Βότανα για τη γυναικεία ορμονική ισορροπία

Κατηγορία Βότανα
Πέμπτη, 19 Δεκεμβρίου 2024 20:31 Διαβάστηκε 453 φορές
Περιοδικό Holistic Life - Τεύχος 124 (Νοέμβριος - Δεκέμβριος 2024) Γράφει η Κων/να Λίτσα, BSc Honours Herbal Medicine/ Phytotherapy Σύμβουλος Αγωγής Υγείας / Σύμβουλος Permaculture

Στη δυτική βοτανοθεραπεία πολλά γυναικολογικά προβλήματα θεωρείται ότι σχετίζονται με ορμονική ανισορροπία. Τέτοια προβλήματα μπορεί να είναι οι διαταραχές περιόδου, η αμηνόρροια ή δυσμηνόρροια, το προεμμηνορροϊκό σύνδρομο και τα σχετικά συμπτώματα όπως οι πόνοι περιόδου, η υπερένταση, το άγχος, οι ημικρανίες, οι αϋπνίες και οι διαταραχές της διάθεσης. Επίσης επιπλοκές που ίσως εμφανίζονται στην αρχή ή και στα τελικά στάδια της εποχής της γονιμότητας, δηλαδή στην εφηβεία και τελικά στην κλιμακτήριο και στην εμμηνόπαυση. Αυτά τα συμπτώματα μπορεί να είναι από ήπια έως πιο έντονα και να επηρεάζουν σημαντικά την ποιότητα ζωής μιας γυναίκας. Προβλήματα, όπως η υπογονιμότητα, οι πολυκυστικές ωοθήκες, τα ινομυώματα, η ενδομητρίωση και οι ορμονοεξαρτώμενοι όγκοι επίσης σχετίζονται με ορμονική ανισορροπία, δηλαδή με την υπερβολή ή την έλλειψη κάποιων ορμονών.

Για την εξισορρόπηση των ορμονών αρχικά χρησιμοποιούνται βότανα που συμβάλλουν στην αποτοξίνωση του οργανισμού. Τα λεμφαγωγά βότανα, δηλαδή αυτά που ενεργοποιούν την κυκλοφορία της λέμφου, θεωρούνται από τα σημαντικότερα στην αντιμετώπιση ορμονικών προβλημάτων, επειδή η λέμφος μεταφέρει και ορμόνες. Αντίστοιχα, βότανα αποτοξινωτικά του ήπατος βοηθούν το ήπαρ να αποβάλλει την περίσσεια οιστρογόνων. Αποτοξινωτικά του ήπατος θεωρούνται το ραδίκι (Taraxacum officinale) και η αγκινάρα (Cynara scolymus), ενώ λεμφαγωγά θεωρούνται η κολλιτσίδα (Galium aparine), το κόκκινο τριφύλλι (Trifolium pratense), το τσιμένι (Trigonella foenum-graecum) και η καλέντουλα (Calendula officinalis).

Γενικότερα, η προσέγγιση της βοτανοθεραπείας είναι ότι προσπαθούμε να ισορροπήσουμε τις ορμόνες μέσω της αποτοξίνωσης, μέσω της διαχείρισης του στρες, μέσω του κατάλληλου πλάνου διατροφής και με ρυθμιστικά ορμονών.

Ας διευκρινιστεί ότι ο όρος ρυθμιστικά ορμονών προκύπτει κυρίως από το αποτέλεσμα που προκαλούν και την ανακούφιση των συμπτωμάτων μετά τη λήψη τους σε θεραπευτικές δόσεις και για αρκετό χρονικό διάστημα. Οι ακριβείς μηχανισμοί που επιδρούν στις γυναικείες ορμόνες μπορεί να είναι πολύπλοκοι. Τα βότανα που περιέχουν φυτοοιστρογόνα, θεωρούνται τα σημαντικότερα ρυθμιστικά ορμονών. Ο κυριότερος μηχανισμός δράσης τους είναι ότι θηλυκώνουν στους υποδοχείς οιστρογόνων και λειτουργούν ως ασθενέστεροι ανταγωνιστές. Αυτό σημαίνει ότι δεν επιτρέπουν περαιτέρω πρόσληψη οιστρογόνων όταν υπάρχει περίσσεια και ότι καλύπτουν την έλλειψη όταν δεν υπάρχουν αρκετά. Ωστόσο δεν φαίνεται να αλλάζουν τις συγκεντρώσεις οιστρογόνων και προγεστερόνης άμεσα στο αίμα και η δράση τους είναι πολύ ηπιότερη από αυτή των ορμονών που παράγονται στο σώμα ή σε βιοχημικά εργαστήρια.

Ας δούμε πώς χρησιμεύουν κάποια από τα πιο γνωστά ρυθμιστικά ορμονών για το γυναικολογικό σύστημα.
 

Ακταία- Black cohosh (Actaea/Cimicifuga racemosa)

Γυναικολογικές χρήσεις στη βοτανοθεραπεία: Χρησιμοποιείται ως σπασμολυτικό, εμμηναγωγό, χαλαρωτικό, αντιφλεγμονώδες, και παυσίπονο για συμπτώματα της κλιμακτηρίου (εξάψεις, οστεοπόρωση, άγχος, διαταραχές διάθεσης), τη δυσμηνόρροια (πόνοι περιόδου), την αμηνόρροια, τη φλεγμονώδη νόσο της πυέλου, το προεμμηνορροϊκό σύνδρομο, τους σπασμούς της μήτρας, τα ινομυώματα και ως βοήθημα στον τοκετό.

Πώς λειτουργεί: Ρυθμίζει τη σεροτονίνη και ανακουφίζει από το στρες. Mέσω της αντιοξειδωτικής και αντιφλεγμονώδους δράσης του επιδρά στο νευρικό, στο μυοσκελετικό αλλά και στο γυναικολογικό σύστημα. Τα φυτοοιστρογόνα που περιέχει λειτουργούν ως ρυθμιστικά ορμονών και ταιριάζουν σε ένα συγκεκριμένο είδος υποδοχέα, επιδρώντας μόνο στα κόκαλα και στον εγκέφαλο, αλλά όχι στο στήθος και στη μήτρα, που σημαίνει ότι δε φαίνεται να προκαλεί ορμονοεξαρτώμενους όγκους ή άλλες αντίστοιχες επιπλοκές.

Προφυλάξεις: Παρότι θεωρείται αρκετά ασφαλές βότανο προτείνεται να μη λαμβάνεται στο πρώτο τρίμηνο εγκυμοσύνης, ούτε παράλληλα με φάρμακα που περιέχουν προγεστερόνη ή οιστρογόνα, ούτε από γυναίκες που έχουν ορμονοεξαρτώμενους όγκους ή λαμβάνουν θεραπεία για την αντιμετώπισή τους χωρίς την έγκριση του/της ιατρού τους. Καλύτερα να μη λαμβάνεται για διάστημα μεγαλύτερο των 6 μηνών συνεχόμενα σε θεραπευτική δόση, χωρίς παρακολούθηση.

Λυγαριά (Vitex agnus-castus)

Γυναικολογικές χρήσεις στη βοτανοθεραπεία: Χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση του προεμμηνορροϊκού συνδρόμου, των συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης, την αμηνόρροια, την έντονη αιμορραγία της μήτρας (μηνορραγία), την υπογονιμότητα, τις πολυκυστικές ωοθήκες και την ακμή που σχετίζεται με τις ορμόνες. Γενικότερα ανακουφίζει από τα συμπτώματα της έλλειψης προγεστερόνης, που είναι απαραίτητη για τη γυναικεία γονιμότητα ή την υπερβολή οιστρογόνων, που σχετίζεται με την έλλειψη ερωτικής διάθεσης και από τα συμπτώματα του προεμμηνορροϊκού συνδρόμου και της εμμηνόπαυσης. Έχει χρησιμοποιηθεί για την παύση της παραγωγής γάλακτος στο θηλασμό και ενισχύει τη γονιμότητα

Πώς λειτουργεί: Ρυθμίζει τις ορμόνες μέσω της επίδρασης που έχει στον υποθάλαμο και στην υπόφυση, που συντονίζουν το ενδοκρινικό σύστημα. Αναστέλλει την υπερπαραγωγή της προλακτίνης, μιας ορμόνης που χρησιμεύει στην παραγωγή γάλακτος αλλά η οποία σε υπερβολή μπορεί να προκαλέσει υπογονιμότητα και να αυξήσει τα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης, όπως τις εξάψεις, την ξηρότητα του κόλπου και την οστεοπενία. Επίσης μειώνει την ωοθυλακιοτρόπο ορμόνη (FSH) και αυξάνει την ωχρινοτρόπο ορμόνη (LH), μειώνοντας έτσι την παραγωγή οιστρογόνων και τεστοστερόνης και αυξάνοντας την παραγωγή προγεστερόνης. 

Προφυλάξεις: Να μη λαμβάνεται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και του θηλασμού. Οι μεγάλες δόσεις (20 φορές μεγαλύτερες της προτεινόμενης δοσολογίας) μπορεί να δημιουργήσουν επιπλοκές στη λειτουργία της υπόφυσης, των επινεφριδίων και της μήτρας. Συνεπώς χρειάζεται να λαμβάνεται στις προτεινόμενες δοσολογίες και να διακόπτεται η χρήση αν τυχόν παρουσιαστούν παρενέργειες, όπως πονοκέφαλοι, ναυτία, στομαχικές διαταραχές και υπερένταση.

Μαυροκούκι (Nigella sativa)

Γυναικολογικές χρήσεις στη βοτανοθεραπεία: Έχει χρησιμοποιηθεί κυρίως για την αντιμετώπιση της αμηνόρροιας, της δυσμηνόρροιας και της γυναικείας υπογονιμότητας. Έχει γίνει γνωστό ως τονωτικό του νευρικού συστήματος, ρυθμιστικό των ορμονών και του σακχάρου. Έχει επίσης, αντικαρκινική, ηπατοπροστατευτική και αντιφλεγμονώδη δράση και μειώνει το οίδημα (πρήξιμο).

Πώς λειτουργεί: Έχει αντιοξειδωτική και προστατευτική δράση στους ιστούς και σε ειδικά κύτταρα του ενδοκρινικού συστήματος, χρησιμεύοντας πιθανώς στην αντιμετώπιση προβλημάτων του θυρεοειδούς αλλά και των αναπαραγωγικών ορμονών για τα δύο φύλλα. Φαίνεται να ενισχύει τη στεροειδογένεση, τη διαδικασία της δημιουργίας στεροειδών ορμονών δηλαδή ανδρογόνων, προγεστερόνης, οιστρογόνων, κορτιζόνης και αλδοστερόνης, που είναι απαραίτητες για την ομαλή λειτουργία και ανάπτυξη των ωοθηκών, των όρχεων, των επινεφριδίων και του πλακούντα. Το έλαιο επιδεικνύει οιστρογονική δράση και ίσως αυτός να είναι ο λόγος που χρησιμεύει ως τονωτικό της λίμπιντο και της γονιμότητας για τις γυναίκες.

Προφυλάξεις: Η μακροπρόθεσμη χρήση του ελαίου σε μεγάλες δόσεις υπάρχει πιθανότητα να επηρεάσει τη γονιμότητα στους άντρες. Να μη λαμβάνεται σε μεγάλες δόσεις κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Προτείνεται προσοχή όταν λαμβάνεται με αντιπηκτική αγωγή, λόγω της αντιπηκτικής του δράσης.

Ασγουαγκάντα Ashwagandha (Withania somnifera)

Γυναικολογικές χρήσεις στη βοτανοθεραπεία: Λειτουργεί κυρίως ως προσαρμογόνο, βοηθά δηλαδή ολόκληρο τον οργανισμό να ανταπεξέλθει στο στρες. Ειδικά για το γυναικολογικό σύστημα χρησιμοποιείται για την υπογονιμότητα και ανακουφίζει από συμπτώματα που σχετίζονται με το προεμμηνορροϊκό σύνδρομο και την εμμηνόπαυση. Τονώνει τη λίμπιντο, μειώνει την όρεξη, ειδικά για υδατάνθρακες, και ανακουφίζει από την αϋπνία, το άγχος και την ευερεθιστότητα, τις εξάψεις, την ξηρότητα του κόλπου, την τριχόπτωση, τη σωματική και τη νοητική εξάντληση. Χρησιμοποιείται ως ρυθμιστικό του κύκλου περιόδου στην ενδομητρίωση και στις πολυκυστικές ωοθήκες.

Πώς λειτουργεί: Φαίνεται πως κατά την εμμηνόπαυση βοηθά στη διατήρηση των οιστρογόνων και τη μείωση της ωοθυλακιοτρόπου ορμόνης (FSH), δηλαδή καθυστερεί και μειώνει την εμφάνιση των συμπτωμάτων που σχετίζονται με την εμμηνόπαυση. Μειώνει τα επίπεδα του σακχάρου και της ινσουλίνης, που επηρεάζει την όρεξη ειδικά για γλυκά. Φαίνεται πως περιορίζει την παραγωγή κορτιζόλης, που παράγεται σε καταστάσεις στρες και η οποία όταν βρίσκεται σε υπερβολή επηρεάζει τον ρυθμό του ύπνου και τα επίπεδα ενέργειας και αναστέλλει την παραγωγή προγεστερόνης, που συμβάλλει στη γονιμότητα. Με αυτόν τον τρόπο ανακουφίζει από το άγχος και τις  έντονες εναλλαγές της διάθεσης.

Προφυλάξεις: Σε σπάνιες περιπτώσεις μπορεί να προκαλέσει ευαισθησία στο στομάχι και δυσπεψία. Να μη λαμβάνεται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.

Μάκα (Lepidium meyenii)

Γυναικολογικές χρήσεις στη βοτανοθεραπεία: Χρησιμοποιείται ως γενικότερο τονωτικό ολόκληρου του οργανισμού που επίσης βελτιώνει τη γονιμότητα, τονώνει τη λίμπιντο, ανακουφίζει από τα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης και τη δυσμηνόρροια. Χρησιμεύει επίσης ως τονωτικό της μήτρας, ρυθμίζει τον κύκλο περιόδου και ανακουφίζει από την εξάντληση, τη χρόνια κόπωση και την κατάθλιψη. Είναι αντιφλεγμονώδες και χρησιμοποιείται για τη μαστίτιδα και τις φλεγμονές του μυοσκελετικού. Χρησιμοποιείται επίσης προληπτικά κατά του καρκίνου του μαστού και άλλων μορφών καρκίνου και έχει ηπατοπροστατευτική δράση.

Πώς λειτουργεί: Ως προσαρμογόνο, έχει γενικευμένη επίδραση στον οργανισμό. Έχει αντιοξειδωτικές και αντιφλεγμονώδεις δράσεις στο νευρικό, στο πεπτικό, στο κυκλοφορικό, στο μυοσκελετικό αλλά και στο γυναικολογικό σύστημα. Εξισορροπεί τις ορμόνες επιδρώντας ως προστατευτικό στις διαδικασίες του αναπαραγωγικού άξονα (υποθαλάμου-υπόφυσης-ωοθηκών) και φαίνεται ένα πολλά υποσχόμενο φυτικό φάρμακο για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης. Μεταξύ άλλων αυξάνει τους δείκτες οστικής πυκνότητας στην οστεοπόρωση.

Προφυλάξεις: Δεν υπάρχουν έρευνες που να υποστηρίζουν ότι η χρήση της Μάκα μπορεί να προκαλέσει παρενέργειες σε θεραπευτική δοσολογία ή στη διατροφή. Προτείνεται ωστόσο να μη λαμβάνεται κατά τη διάρκεια θεραπειών που επηρεάζουν τις ορμόνες (όπως θεραπείες για τον καρκίνο του μαστού ή θεραπεία για τον υποθυρεοειδισμό) λόγω της επίδρασης που μπορεί να έχει στο ενδοκρινικό σύστημα.

Τσουκνίδα (Urtica dioica)

Γυναικολογικές χρήσεις στη βοτανοθεραπεία: Χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση των πολυκυστικών ωοθηκών, της αμηνόρροιας, της δυσμηνόρροιας, της υπογονιμότητας και των συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης. Έχει επίσης υπογλυκαιμική δράση και ανακουφίζει από το οίδημα ως διουρητικό.

Πώς λειτουργεί: Περιέχει φυτοοιστρογόνα με ήπια οιστρογονική και αντι-οιστρογονική δράση, που φαίνεται να ενισχύουν το μεταβολισμό των οιστρογόνων, τη διαδικασία δηλαδή της διάσπασης και τελικά αποβολής τους. Ενδέχεται να λειτουργεί προληπτικά κατά ορμονοεξαρτώμενων όγκων και προβλημάτων που προκαλούνται λόγω της υπερβολής οιστρογόνων. Έχει αντιοξειδωτική και αντιφλεγμονώδη δράση και μπορεί να συμβάλλει στην αντιμετώπιση φλεγμονωδών καταστάσεων που σχετίζονται με ορμονική ανισορροπία, όπως η ενδομητρίωση.

Προφυλάξεις: Μπορεί να προκαλέσει αλλεργική αντίδραση σε ανθρώπους που έχουν αλλεργία ή ευαισθησία στο φυτό. Προς αποφυγή αυτής της πιθανότητας, καλύτερα να λαμβάνεται αρχικά σε μικρότερες δόσεις.


Λιτσα Κων να

Η Κωνσταντίνα Λίτσα σπούδασε Βοτανοθεραπεία στη Σχολή Επιστημών Υγείας του Πανεπιστημίου Napier στο Εδιμβούργο,στη Σκωτία. Έπειτα έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στη "Συμβουλευτική Ψυχολογία στη Δημόσια Υγεία" και εκπαιδεύτηκε στη Συμβουλευτική (Solution Focused Counseling και Προσωποκεντρική Συμβουλευτική). Από το 2007 εργάστηκε ως Φυτοθεραπεύτρια στη Βρετανία, στον δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα, καθώς και σε κοινοτικά προγράμματα σχεδιασμένα για ευάλωτες ομάδες, με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους. Για 3 χρόνια ήταν μέλος της ομάδας Αγωγής Υγείας του Δήμου του Εδιμβούργου, όπου εργαζόταν με εφήβους σε Γυμνάσια και έλαβε μέρος σε Βρετανικά προγράμματα εκπαίδευσης που αφορούσαν στην ανάπτυξη αυτοπεποίθησης και περιβαλλοντολογικής συνείδησης σε σχολεία. Συμμετείχε για 7 χρόνια στην ομάδα Herbal Scotland, όπου προσέφερε Πρώτες Βοήθειες με Βότανα σε Διεθνή Φεστιβάλ. Από τον Αύγουστο του 2011, ζει στην Ελλάδα, όπου εργάζεται ως Βοτανοθεραπεύτρια και προωθεί τις αρχές της Αειφόρου Καλλιέργειας (Permaculture).Έχει συνεργαστεί με πολλές τοπικές ομάδες και παραδίδει σεμινάρια αυτάρκειας και πρακτικά εργαστήρια με στόχο την εκπαίδευση για την αυτοδιαχείριση της υγείας και την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση.