονωτικές ουσίες που θα ενίσχυαν την αντοχή στο στρες, στην αρχή του Ψυχρού πολέμου. Λίγα χρόνια μετά (το 1962), εφόσον αποφασίστηκε ότι θα ήταν καλύτερο αυτά τα τονωτικά να είναι φυτικής προέλευσης, το Σιβηριανό Τζίνσενγκ (Eleutherococcus senticosus), αλλά και το Ασιατικό ή Κορεάτικο Τζίνσενγκ (Panax ginseng) θεωρήθηκαν τα “πρωτότυπα προσαρμογόνα”. Από τα πρώτα προσαρμογόνα θεωρήθηκαν επίσης η Ροντιόλα (Rhodiola rosea) και η Σισάνδρα (Schisandra chinensis). Μετά από εκτενείς έρευνες τα φυτά αυτά έγιναν γνωστά και στη Δύση. Χρησιμοποιήθηκαν από ολυμπιονίκες και αστροναυτες επειδή ενισχύουν τα επίπεδα της αντοχής και θωρακίζουν το ανοσοποιητικό σύστημα ακόμα και στις πιο αντίξοες συνθήκες. Είναι από τα πλέον περιζήτητα βότανα της παγκόσμιας αγοράς για την αντιμετώπιση της νοητικής και σωματικής κόπωσης. Συμβάλλουν στην αύξηση του αισθήματος ευεξίας ακόμα και στις πιο απαιτητικές συνθήκες της καθημερινότητας και βελτιώνουν τις επιδόσεις στην εργασία και στις αθλητικές δραστηριότητες.
Έκτοτε έχει ανακαλυφθεί ότι πολλά περισσότερα φυτά, αλλά και κάποιοι μύκητες, έχουν προσαρμογόνο δράση και υπάρχουν ακόμα κάποια για τα οποία χρειάζεται να γίνουν περισσότερες έρευνες ώστε να εξακριβωθεί αν πληρούν τις προϋποθέσεις ώστε να οριστούν ως προσαρμογόνα.

Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά των προσαρμογόνων βοτάνων είναι πως βοηθούν όχι μόνο ένα συγκεκριμένο συστημα ή συγκεκριμένους ιστούς αλλά ολόκληρο τον οργανισμό να αντιμετωπίσει το στρες, σε κυτταρικό επίπεδο, ανεξαρτήτως από το ποια είναι η πηγή του στρες, αν δηλαδή προέρχεται από σωματικούς, βιολογικούς/περιβαλλοντικούς ή χημικούς παράγοντες. Τα προσαρμογόνα βοηθούν τον οργανισμό να επανέλθει σε ομοιόσταση όταν σε συνθήκες άγχους και ψυχολογικής, νοητικής ή σωματικής εξάντλησης και έχουν ρυθμιστική δράση. Μπορεί για παράδειγμα να βοηθήσουν στην εξισορρόπηση παραγωγής κορτιζόλης ή άλλων ορμονών. Φαίνεται συγκεκριμένα πως επιδρούν και στους δύο βασικούς μηχανισμούς της αντίδρασης του στρες, στο συμπαθητικό - επινεφριδιακό σύστημα, δηλαδή του μηχανισμού που μας φέρνει σε κατάσταση πάλης ή φυγής όταν αισθανόμαστε απειλή αλλά καί στον άξονα υποθαλάμου- υπόφυσης- επινεφριδίων (ΥΥΕ), που βοηθάει στην “αποφόρτιση” του συμπαθητικού νευρικού συστήματος με τη βοήθεια ορμονών. Έτσι τα προσαρμογόνα βοηθούν στη διαχείριση και αποκατάσταση του χρόνιου στρες και μπορεί να συμβάλλουν στη ρύθμιση του ενδοκρινολογικού συστήματος και συνεπώς τη ρύθμιση ορμονών υπεύθυνες για την υγιή λειτουργία όλων των συστημάτων, όπως του νευρικού, του καρδιαγγειακού και του αναπαραγωγικού και φυσικά του ανοσοποιητικού συστήματος.
Επιπλέον, δεν έχουν τοξική επίδραση στον οργανισμό σε θεραπευτικές δόσεις, έχουν δηλαδή ελάχιστες παρενέργειες στη νοητική ή σωματική υγεία.

Φυτά που έχουν μελετηθεί εκτενώς για την προσαρμογόνο δράση τους είναι το αμερικάνικο και το ασιατικό Τζίνσενγκ (Panax ginseng), ο Ελευθερόκοκκος (Eleutherococcus senticosus), η Ασβαγκάντα (Withania somnifera), η Ροντιόλα (Rhodiola rosea), το Μαράλ (Rhaponticum ή Leuzea carthamoides) και η Σισάνδρα (Schisandra chinensis).
Άλλα φυτά που φαίνεται πως έχουν προσαρμογόνο δράση σε έρευνες, όπως το Σαταβάρι (Asparagus racemosus), ο Ιερός Βασιλικός των Ινδιών ή Tulsi (Ocimum tenuiflorum), η Κιστάγχη (Cistanche deserticola και C. tubulosa), το “Μαλτέζικο μανιτάρι” (πρόκειται για το φυτό Cynomorium coccineum) και η Ινδική Μουριά (Morinda officinalis).
Πολλά ακόμα χρησιμοποιούνται ως προσαρμογόνα, αλλά χρειάζεται να γίνουν περισσότερες έρευνες για να εξακριβωθεί το πως ακριβώς επιδρούν στον οργανισμό. Κάποια παραδείγματα είναι ο Αστράγαλος (Astragalus membranaceus), η Γλυκόριζα (Glycyrrhiza glabra), η Μάκα (Lepidium meyenii) και άλλα λιγότερο γνωστά, όπως η Ασιατική Καμπανούλα (Codonopsis pilosula), το Γκουντούτσι (Tinospora cordifolia) και το Επιμήδιο (Epimedium spp.).
Μύκητες/ μανιτάρια με προσαρμογόνο δράση είναι το Κόρντισεπς (Ophiocordyceps sinensis, Cordyceps militaris), που προέρχεται από τα υψίπεδα των Ιμαλαΐων στο Θιβέτ και στο Μπουτάν και το Ρέισι ή Γανόδερμα (Ganoderma lucidum), διαφορετικά είδη του οποίου βρίσκονται στην Ασία, στην Αμερική αλλά και στην Ευρώπη. Στην Ελλάδα έχουν βρεθεί έξι διαφορετικά είδη.
Τα προσαρμογόνα βότανα έχουν πολλαπλές δράσεις και χρησιμοποιούνται για πολλαπλά προβλήματα ή καταστάσεις υγείας. Αναφέρω παρακάτω πώς χρησιμοποιούνται θεραπευτικά τρία από τα γνωστότερα προσαρμογόνα φυτά.

Το Panax ginseng ή Ασιατικό Τζίνσενγκ είναι από τα πολυτιμότερα βότανα της Κινέζικης Ιατρικής. Χρησιμοποιείται κατά του βήχα, και για την αντιμετώπιση της φυματίωσης και γενικότερα για προβλήματα των πνευμόνων. Λειτουργεί ως βελτιωτικό της διάθεσης και ενισχύει τη μνήμη σε ασθενείς με άνοια ή νόσο του Alzheimer. Όπως και άλλα προσαρμογόνα. χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της χημειοθεραπείας και της ραδιοθεραπείας. Το Αμερικάνικο Τζίνσενγκ έχει παρόμοιες δράσεις. Λειτουργεί επίσης ως τονωτικό της πέψης και βοηθάει στην καλύτερη απορρόφηση των τροφών. Και τα δύο είδη Τζίνσενγκ χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση του σακχαρώδη διαβήτη και για τη σεξουαλική ανικανότητα, για τη χρόνια εξάντληση και το στρες, όπως και για την ανάρρωση από ιώσεις. Χρειάζονται προσοχή στη λήψη,  ειδικά αν κάποιος πάσχει από υπέρταση ή αϋπνία και δεν πρέπει να καταναλώνεται παράλληλα με καφέ.

Ο Ελευθερόκοκκος ή Σιβηριανό τζίνσενγκ, τονώνει το ανοσοποιητικό και είναι χρήσιμο για διάφορα καρδιαγγειακά προβλήματα, όπως η στηθάγχη και η υπέρταση. Μπορεί επίσης να μειώσει τα επίπεδα χοληστερόλης στο αίμα. Βελτιώνει τις επιδόσεις στις αθλητικές δραστηριότητες και στη νοητική εργασία. Λόγω της επίδρασης που έχει στο νευρικό σύστημα χρησιμεύει στην αντιμετώπιση της διάσπασης ελλειμματικής προσοχής και του jet-lag. Βοηθάει επίσης τον οργανισμό να επανέλθει γρηγορότερα μετά την προσβολή από ιώσεις.

Ένα ακόμα πολύτιμο προσαρμογόνο βότανο είναι η Ροντιόλα. Εχει καρδιοπροστατευτική δράση και βοηθά στη ρύθμιση των καρδιακών παλμών. Έχει αγχολυτικές ιδιότητες και λειτουργεί ως βελτιωτικό της διάθεσης. Χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση του ΔΕΠΥ (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής / Υπερκινητικότητας), για τη χρόνια εξάντληση και για προβλήματα μνήμης. Συμβάλλει στο να αντιμετωπιστούν οι παρενέργειες της χημειοθεραπείας και της ραδιοθεραπείας- επίσης επιταχύνει την ανάρρωση από τραυματισμούς στο κεφάλι. Είναι ρυθμιστικό του ενδοκρινολογικού συστήματος και επίσης χρησιμοποιείται για τη στυτική δυσλειτουργία, την αντιμετώπιση της υπογονιμότητας, του διαβήτη, και των παθήσεων του Parkinson και του Alzheimer. Χρειάζεται προσοχή σε ασθενείς με διπολική διαταραχή και ψύχωση.

Τα περισσότερα προσαρμογόνα φυτά προέρχονται από περιοχές στις οποίες οι συνθήκες είναι αντίξοες. Φαίνεται πως ανέπτυξαν τις ιδιαίτερες θεραπευτικές τους ιδιότητες επειδή χρειάστηκε να παράξουν συστατικά που θα βοηθούσαν τα ίδια να επιβιώσουν. ´Ετσι, πολλά φυτά ανθεκτικά στο να αντιμετωπίζουν ακραία καιρικά φαινόμενα σε μεγάλα υψόμετρα, σε ερήμους και σε τροπικά δάση, χρησιμεύουν ώστε να είμαστε κι εμείς ανθεκτικότεροι στις απαιτήσεις της ζωής μας. Δυναμώνουν τον οργανισμό μας με πολλαπλούς τρόπους, μας βοηθούν να διαχειριστούμε το στρες και ενισχύουν το ανοσοποιητικό μας σύστημα.
Η επιστημονική έρευνα σχετικά με τα προσαρμογόνα βότανα βρίσκεται ακόμα σε πρώιμο στάδιο αν σκεφτούμε πόσα πολλά φυτά ακόμα δεν έχουν μελετηθεί. Φαίνεται πως έχουμε ακόμα πολλά να μάθουμε για τη σοφία της φύσης και το πόσο ωφέλιμα μπορούν να είναι τα θεραπευτικά φυτά για την ανθρωπότητα από παραδοσιακά μοντέλα θεραπείας που εφαρμόζονται ακόμα σε όλο τον κόσμο.

Συνταγή: Χαλαρωτικό Ρόφημα Ασβαγκάντα
Παραδοσιακά η Ασβαγκάντα πίνεται ως βραδινό ρόφημα με γάλα, γκι και μέλι για να βοηθήσει τον ύπνο. Μπορείτε να βράσετε ένα κουταλάκι του γλυκού σκόνη ρίζας Ασβαγκάντα σε μια κούπα νερό ή καλύτερα γάλα (ζωικό ή φυτικό), για 10 λεπτά. Μπορείτε να προσθέσετε όσο μέλι προτιμάτε. Αν επιθυμείτε μπορείτε να το αρωματίσετε προσθέτοντας λίγο κάρδαμο, κανέλα ή μοσχοκάρυδο ή μια φλούδα εσπεριδοειδών, κατά τη διάρκεια του βρασίματος ή με 1 κουταλάκι ροδόνερο ή ανθόνερο στο μείγμα μετά το βράσιμο.

Θεραπευτικές Δράσεις Προσαρμογόνων Βοτάνων

 
Η Κωνσταντίνα Λίτσα σπούδασε Βοτανοθεραπεία στη Σχολή Επιστημών Υγείας του Πανεπιστημίου Napier στο Εδιμβούργο,στη Σκωτία. Έπειτα έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στη "Συμβουλευτική Ψυχολογία στη Δημόσια Υγεία" και εκπαιδεύτηκε στη Συμβουλευτική (Solution Focused Counseling και Προσωποκεντρική Συμβουλευτική). Από το 2007 εργάστηκε ως Φυτοθεραπεύτρια στη Βρετανία, στον δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα, καθώς και σε κοινοτικά προγράμματα σχεδιασμένα για ευάλωτες ομάδες, με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους. Για 3 χρόνια ήταν μέλος της ομάδας Αγωγής Υγείας του Δήμου του Εδιμβούργου, όπου εργαζόταν με εφήβους σε Γυμνάσια και έλαβε μέρος σε Βρετανικά προγράμματα εκπαίδευσης που αφορούσαν στην ανάπτυξη αυτοπεποίθησης και περιβαλλοντολογικής συνείδησης σε σχολεία. Συμμετείχε για 7 χρόνια στην ομάδα Herbal Scotland, όπου προσέφερε Πρώτες Βοήθειες με Βότανα σε Διεθνή Φεστιβάλ. Από τον Αύγουστο του 2011, ζει στην Ελλάδα, όπου εργάζεται ως Βοτανοθεραπεύτρια και προωθεί τις αρχές της Αειφόρου Καλλιέργειας (Permaculture).Έχει συνεργαστεί με πολλές τοπικές ομάδες και παραδίδει σεμινάρια αυτάρκειας και πρακτικά εργαστήρια με στόχο την εκπαίδευση για την αυτοδιαχείριση της υγείας και την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση.