Η μουσική θα μπορούσε να είναι ένας τρόπος επικοινωνίας με παιδιά που έχουν υποστεί σοβαρή εγκεφαλική βλάβη.
Η μουσικοθεραπεία θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την αξιολόγηση των επιπέδων συνείδησης αυτών των παιδιών, λένε ερευνητές από το Πανεπιστήμιο Anglia Ruskin.
Μια ομάδα από το πανεπιστήμιο ανέπτυξε το MuSICCA (Μουσικοθεραπευτικό Αισθητηριακό Όργανο για τη Γνώση, τη Συνείδηση και την Επίγνωση), μια τεχνική που χρησιμοποιεί τη μουσική διέγερση για να βοηθήσει τον ασθενή να δείξει πόσο συνειδητός είναι.
Η μουσική επιλέγεται ειδικά για τον ασθενή και ένας θεραπευτής την εκτελεί, ενώ χειρίζεται διάφορα στοιχεία της παρτιτούρας ανάλογα με το πώς ανταποκρίνεται ο ασθενής. Η ιδέα είναι να δοθεί στον ασθενή η καλύτερη δυνατή ευκαιρία να δείξει τι μπορεί να κάνει.
Ο μουσικοθεραπευτής παρατηρεί τις συμπεριφορές του παιδιού και καταγράφει αυτές τις παρατηρήσεις σε σχέση με ένα σύνολο μέτρων απόδοσης.
"Το MuSICCA επιτρέπει στον μουσικοθεραπευτή να διεξάγει μια αυστηρή αξιολόγηση της ανταπόκρισης του ασθενούς σε διάφορα μουσικά ερεθίσματα, δίνοντά του μια εικόνα του επιπέδου συνείδησης του ασθενούς και των δυνατών και αδύνατων σημείων των αντιδράσεών του. Οι πληροφορίες είναι εύκολο να κοινοποιηθούν στις υπόλοιπες ομάδες φροντίδας και ιατρικής περίθαλψης και μπορούν να υποστηρίξουν τις οικογένειες να κατανοήσουν τι μπορούν να κάνουν για να υποστηρίξουν την ανάρρωση του παιδιού τους", δήλωσε ο Jonathan Pool, ένας από τους ερευνητές.

Frontiers in Psychology, 2025; 16; doi: 10.3389/fpsyg.2025.1441178

Δεν θα συνειδητοποιήσετε ότι ο εγκέφαλός σας έχει ουσιαστικά πρόβλημα μέχρι να είναι πολύ αργά για να κάνετε κάτι γι' αυτό. Οι στατιστικές δεν είναι θετικές. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, όταν φτάσετε την ηλικία των 85 ετών, έχετε 50% πιθανότητα να διαγνωστείτε με άνοια.¹ Και όταν φτάσετε τα 90 έτη, ο κίνδυνος είναι 75%.

Είναι απογοητευτικό αν σκεφτείτε ότι πιθανότατα θα ζήσετε μέχρι τα 100 ή και περισσότερο. Αλλά ακόμη πιο απογοητευτικό είναι το γεγονός ότι ακόμη και αν δεν διαγνωστεί άνοια, αν είστε άνω των 30 ετών, ο γηράσκων εγκέφαλός σας λειτουργεί σε ένα κλάσμα των δυνατοτήτων του, καταβεβλημένος από το στρες και τις τοξίνες.

Μετά από δεκαετίες συνεργασίας με τους αυτόχθονες σοφούς στον Αμαζόνιο, ανακάλυψα τα ισχυρά φυτά, τα νευροθρεπτικά συστατικά και τις πρακτικές που αποτοξινώνουν και αναβαθμίζουν τον εγκέφαλο και επιβραδύνουν αυτό που ονομάζουμε «γήρανση».

Αυτό που έχουμε αποδεχτεί ως φυσιολογική βλάβη που δεν μπορούμε να αποφύγουμε καθώς μεγαλώνουμε είναι στην πραγματικότητα μια κατάσταση που μπορεί να προληφθεί αν αναβαθμίσουμε τον εγκέφαλο. Αν και δεν μπορούμε να ζήσουμε για πάντα, μπορούμε να επεκτείνουμε το μυαλό μας και τα νεανικά, υγιή μας χρόνια πολύ περισσότερο απ' ό,τι θα μπορούσατε να φανταστείτε.

Ενισχύστε τον εγκέφαλό σας με BDNF

Ο απόλυτος ενισχυτής του εγκεφάλου μπορεί να είναι μια εξαιρετική πρωτεΐνη που ονομάζεται εγκεφαλικός νευροτροφικός παράγοντας (brain-derived neurotrophic factor ή BDNF), ο οποίος θρέφει τα βλαστικά κύτταρα. Για να αναβαθμίσετε τον εγκέφαλό σας, πρέπει να διασφαλίσετε ότι διαθέτει άφθονο BDNF. Ο BDNF μπορεί να αναγεννήσει τα εγκεφαλικά κύτταρα και να ελαχιστοποιήσει τις βλάβες από τη δραστηριότητα των ελεύθερων ριζών και τη φλεγμονή.

Ο BDNF αυξάνει την πρωτεϊνοσύνθεση στους νευρώνες, την ικανότητα των εγκεφαλικών κυττάρων να ανανεώνονται αντικαθιστώντας όλα τα συστατικά τους μέρη. Υποστηρίζει τη νευρογένεση -την ωρίμανση νέων νευρώνων- και προστατεύει τους υπάρχοντες νευρώνες από τον εκφυλισμό, αποτελώντας απαραίτητο παράγοντα για τη βέλτιστη υγεία του εγκεφάλου. Επιπλέον, ενισχύει τη νευροπλαστικότητα, την ικανότητα του εγκεφάλου να αναδιοργανώνεται σχηματίζοντας νέες νευρωνικές συνδέσεις.

Η ανεπάρκεια του BDNF έχει συνδεθεί με ψυχιατρικές διαταραχές όπως η κατάθλιψη και η σχιζοφρένεια και με νευροεκφυλιστικές ασθένειες όπως η νόσος Αλτσχάιμερ. Τα ανώτερης τάξης νευρωνικά δίκτυα που διευκολύνονται από τον BDNF επιτρέπουν τη δημιουργικότητα, τη φαντασία και τη δια βίου μάθηση.

Ο BDNF προστατεύει τα μιτοχόνδρια και μπορεί τόσο να θωρακίσει τον ιππόκαμπο του εγκεφάλου όσο και να τον βοηθήσει να αποκαταστήσει βλάβες. Τον χρειαζόμαστε για να συνεχίσουμε να μαθαίνουμε, αλλά δυστυχώς η γήρανση προκαλεί τη μείωσή του, αναγκάζοντάς μας να γινόμαστε πιο αργοί και να φθίνουμε νοητικά καθώς μεγαλώνουμε.

Ίσως μας αρέσει να σκεφτόμαστε τους εαυτούς μας να ωριμάζουν με την ηλικία όπως ένα καλό κρασί. Αλλά πάρα πολλοί από εμάς μετατρέπονται στο στερεότυπο του γκρινιάρη γέρου που φωνάζει στα παιδιά να φύγουν από το γκαζόν του ή στην ηλικιωμένη γυναίκα που θρηνεί για το πώς η ζωή της θα έπρεπε να είχε εξελιχθεί διαφορετικά.

Φυσικά, λέμε στους εαυτούς μας ότι δεν θα γίνουμε ποτέ αυτό το οξύθυμο, στενόμυαλο άτομο, αλλά πολύ συχνά, δεν μπορούμε να επιδείξουμε τις δημιουργικές συμπεριφορές που ορκιστήκαμε να υιοθετήσουμε. Η ευγένεια και η γενναιοδωρία μας διαφεύγουν και τα παλιά νευρωνικά δίκτυα συνεχίζουν να επικρατούν μετά από χρόνια συνηθισμένης συμπεριφοράς.

Αλλά αν εξασφαλίσουμε ότι έχουμε άφθονο BDNF, μπορούμε να γεννήσουμε νέους νευρώνες που παρακάμπτουν τους πιο πρωτόγονους φόβους μας, τις αρνητικές συναισθηματικές αντιδράσεις και τις επιζήμιες αντιδράσεις μάχης ή φυγής.

Η ανάγκη για νέους νευρώνες

Χρειάζεστε νέους νευρώνες όπως χρειάζεστε νέα κύτταρα του δέρματος, και ο BDNF βοηθά στην ενίσχυση των δικτύων που μας επιτρέπουν να βλέπουμε τον κόσμο με πρωτότυπο τρόπο. Όταν ο ιππόκαμπος του εγκεφάλου επισκευαστεί, μπορούμε να ξεκινήσουμε ένα θαυμαστό ταξίδι, με μια ευφάνταστη και δημιουργική στάση απέναντι στη ζωή.

Παρεμπιπτόντως, ο BDNF ρυθμίζει επίσης τον ενεργειακό μεταβολισμό στον εγκέφαλο και το σώμα, καθορίζοντας το πόσο εύκολα μπορείτε να ρυθμίσετε το βάρος σας. Η επιστήμη εξακολουθεί να αποκρυπτογραφεί το σύνθετο παζλ του BDNF και φαίνεται ότι η αύξηση της παραγωγής του BDNF μπορεί να προκαλέσει ακόμη και συρρίκνωση όγκων.²

Ο Ντάνιελ Ράντιν και οι συνεργάτες του στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Στόνι Μπρουκ διαπίστωσαν ότι η αύξηση του BDNF στον εγκέφαλο έχει τη δύναμη να ρυθμίζει το ανοσοποιητικό σύστημα. Μπορεί να προκαλέσει αντικαρκινική απόκριση και να μειώσει τη δραστηριότητα πρωτεϊνών που δημιουργούν αντίσταση στη χημειοθεραπεία.

Ο τρόπος με τον οποίο ο BDNF ωθεί την ανάπτυξη βλαστικών κυττάρων και νέων νευρώνων στον εγκέφαλο είναι ένα άλλο εκπληκτικό παράδειγμα επιγενετικής. Αποδεικνύεται ότι δεν είμαστε μόνο ό,τι τρώμε αλλά και ό,τι σκεφτόμαστε, και η διάθεση και η σοφία μας (και η σχέση αγάπης με τον κόσμο) καθορίζουν επιγενετικά την υγεία μας.

Αυτό ονομάζεται exposome ή εκθεσίωμα - το άθροισμα αυτών στα οποία έχουμε εκτεθεί και βιώσει κατά τη διάρκεια της ζωής μας. Το εκθεσίωμά μας περιλαμβάνει τον τρόπο με τον οποίο ασκούμαστε, τον τρόπο με τον οποίο αγαπάμε και συγχωρούμε, τα επίπεδα άγχους μας, το μικροβίωμά μας και τις τοξίνες στο φαγητό και το νερό μας.

Περισσότερο από το 90% της υγείας ή της ασθένειάς μας καθορίζεται από το εκθεσίωμά μας,³ και ρυθμίζει το πόσο γρήγορα γερνάμε ή παραμένουμε νέοι.

Επτά τρόποι για να ενισχύσετε τον BDNF

Ευτυχώς, υπάρχουν αρκετοί απλοί τρόποι για να ενισχύσετε το BNDF. Οι ακόλουθοι αποτελούν όλοι μέρος του 10ήμερου προγράμματος Grow a New Brain (βλ. «Πώς να αναπτύξετε έναν νέο εγκέφαλο»), το οποίο βασίζεται στην αρχαία διατροφή και τις σύγχρονες επιστημονικές ανακαλύψεις για την αποτοξίνωση και την αναβάθμιση του εγκεφάλου.

1. Προσθέστε DHA στη διατροφή σας

Ανησυχούμε τόσο πολύ για το λίπος γύρω από τη μέση μας που ξεχνάμε το λίπος στον εγκέφαλό μας. Το λίπος του εγκεφάλου είναι το καλό λίπος που θέλουμε να διατηρήσουμε.

Το 60% του ξηρού βάρους του εγκεφάλου είναι λίπος και το ένα τρίτο αυτού είναι καθαρό δοκοσαεξαενοϊκό οξύ (DHA), ένα ωμέγα-3 λιπαρό οξύ. Οι αμφιβληστροειδείς χιτώνες στα μάτια αποτελούνται κυρίως από DHA και χρειάζεται DHA για να χτιστούν οι μεμβράνες γύρω από τους νευρώνες που επιτρέπουν τη μεταφορά βασικών θρεπτικών συστατικών μέσα και έξω από τα κύτταρα.

Το DHA είναι επίσης ένα αποτελεσματικό αντιφλεγμονώδες για τον εγκέφαλο. Χωρίς DHA, ο εγκέφαλός μας δεν μπορεί να εκτελέσει την τακτική συντήρηση, πόσο μάλλον την αναβάθμιση που επιδιώκουμε, ώστε να ανακαλύψουμε λύσεις στις προσωπικές και συλλογικές μας προκλήσεις.

Το DHA ρυθμίζει την ενεργοποίηση του BDNF και ενεργοποιεί το μονοπάτι Nrf2 - αυτό που αποκαλώ «μονοπάτι του Αμαζονίου», επειδή ανακαλύφθηκε διαισθητικά από τους σοφούς των τροπικών δασών πριν από χιλιετίες. Το μονοπάτι Nrf2 απενεργοποιεί τα γονίδια για ασθένειες (βλ. «Τι είναι ο Nrf2;»).

Το εικοσιπεντανοϊκό οξύ (EPA) είναι ένα άλλο ωμέγα-3. Έχει χρησιμοποιηθεί ως θεραπεία για τη διπολική διαταραχή και μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη της στεφανιαίας νόσου, στη μείωση των υψηλών τριγλυκεριδίων και της φλεγμονής και στη μείωση της αρτηριακής πίεσης. Προσωπικά αγαπώ τη vegan εκδοχή του που εξάγεται από φύκια.

Πού βρίσκουμε λοιπόν το DHA που είναι τόσο σημαντικό για τον εγκέφαλο; Στη μήτρα, το λαμβάνουμε από τις μητέρες μας, και ως βρέφη, το λαμβάνουμε μέσω του μητρικού γάλακτος (το οποίο αποτελείται σχεδόν κατά 50% από DHA) ή από το σημερινό εμπλουτισμένο βρεφικό γάλα.

Μετά τον απογαλακτισμό, όμως, μπορεί να μην έχουμε πάρει το DHA που χρειαζόμασταν από τότε μέχρι και σήμερα. Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε εγκεφάλους που έχουν έλλειψη DHA.

Στο παρελθόν, οι διατροφικές πηγές DHA και EPA ήταν άφθονες -τα λιπαρά ψάρια που έτρωγαν οι παππούδες μας ήταν πλούσια σε αυτά- αλλά σήμερα, τα ψάρια συχνά εκτρέφονται σε φάρμες και παχαίνουν με δίαιτα καλαμποκιού. Τα ψάρια δεν μπορούν να παράγουν DHA από το καλαμπόκι, παρά μόνο από τα φύκια και τα μικρότερα ψάρια στη φυσική τους διατροφή.

Αυτός είναι και ο λόγος που συνιστώ τη λήψη συμπληρωμάτων DHA. Η βελτιωμένη λειτουργία του εγκεφάλου σας θα βελτιώσει όλες τις πτυχές της ζωής σας.

Ευτυχώς, έχουμε την επιστήμη για να το αποδείξουμε. Η μελέτη Memory Improvement with Docosahexaenoic Acid Study (MIDAS) εξέτασε τις επιδράσεις του συμπληρώματος DHA στη γνωστική λειτουργία των ηλικιωμένων ενηλίκων. Οι ερευνητές προσέλκυσαν 485 υγιείς ενήλικες ηλικίας 55-80 ετών με ήπια προβλήματα μνήμης και τους ανέθεσαν τυχαία να λαμβάνουν καθημερινή δόση 900 mg DHA ή εικονικό φάρμακο για έξι μήνες.

Η γνωστική λειτουργία των συμμετεχόντων αξιολογήθηκε με τη χρήση μιας σειράς τεστ. Σε σύγκριση με την ομάδα του εικονικού φαρμάκου, η ομάδα που έλαβε συμπληρώματα DHA παρουσίασε σημαντική βελτίωση στη μνήμη εργασίας και στην εκτελεστική λειτουργία (δεξιότητες όπως η προσαρμοστική σκέψη, ο στρατηγικός σχεδιασμός και ο αυτοέλεγχος). Παρουσίασαν επίσης βελτίωση στη λεκτική μνήμη και την προσοχή. Η μελέτη κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το DHA μπορεί να αποτρέψει τη γνωστική παρακμή που σχετίζεται με την ηλικία.⁴

Ακόμη πιο εντυπωσιακή είναι μια μελέτη της Δρ Μάρθα Μόρις και των συνεργατών της σχετικά με τη δύναμη του DHA να προστατεύει από τη νόσο του Αλτσχάιμερ.

Στη μελέτη συμμετείχαν 815 υγιείς ενήλικες (ηλικίας 65-94 ετών) τους οποίους παρακολούθησαν για σχεδόν τέσσερα χρόνια, στο τέλος των οποίων διαπίστωσαν ότι 131 συμμετέχοντες είχαν αναπτύξει νόσο Αλτσχάιμερ. Ανακάλυψαν ότι οι συμμετέχοντες που κατανάλωναν ψάρι μία φορά την εβδομάδα ή περισσότερο είχαν 60% χαμηλότερο κίνδυνο εμφάνισης της νόσου από εκείνους που δεν έτρωγαν ποτέ ψάρι ή έτρωγαν σπάνια.⁵

Μια μετα-ανάλυση 11 μελετών με 698 συμμετέχοντες διαπίστωσε ότι τα επίπεδα του BDNF αυξήθηκαν σημαντικά με τη λήψη συμπληρώματος ωμέγα-3 σε δόσεις 1.500mg/ημέρα.⁶ Οι περισσότεροι Αμερικανοί καταναλώνουν 60-80mg DHA καθημερινά, πολύ λιγότερα από τα 200-300mg κάθε μέρα που είναι απαραίτητα για τη διατήρηση ακόμη και της βασικής λειτουργίας του εγκεφάλου.

Η δοσολογία που χρησιμοποιώ είναι πιο κοντά στις 30 φορές της μέσης κατανάλωσης (2.000mg ημερησίως). Είναι η ποσότητα DHA από μια μικρή μερίδα σολομού (όχι ιχθυοτροφείου) στο δείπνο, που αντιστοιχεί στην ποσότητα DHA που παίρνει ένα μωρό από έναν 15λεπτο θηλασμό μητρικού γάλακτος από τη μητέρα του.

Ο συνδυασμός των ωμέγα-3 με βιταμίνες Β είναι μια μαγική φόρμουλα για την αύξηση του BDNF. Ο συνδυασμός μπορεί να ενισχύσει τη νόηση σε ηλικιωμένα άτομα, όπως αποδείχθηκε στη μελέτη VITACOG της Οξφόρδης,⁷ στην οποία οι συμμετέχοντες με υψηλά επίπεδα ωμέγα-3 παρουσίασαν μείωση της συρρίκνωσης του εγκεφάλου κατά 68% όταν έλαβαν επίσης θεραπεία με βιταμίνες Β.

Αυτό βοηθά στην εξήγηση των προηγούμενων αποτυχιών κάποιων μελετών που επικεντρώθηκαν αποκλειστικά στις βιταμίνες Β ή στα ωμέγα-3 λιπαρά οξέα. Φαίνεται ότι η αποτελεσματικότητα αυτών των θρεπτικών συστατικών εξαρτάται από την ύπαρξη υψηλών επιπέδων και των δύο.

2. Πάρτε κουρκουμίνη

Η κουρκουμίνη, το κύριο συστατικό του κουρκουμά, χρησιμοποιείται στην παραδοσιακή κινεζική και ινδική (αγιουρβεδική) ιατρική εδώ και χιλιάδες χρόνια. Διαθέτει αντιοξειδωτικές, αντιφλεγμονώδεις, αντιμυκητιασικές και αντιβακτηριακές ιδιότητες.

Η ικανότητα της κουρκουμίνης να αυξάνει τον BDNF έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον των νευροεπιστημόνων επειδή τα χωριά της Ινδίας, όπου ο κουρκουμάς χρησιμοποιείται σε συνταγές κάρυ, έχουν μόνο το 15% της συχνότητας εμφάνισης της νόσου Αλτσχάιμερ σε σχέση με το ποσοστό που έχουν οι Ηνωμένες Πολιτείες. Θα μπορούσε αυτό να οφείλεται στο γεγονός ότι η κουρκουμίνη αυξάνει την παραγωγή του BDNF;

Η κουρκουμίνη ενεργοποιεί επίσης το μονοπάτι αποτοξίνωσης Nrf2 (βλ. «Τι είναι το Nrf2;» παρακάτω) που απενεργοποιεί τα γονίδια για τον καρκίνο και την άνοια και προστατεύει τα μιτοχόνδρια.

Όποτε είναι δυνατόν, μου αρέσει να αναμειγνύω την κουρκουμίνη, το φυτικό εκχύλισμα, με ολόκληρο το φυτό, τον κουρκουμά. Το φυτό έχει πολλά μόρια και τρόπους δράσης που λειτουργούν συνεργιστικά.

Για να πάρετε μια ημερήσια δόση κουρκουμίνης, μπορείτε να ετοιμάζετε το λεγόμενο «χρυσό γάλα» κάθε βράδυ. Ανακατέψτε ¼ κουταλάκι του γλυκού σκόνη κουρκουμίνης συν μια πρέζα κουρκουμά με ζεστό γάλα αμυγδάλου, μαζί με μέλι και μια πρέζα μαύρο πιπέρι.

3. Καταναλώστε μανιτάρια που ενισχύουν τον εγκέφαλο

Το Reishi (Ganoderma lucidum), που αποκαλείται «μανιτάρι της αθανασίας», είναι γνωστό στην παραδοσιακή ασιατική ιατρική για τις ιδιότητές του που ενισχύουν την υγεία. Θεωρείται ότι ενισχύει την ανοσολογική απόκριση, καθώς η κατανάλωση μανιταριών reishi βοηθά τον οργανισμό να αποκρούσει παθογόνους μικροοργανισμούς.

Το reishi μειώνει το άγχος και ενισχύει τη διανοητική διαύγεια και τη χαλάρωση. Οι αντιφλεγμονώδεις και αντιοξειδωτικές του ιδιότητες μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο χρόνιων ασθενειών και να υποστηρίξουν την υγεία της καρδιάς, εξισορροπώντας την αρτηριακή πίεση και τα επίπεδα χοληστερόλης.

Είναι επίσης γνωστό για τη βελτίωση της ποιότητας του ύπνου και την καταπολέμηση της κόπωσης, καθιστώντας το ενισχυτή της σωματικής υγείας και ευεξίας. Ρυθμίζοντας τον BDNF και εξισορροπώντας τα επίπεδα των νευροδιαβιβαστών στον εγκέφαλο, παίζει σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση της διάθεσης.

Το Lion’s mane (Hericium erinaceus) είναι ένα νοοτροπικό μανιτάρι γνωστό για τα οφέλη του στην υγεία του εγκεφάλου και τη γνωστική λειτουργία. Είναι πλούσιο σε μόρια που διεγείρουν την παραγωγή του BDNF και του παράγοντα νευρικής ανάπτυξης (NGF), που είναι και οι δύο ζωτικής σημασίας για την επιβίωση των νευρώνων.

Αυτό το μανιτάρι μπορεί να ενισχύσει τις γνωστικές λειτουργίες, συμπεριλαμβανομένης της μνήμης, της προσοχής και της δημιουργικότητας, και μπορεί να προστατεύσει από την ανάπτυξη νευροεκφυλιστικών ασθενειών. Οι αντιφλεγμονώδεις ιδιότητές του υποστηρίζουν την υγεία του εντέρου και του ανοσοποιητικού συστήματος. Είναι επίσης αντιοξειδωτικό, μειώνοντας το οξειδωτικό στρες και τη φλεγμονή.

Ένας εύκολος τρόπος για να πάρετε αυτά τα μανιτάρια είναι να τα αγοράσετε σε σκόνη και να τα αναμείξετε σε ροφήματα.

4. Δοκιμάστε Μπακόπα

Το βότανο Μπακόπα (Bacopa monnieri) έχει χρησιμοποιηθεί σε παραδοσιακές λαϊκές θεραπείες για μακροζωία και γνωστική ενίσχυση. Αναπτύσσεται σε ελώδεις περιοχές σε διάφορες ηπείρους, συμπεριλαμβανομένης της Ασίας και της Νότιας Αμερικής, και είναι ένα ηρεμιστικό ενισχυτικό της γνωστική λειτουργίας.

Θεωρείται νοοτροπικό και χρησιμοποιείται στην αγιουρβεδική ιατρική για τη βελτίωση της γνωστικής λειτουργίας και της μνήμης, την ανακούφιση από το στρες και το άγχος και την ενίσχυση της διάθεσης. Έχει αντικαταθλιπτική και αγχολυτική δράση, μειώνοντας την έκκριση κορτιζόλης και αποκαθιστώντας την ντοπαμίνη και τη σεροτονίνη που εξαντλούνται κατά τη διάρκεια του χρόνιου στρες.

Όταν δόθηκε Μπακόπα σε πειραματόζωα που εκτέθηκαν σε χρόνιο, απρόβλεπτο στρες, αυτά άρχισαν να παράγουν άφθονο BDNF, με αποτέλεσμα τη νευρογένεση και τη νευροπροστασία.⁸ Μπορείτε να το χρησιμοποιήσετε ως συμπλήρωμα διατροφής, ή να το πάρετε σε σκόνη και να το προσθέσετε σε ροφήματα.

5. Ασκηθείτε.

Η εξαντλητική, βαρετή, επαναλαμβανόμενη άσκηση αυξάνει τον BDNF, αλλά το ίδιο ισχύει και για την κίνηση που πραγματικά απολαμβάνετε. Μια μελέτη στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ έδειξε ότι οι ηλικιωμένες γυναίκες που γυμνάζονταν ήταν βιολογικά τρία χρόνια νεότερες από τις άλλες γυναίκες της μελέτης και είχαν 20% χαμηλότερο κίνδυνο γνωστικής εξασθένησης.⁹

Η διαλειμματική προπόνηση υψηλής έντασης (HIIT), όπως το σπριντ ή το τρέξιμο σε διάδρομο, παράγει πολύ υψηλότερα επίπεδα BDNF από την άσκηση χαμηλής έντασης, όπως το περπάτημα.¹⁰ Ωστόσο, τόσο το περπάτημα όσο και οι διατάσεις προσφέρουν επίσης σημαντικές βελτιώσεις στα επίπεδα του BDNF.

Το συμπέρασμα είναι να κινείστε, να δραστηριοποιείστε, να περπατάτε, να κάνετε πεζοπορία, να κάνετε διατάσεις και να ασχολείστε με μία έντονη δραστηριότητα για λίγα λεπτά κάθε μέρα. Με αυτόν τον τρόπο, θα προστατεύσετε τον εγκέφαλό σας για το υπόλοιπο της ζωής σας.

Η αγαπημένη μου άσκηση είναι η πεζοπορία - έχουμε πολλά μονοπάτια πεζοπορίας εκεί που ζούμε. Μου αρέσει να κάνω μικρές έντονες εκρήξεις ταχύτερου περπατήματος ή/και τζόκινγκ, για 100 βήματα περίπου. Αυτά είναι αρκετά για να αυξήσω τους καρδιακούς μου παλμούς, ώστε να έχω το πλεονέκτημα ενός μίνι πρωτοκόλλου άσκησης HIIT.

6. Βρείτε χρόνο για διαλογισμό

Στη Δύση, θεωρούμε τον διαλογισμό ως μια πρακτική χαλάρωσης που χρησιμοποιείται κυρίως για αποσυμπίεση. Πράγματι, έχει αυτά τα οφέλη, αλλά έχει και άλλα. Το να βλέπουμε τον διαλογισμό μόνο ως αγχολυτικό είναι σαν να σκεφτόμαστε ότι το μοναδικό όφελος του τζόκινγκ είναι να μάθουμε πώς να πηγαίνουμε πιο γρήγορα σε διάφορα μέρη.

Σκεφτείτε τον διαλογισμό ως εξάσκηση των μυών του εγκεφάλου. Γυμνάζουμε κάθε άλλο μέρος του σώματός μας μέσω της κίνησης. Γυμνάζουμε τον εγκέφαλο μέσω της ακινησίας, και ο διαλογισμός είναι το ισοδύναμο του HIIT για το μυαλό. Το καλύτερο από όλα, αυξάνει την παραγωγή του BDNF περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη άσκηση.

Ακόμα και μεταξύ των ασθενών με Αλτσχάιμερ, η νόσος εξελίσσεται πιο αργά σε εκείνους που κάνουν διαλογισμό, πιθανότατα λόγω της αυξημένης παραγωγής BDNF.

Ο Ντέιβιντ Περλμάτερ, ιατρός, και εγώ καταλήξαμε σε αυτό το συμπέρασμα, για το οποίο γράψαμε στο βιβλίο μας Power Up Your Brain: «Ο διαλογισμός βοηθά να επισκεφθούμε το πολύπλοκο περιβάλλον του εσωτερικού νου καθώς και το συμπαντικό ενεργειακό πεδίο. Και, όπως είναι φυσικό, αυτό μπορεί να είναι το πιο ισχυρό διεγερτικό για την παραγωγή του BDNF». 

7. Διεγείρετε τον εγκέφαλό σας

Φαίνεται να υπάρχει άμεση σχέση μεταξύ του μορφωτικού επιπέδου και του κινδύνου εμφάνισης Αλτσχάιμερ: όσο υψηλότερο είναι το μορφωτικό σας επίπεδο, τόσο μικρότερος είναι ο κίνδυνος. Η νόσος του Αλτσχάιμερ αρχίζει συνήθως 20-30 χρόνια πριν διαγνωστείτε και η πρόληψη πρέπει να ξεκινήσει επίσης δεκαετίες νωρίτερα.

Η λήψη μιας καθημερινής δόσης DHA είναι μια από τις καλύτερες επενδύσεις που μπορείτε να κάνετε. Αλλά μπορείτε επίσης να αναζητήσετε την πνευματική διέγερση -ιδιαίτερα σημαντικό τώρα που αναθέτουμε τον εγκέφαλό μας στις ψηφιακές συσκευές μας.

Για παράδειγμα, δεν χρησιμοποιούμε πλέον χάρτες (έχουμε GPS) και δεν χρειάζεται να θυμόμαστε τηλεφωνικούς αριθμούς ή οδηγίες. Για να αντικαταστήσουμε αυτές τις καθημερινές «προπονήσεις» του εγκεφάλου, πρέπει να βρούμε τρόπους να γυμνάζουμε τον εγκέφαλό μας όπως γυμνάζουμε το σώμα μας.

Κρατήστε τον εγκέφαλό σας ενεργό αναζητώντας νέες εμπειρίες, μαθαίνοντας νέες δεξιότητες, παραμένοντας περίεργοι και ασχολούμενοι με εργασίες που περιλαμβάνουν επίλυση προβλημάτων.

Τι είναι ο Nrf2;

Ο μεταγραφικός παράγοντας Nrf2, ή πυρηνικός παράγοντας ερυθροειδούς 2 που σχετίζεται με τον παράγοντα 2, είναι ο κύριος ρυθμιστής του οργανισμού για τη γήρανση και την αποτοξίνωση. Ο Nrf2 μπορεί να προστατεύσει κάθε όργανο του σώματος και κάθε είδος ιστού από τον καρκίνο, τις καρδιακές παθήσεις, την άνοια και τις αυτοάνοσες παθήσεις. Είναι ένα από τα πιο σημαντικά κυτταρικά αμυντικά συστήματα, σχεδιασμένο να εξαλείφει τις ελεύθερες ρίζες και το οξειδωτικό στρες που παράγονται από τις τοξίνες και τα καρκινογόνα.

Πώς να αναπτύξετε έναν νέο εγκέφαλο

Το πρόγραμμά μου Grow a New Brain περιλαμβάνει βασικές ενέργειες για την αποτοξίνωση και την αναβάθμιση του εγκεφάλου. Ακολουθούν οι βασικές συμβουλές.

• Αλλάξτε την καθιερωμένη δυτική διατροφή σας και προτιμήστε βιολογική διατροφή.
• Αποφύγετε ή μειώστε σημαντικά την κατανάλωση κόκκινου κρέατος, γαλακτοκομικών, αβγών και ζάχαρης.
• Πάρτε ζωτικά θρεπτικά συστατικά από φυτά που ενεργοποιούν το μονοπάτι Nrf2, καταναλώνοντας φύτρα μπρόκολου, καφέ, βατόμουρα και πράσινο τσάι.
• Μην τρώτε κατά τη διάρκεια της νύχτας, περιορίστε το φαγητό σε ένα παράθυρο έξι έως οκτώ ωρών και αποφύγετε τα τρόφιμα που περιέχουν ζάχαρη.
• Αποτοξινωθείτε αποκλείοντας το πρόχειρο φαγητό, τα τρόφιμα που περιέχουν συστατικά που δεν μπορείτε να προφέρετε, τα ζαχαρούχα τρόφιμα και ποτά και τα τεχνητά χρώματα και συντηρητικά.
• Αποτοξινώστε το σώμα σας αποκλείοντας τα γαλακτοκομικά, το αλκοόλ, τα υδρογονωμένα έλαια, τη ζάχαρη, τη γλουτένη και τον καφέ για 10 ημέρες.
• Πάρτε συγκεκριμένα συμπληρώματα διατροφής (βλ. παρακάτω).
• Προστατέψτε τον εγκέφαλό σας μέσω απλών δραστηριοτήτων: άσκηση, μείωση του στρες, διαλογισμός και πνευματικές προκλήσεις.

Συμπληρώματα διατροφής που ενισχύουν τον εγκέφαλο

Αυτά είναι τα συμπληρώματα διατροφής που προτείνω κατά τη διάρκεια και μετά το πρόγραμμα Grow a New Brain.

Κατά τη διάρκεια του προγράμματος

• DHA: 2,000mg καθημερινά το βράδυ.
• Βιταμίνες του συμπλέγματος B: καθημερινά, το πρωί.
• Ελαιόλαδο: έξτρα παρθένο, βιολογικό, χρησιμοποιείστε το ελεύθερα σε σαλάτες και άλλα λαχανικά.
• Άλφα λιποϊκό οξύ: 600mg καθημερινά, 30 λεπτά πριν το δείπνο ή με άδειο στομάχι πριν τον ύπνο.
• Ελαιο MCT και λάδι καρύδας: 1 κουταλιά της σούπας καθημερινά το πρωί.
• Μπρόκολο: 20 grams (a small bunch) καθημερινά σε σαλάτα. Μασήστε καλά. Τρώτε για τέσσερις ή πέντε μέρες, με διακοπή δύο ημερών και ξαν’α επανάληψη.
• Κουρκουμίνη (από εκχύλισμα κουρκουμά): κάψουλα 250mg πρωί και βράδυ με ή χωρίς φαγητό.
• Pterostilbene: 50 mg πρωί και βράδυ, με ή χωρίς φαγητό.
• Λιποσωμική γλουταθειόνη: 1.000mg πρωί και βράδυ, με άδειο στομάχι.
• N-ακετυλο-κυστεΐνη: 600mg το βράδυ με φαγητό.
• Κιτρικό μαγνήσιο: 2,000mg το βράδυ πριν το φαγητό.
• Ψευδάργυρο: 50mg το βράδυ, με ή χωρίς φαγητό.
• 5-HTP: 100 - 200 mg το βράδυ με φαγητό.
• Προβιοτικά S. boulardii.

Μετά την ολοκλήρωση του προγράμματος

• Πολυβιταμίνη με σύμπλεγμα βιταμινών B: καθημερινά το πρωί, με ή χωρίς φαγητό.
• Βιταμίνη D3: 10,000 IU καθημερινά το πρωί με φαγητό.
• DHA: 2,000 mg καθημερινά.
• Μπρόκολο: 20 grams καθημερινά, τέσσερις ή πέντε μέρες, μία φορά τον μήνα.
• Προβιοτικά S. boulardii: καθημερινά, με ή χωρίς φαγητό.

Απόσπασμα από το βιβλίο Grow a New Brain: How Spirit and Power Plants Can Protect and Upgrade Your Brain του Alberto Villoldo (Hay House, 2024)

Βιβλιογραφία

1. NIH National Institute on Aging, “What Is Dementia? Symptoms, Types, and Diagnosis,” Dec 8, 2022, nia.nih.gov
2. Anticancer Res, 2017; 37(8): 3983–3990
3. J Expo Sci Environ Epidemiol, 2011; 21(1): 5–9
4. Alzheimers Dement, 2009; 5(4): P84
5. Arch Neurol, 2003; 60(7): 940–6
6. Eur J Integr Med, 2023; 61: 102264
7. PLoS One, 2010; 5(9): e12244
8. Neurochem Res, 2016; 41(11): 3083–3094
9. JAMA, 2004; 292(12): 1454–61
10. Environ Health Prev Med, 2017; 22(1): 27.

Μπορεί να εκπλήσσει πολλούς, αλλά ο εγκέφαλός σας είναι γεμάτος μαγνητικά μέταλλα. Πράγματι, αυτή τη στιγμή συσσωρεύσεις μαγνητίτη βρίσκονται  θαμμένες στον εγκέφαλό σας, ένα ορυκτό που αποτελείται από οξείδιο του σιδήρου και είναι φυσικά μαγνητικό. Μέχρι τώρα, οι επιστήμονες πίστευαν ότι αυτό το ελκυστικό φυσικό χαρακτηριστικό ήταν ένα φυσικό φαινόμενο. Αλλά αυτό που φαινόταν να είναι μια φυσιολογική διαδικασία, τώρα μοιάζει περισσότερο με μεταλλικό παράσιτο. Όπως αναφέρει ο Michael Price στο Science, αποδεικνύεται ότι ο μαγνητίτης στον εγκέφαλο θα μπορούσε να είναι αποτέλεσμα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης.
Σε μια πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Proceedings of the National Academy of Sciences, μια διεθνής ομάδα γεωεπιστημόνων και βιολόγων υποστηρίζει ότι τα νανοσωματίδια μαγνητίτη προέρχονται από τα αιωρούμενα σωματίδια, ή αλλιώς την ατμοσφαιρική ρύπανση. Όταν μελέτησαν εγκεφαλικό ιστό από 37 νεκρά άτομα που ζούσαν στην Πόλη του Μεξικού και στο Μάντσεστερ της Αγγλίας (αμφότερες γνωστές για τα υψηλά επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης), βρήκαν σωματίδια μαγνητίτη που "ταιριάζουν ακριβώς" με τα σωματίδια μαγνητίτη που παράγονται από την καύση και την τριβή σε βιομηχανικές διαδικασίες και απελευθερώνονται στον αέρα. Τα σωματίδια αυτά ήταν περισσότερα από εκείνα που φαίνεται να είναι φυσικής προέλευσης.
Όπως εξηγεί ο Price, οι φυσικές συσσωρεύσεις μαγνητίτη, οι οποίες πιθανότατα σχηματίζονται από τον σίδηρο που χρειάζεται ο εγκέφαλος για να κάνει τη δουλειά του, συνήθως σχηματίζουν κρυσταλλικά σχήματα. Αλλά τα σωματίδια που οι επιστήμονες πιστεύουν ότι προήλθαν από το εξωτερικό του σώματος έμοιαζαν με στρογγυλές σφαίρες. Άλλα μέταλλα βιομηχανικής προέλευσης, όπως κοβάλτιο, πλατίνα και νικέλιο, βρέθηκαν επίσης μέσα στους εγκεφάλους των ατόμων που εξετάστηκαν.
Οι ερευνητές πιστεύουν ότι ο μαγνητίτης εισπνέεται και εισέρχεται στον εγκέφαλο μέσω του οσφρητικού βολβού, ο οποίος είναι το τμήμα του εγκεφάλου που αναμεταδίδει πληροφορίες μεταξύ της μύτης και του εγκεφάλου. Γράφουν ότι θα μπορούσαν να ευθύνονται πράγματα όπως η έκθεση σε καυσαέρια ντίζελ, βιομηχανικά σωματίδια όπως αυτά που βγαίνουν από καπνοδόχους και πηγές σε εσωτερικούς χώρους, όπως η σκόνη τόνερ εκτυπωτών και οι φωτιές στην ύπαιθρο.
Ο μαγνητίτης είχε εντοπιστεί στην αρχαιότητα, αλλά χρειάστηκε να φτάσουμε στο 1990 -όταν επιτέλους τα ηλεκτρονικά μικροσκόπια υψηλής ανάλυσης ήταν διαθέσιμα στους επιστήμονες- για να τον ανακαλύψουν στον εγκέφαλο. Τουλάχιστον κάποιοι από αυτούς τους μαγνήτες φαίνεται να έχουν βιολογική προέλευση, σχηματιζόμενοι από σίδηρο μέσα στο σώμα. Αλλά ανεξάρτητα από το από πού προέρχονται, ο ρόλος του μαγνητίτη έχει συζητηθεί έντονα. Αποτελούν άραγε τη φυσική βάση για τη μακροχρόνια μνήμη; Ένας τρόπος για τους ανθρώπους και τα ζώα να ανιχνεύουν και να ανταποκρίνονται στο μαγνητικό πεδίο της Γης; Αυτά τα ερωτήματα γίνονται ακόμη πιο περίπλοκα από το γεγονός ότι οι άνθρωποι με νευροεκφυλιστικές ασθένειες όπως η νόσος Αλτσχάιμερ έχουν υψηλότερες συγκεντρώσεις μαγνητίτη στον εγκέφαλο. Ορισμένοι ερευνητές πιστεύουν τώρα ότι ο μαγνητίτης καθιστά τα εγκεφαλικά κύτταρα πιο ευαίσθητα στην αποδόμηση.
Ο Joe Kirshvinik, ο επιστήμονας που εντόπισε αρχικά μαγνητίτη στους ανθρώπινους εγκεφάλους τη δεκαετία του 1990, λέει ότι δεν είναι ακόμη σαφές αν ο μαγνητίτης προκαλεί πραγματικά τη νόσο Αλτσχάιμερ ή κάνει τους ανθρώπους πιο ευάλωτους στη νόσο. Αυτό αναμφίβολα θα γίνει πιο σαφές καθώς τα νέα ευρήματα θα δώσουν ώθηση σε νέες έρευνες.

Από την ήπια ανησυχία, την ευερεθιστότητα, τη μειωμένη διάθεση και τη δυσκολία στον ύπνο έως τα πιο σοβαρά συμπτώματα άγχους, κατάθλιψης, αϋπνίας και νευρικής εξάντλησης, οι επιπτώσεις του χρόνιου στρες είναι συχνά σοβαρές, συνεχείς και εξαιρετικά συνηθισμένες.
Εκτιμάται ότι το 29% των ανθρώπων θα υποφέρει κάποια στιγμή από επίμονο άγχος, ένα 18% από σοβαρή κατάθλιψη, ενώ το 25% των ανθρώπων αντιμετωπίζουν σοβαρό άγχος, κόπωση και εξάντληση. Σχεδόν το 20% των ανθρώπων έχουν δυσκολία στον ύπνο, κάτι που σχετίζεται στενά με το χρόνιο στρες.
Το στρες μπορεί να επηρεάσει τη χημεία του εγκεφάλου, δημιουργώντας αίσθημα συνεχούς άγχους, ανησυχίας αλλά και προβλήματα ύπνου. Το χρόνιο στρες μπορεί επίσης να εξελιχθεί σε χρόνια κόπωση, δημιουργώντας απάθεια, κατάθλιψη και συνεχή κόπωση (εξάντληση).
Ευτυχώς, με κάποιες αλλαγές στον τρόπο ζωής και με την υποστήριξη φυσικών συμπληρωμάτων διατροφής, μπορεί να επανέρθει η ισορροπία του νευρικού συστήματος και να ανακάμψει από την επίδραση του στρες.
Ο καθημερινός τρόπος ζωής έχει βαθιά επίδραση στην ικανότητά μας να αντιμετωπίζουμε το στρες. Δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο, όταν είμαστε υπό πίεση η διατροφή και ο τρόπος ζωής μας υποφέρουν συχνά, κάνοντας τα πράγματα πολύ χειρότερα. Η έλλειψη άσκησης, η ανθυγιεινή διατροφή και η απουσία χρόνου για χαλάρωση ή η έλλειψη χρόνου με τους αγαπημένους μας μπορεί να μας οδηγήσουν σε ακόμα μεγαλύτερο άγχος και φυσικά στις σοβαρές συνέπειές του, οπότε είναι χρήσιμες οι παρακάτω 3 σημαντικές συμβουλές:

1. Θρέψε τον εγκέφαλο και το νευρικό σου σύστημα.
Η σωστή διατροφή βοηθά στη διασφάλιση ενός υγιούς νου και σώματος. Στην πραγματικότητα, η έρευνα έχει δείξει ότι οι φυσικές, ελάχιστα επεξεργασμένες, φυτικές δίαιτες προστατεύουν από την ανάπτυξη σοβαρών ασθενειών που σχετίζονται με το στρες, όπως η διαρκής ανησυχία και η κατάθλιψη. Καταναλώστε πολλά φρέσκα φρούτα, λαχανικά, όσπρια, ξηρούς καρπούς, σπόρους, δημητριακά ολικής αλέσεως και άπαχη πρωτεΐνη και παραλείψτε τα υπόλοιπα.

2. Ενεργοποίησε την αίσθησης ευεξίας
Η τακτική σωματική δραστηριότητα είναι ένα από τα πιο ισχυρά αντικαταθλιπτικά και έχει αποδειχθεί ότι μειώνει το άγχος και βελτιώνει τον ύπνο. Λειτουργεί ενεργοποιώντας χιλιάδες γονίδια που κυριολεκτικά «ενεργοποιούν» την καλή υγεία. Βάλτε στόχο τουλάχιστον 30 λεπτά μέτριας σωματικής άσκησης, όπως π.χ. έναν γρήγορο περίπατο, καθημερινά. Μπορεί να σας εκπλήξει το πόσο υπέροχα θα νιώσετε.

3. Ενεργοποίησε τον εσωτερικό σου χίπη με πρακτικές νου-σώματος.
Στην πραγματικότητα, οι πρακτικές νου-σώματος δεν θεωρούνται πλέον «εναλλακτικές» και χρησιμοποιούνται στην ιατρική για τη θεραπεία ασθενειών που σχετίζονται με το άγχος και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής. Η γιόγκα και ο διαλογισμός ειδικότερα είναι πολύ ισχυρά «φάρμακα» για την ψυχοσωματική υγεία. Είναι σημαντικό να μπορείτε να κάνετε αυτές τις πρακτικές μέρος του τρόπου ζωής σας. Βρείτε μια ομάδα γιόγκα ή διαλογισμού κοντά σας, ή κάνετε μαθήματα από το διαδίκτυο. Μόνο 15-30 λεπτά την ημέρα θα σας βοηθήσουν να μεταμορφώσετε τη ζωή σας.

Συμπληρώματα διατροφής που βοηθούν
Μελέτες έχουν δείξει ότι κάποια φυσικά συμπληρώματα μπορούν να βοηθήσουν με ασφάλεια στη γρήγορη ανακούφιση των συμπτωμάτων του στρες βελτιώνοντας την ψυχική εστίαση.
Για τη βελτίωση της πνευματικής διαύγειας και για ευδιαθεσία, η Αγιουρβέδα χρησιμοποιεί το brahmi. Το συγκεκριμένο βότανο ενεργεί δυσδιάστατα: καταρχάς, συμβάλλει σε μια πιο συγκροτημένη αντίδραση του εγκεφάλου απέναντι σε στρεσογόνα ερεθίσματα∙ μειώνει την επίδραση του στρες στον εγκέφαλο και βοηθά στην καλύτερη λειτουργία του. Ταυτόχρονα, ρυθμίζει την ορμόνη ντοπαμίνη, αυξάνοντας τα ευχάριστα συναισθήματα και βελτιώνοντας τη συγκέντρωση και τη μνήμη. Για την καταλληλότερη για σας μορφή πρόσληψης του βοτάνου και τη σωστή δοσολογία, συμβουλεύεστε το γιατρό και το βοτανοθεραπευτή σας.

Η L-Theanine (L-θειανίνη), η οποία απαντάται φυσικά στο πράσινο τσάι και το Lemon Balm (μελισσόχορτο), ένα μαγειρικό βότανο που έχει χρησιμοποιείται παραδοσιακά για χαλάρωση, έχουν αποδειχθεί σε μια σειρά επιστημονικών μελετών ότι μειώνουν γρήγορα τις επιπτώσεις του στρες και φαίνεται να το κάνουν αυτό ηρεμώντας το νου και το νευρικό σύστημα. Για παράδειγμα, 300 mg εκχυλίσματος Lemon Balm δύο φορές ημερησίως παρουσιάστηκε σε μια πρόσφατη μελέτη ότι ανακουφίζουν σημαντικά τα συμπτώματα του άγχους και της αϋπνίας μέσα σε 15 μέρες. Έχει αποδειχθεί επίσης ότι 200mg L-Theanine αυξάνουν τα κύματα άλφα στον εγκέφαλο και μειώνουν τα συναισθήματα του στρες, παρόμοια με την επίδραση του διαλογισμού.

Η Ashwagandha (Withania somnifera) αποτελεί ένα τονωτικό που προάγει τη σωματική και ψυχική υγεία, αναζωογονεί το σώμα σε συνθήκες εξασθένησης και αυξάνει τη μακροζωία. Η σύγχρονη έρευνα υποστηρίζει τη χρήση της ως έναν αποτελεσματικό και ασφαλή τρόπο για τη μείωση της ανησυχίας και του άγχους. Μελέτη διαπίστωσε ότι η καθημερινή λήψη 125mg - 250mg ενός εκχυλίσματος Ashwagandha υψηλής ποιότητας (τυποποιημένη με 8% withanolides) μπόρεσε να μειώσει σημαντικά την ορμόνη του στρες κορτιζόλη και να ανακουφίσει από κόπωση, αϋπνία, κακή μνήμη, ευερεθιστότητα, δυσκολία συγκέντρωσης και άλλα συμπτώματα που σχετίζονται με το άγχος, μέσα σε μόλις ένα μήνα κανονικής χρήσης.

Η καθημερινή λήψη ενός συμπληρώματος B-Complex (σύμπλεγμα βιταμινών Β) είναι ένας πολύ καλός τρόπος για τόνωση του νευρικού συστήματος, ενέργεια και βελτίωση της διάθεσης. Επιστημονικές μελέτες έχουν δείξει ότι μετά από 30 μέρες λήψης συμπληρώματος B-complex, παρατηρήθηκε βελτίωση στη διάθεση, την ενέργεια, τη νοητική λειτουργία και το πνευματικό σθένος.

Η ανεπάρκεια μαγνησίου είναι πολύ συχνή και έχει συσχετιστεί με συμπτώματα κατάθλιψης, άγχους και αϋπνίας. Είναι δύσκολο να ληφθεί η συνιστώμενη ημερήσια ποσότητα μόνο από την τροφή και συνήθως υπάρχει μεγαλύτερη ανάγκη σε περιόδους άγχους, οπότε είναι σημαντικό ένα καθημερινό συμπλήρωμα μαγνησίου.

Η αρκτική ρίζα γνωστή ως Rhodiola rosea στο φυσικό της περιβάλλον στη Σιβηρία, είναι ένα σκληρό μικρό φυτό που έχει αποδεδειγμένη και γρήγορη δράση κατά του στρες και της κόπωσης, ενώ βελτιώνει αισθητά τη διάθεση.