Οι μέρες αποτελεσματικότητας των αντιβιοτικών φαίνεται να τελειώνουν. Η αντίσταση σε ένα από τα φάρμακα πρώτης γραμμής έχει υπερδιπλασιαστεί τα τελευταία δύο χρόνια και έχει ξεκινήσει αγώνας για να βρεθεί άλλη θεραπεία για τις κοινές λοιμώξεις.

Δεκαέξι από τις 19 ευρωπαϊκές χώρες, λένε ότι η αντίσταση στην σιπροφλοξασίνη, δηλαδή σε ένα από τα ισχυρότερα αντιβιοτικά στον κόσμο, είναι τώρα υψηλή ή πολύ υψηλή.

Η σιπροφλοξασίνη είναι η θεραπεία επιλογής για τροφική δηλητηρίαση που προκαλείται από λοιμώξεις όπως η σαλμονέλλα (Salmonella) και το καμπυλοβακτήριο (Campylobacter) και τα βακτήρια της σαλμονέλλας είναι τώρα πολυανθεκτικά σε φάρμακα, πράγμα που σημαίνει ότι τρία ή περισσότερα αντιμικροβιακά είναι πλέον αναποτελεσματικά.

Τα βακτήρια Salmonella και E coli από τα πουλερικά γίνονται επίσης ανθεκτικά στην σιπροφλοξασίνη, σύμφωνα με έκθεση του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων.

Η συνολική αντίσταση σε υψηλή δόση σιπροφλοξασίνης αυξήθηκε από 1,7% το 2016 σε 4,6% το 2018.

Όπως αναφέρει η έκθεση, θα μπορούσε να αποβεί επικίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία αν η σιπροφλοξασίνη και τα υπόλοιπα της οικογένειας των αντιβιοτικών φθοριοκινολόνης χάσουν την αποτελεσματικότητά τους, αλλά οι προοπτικές θα μπορούσαν να είναι ακόμα πιο άσχημες εάν αυξηθεί η συνδυασμένη αντίσταση σε δύο ή περισσότερα αντιβιοτικά.

(Πηγή: European Union Summary Report on Antimicrobial Resistance, released March 3, 2020).

Με περισσότερες εκπονήσεις και δημοσιεύσεις ερευνών στον γενικό πληθυσμό, η μπίλια της θνησιμότητας του κορωνοϊού, από το «θα πεθάνουμε όλοι αν δεν κάτσουμε σπίτια μας» ποσοστό του 1% και του 5%, πόσο μάλλον του 10-15%, κάθεται μάλλον ανεπιστρεπτί στο 0,4% με 0,1%. Ενδεικτικά, η έρευνα της Decode στην Ισλανδία από νωρίς έδειχνε 0,3%, τα νούμερα στην Κωμόπολη Vo στην Βόρεια Ιταλία έδειχναν 0,33% και μέσω αυτών επετεύχθη η εξαφάνιση της πανδημίας εκεί, η πρόσφατη μελέτη στην πόλη Gangelt στην Γερμανία έδωσε 0,34% και ακόμη πιο πρόσφατη έρευνα του Στάνφορντ στη Σίλικον Βάλλεϊ έδειξε ποσοστά από 0,1 εώς 0,2%. Εδώ να τονιστεί ότι όταν αναφερόμαστε σε ποσοστά θνησιμότητας, εννοούμε το πόσοι από αυτούς που έχουν προβληθεί από τον ιό, θα πεθάνουν από αυτόν. Στον γενικό πληθυσμό τα ποσοστά αυτά είναι κατά πολύ μικρότερα.

Τα ποσοστά αυτά δεν είναι ποσοστά του «δεν τρέχει τίποτε» αλλά είναι σίγουρα ποσοστά που εξανεμίζουν τον πανικό και την προπαγάνδα του.

Για όποιον έχει κάποια εξοικείωση με την ιστορία των καινών επιδημιών, αυτό το φαινόμενο δεν είναι πρωτόγνωρο.

Στην μεγάλη προπαγάνδα της γρίπης των χοίρων το 2008-2009, είχαμε ακριβώς την ίδια στατιστική διόγκωση, με τα ποσοστά θνησιμότητας να ξεκινάνε από το 10%, για να κάτσουν τελικά στο 0,2%.

Η μεγάλη διαφορά είναι ότι τότε, η δουλειά είχε στηθεί για να πουληθούν εμβόλια και φάρμακα που ήταν έτοιμα ή σχεδόν έτοιμα και δεν υπήρχε μπροστάρης όπως η Κίνα για να επιβληθούν καραντίνες. (Περισσότερα για αυτά τα θέματα, μπορείτε να διαβάσετε στο βιβλίο μου Θανάσιμες Θεραπείες, εκδ. Etra, 2011, που παραμένει ένας φάρος κι ένα από τα πιο σημαντικά σημεία αναφοράς στα ζητήματα αυτά.)

Με το τεράστιο ποσοστό μη καταγεγραμμένων κρουσμάτων να υπολογίζεται από την μελέτη του Στάνφορντ από 50 έως 80 φορές πάνω από το καταγεγραμμένο, πολλές από τις αποφάσεις που έχουν ληφθεί πρέπει να ειδωθούν υπό άλλο πρίσμα, που καθόλου κολακευτικό δεν είναι, όχι μόνο για αυτούς που τις έλαβαν αλλά και για αυτούς που τις δέχτηκαν, επικρότησαν και χειροκρότησαν, καθώς ουσιαστικά χειροκρότησαν τον οικονομικό τους θάνατο.  

Με έναν στους έξι Νεοϋορκέζους να έχουν ήδη προσβληθεί πριν την καραντίνα όπως δείχνουν οι στατιστικές προβολές, η καραντίνα ήταν απλά αδύνατο να ανασχέσει την επιδημία εκεί και ίσως να επιτάχυνε κιόλας την επέκτασή της μέχρι του σημείου της επίτευξης φυσικής ανοσίας αγέλης. Το ίδιο συμβαίνει και σε συγκεκριμένες περιοχές της Β. Ιταλίας και Ισπανίας, κι αυτό αποτελεί ισχυρό δείκτη του πόσο καταστροφική και μάταια είναι η λογική της μαζικής καραντίνας αντί των επιλεκτικών προσεγγίσεων, με οδηγό τα τεστ και την ιχνηλάτιση.

Αυτό συμβαίνει όταν κυβερνήσεις και πληθυσμοί πορεύονται στο άγνωστο με βάρκα τον κινεζικό αυταρχισμό.

Οι επιπτώσεις του πανικού και της καραντίνας, φαίνεται πλέον να είναι μεγαλύτερες από την ίδια την επίπτωση της πανδημίας: Πέρα από την τεράστια οικονομική ζημιά που ξεπερνά κατά πολύ την κρίση του 2009 κι ενώ σίγουρα δεν είναι λίγοι οι νεκροί της πανδημίας, το άθροισμα των νεκρών από ενδονοσοκομειακές λοιμώξεις, από παραμέληση άλλων νοσημάτων, από στρες, και πιθανόν και από ιατρικά λάθη, μάλλον ξεπερνούν τα θύματα από τον ίδιο τον ιό και θα έχουν και μακροχρόνιες επιπτώσεις.

Το δόγμα «αντιμετωπίστε τα πάντα σαν κορωνοϊό», είχε καταστροφικές συνέπειες.

Η πανδημία της προπαγάνδας, του πανικού, της αμέλειας, του ανορθολογισμού, της προχειρότητας και του φασισμού, πιθανόν να ήταν χειρότερη από την πανδημία του ιού.

Ηγέτες όπως ο Τζόνσον και ο Τραμπ, χαρακτηρίστηκαν ως ανθρωπόμορφα τέρατα που δεν τους νοιάζουν οι ανθρώπινες ζωές, όταν στην πραγματικότητα, ο πραγματικός φασισμός ήταν το να υφαρπάξει το κράτος ελευθερίες και δικαιώματα και ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού όχι μόνο να το επικροτεί αυτό αλλά και να θεωρεί όσους δεν συμφωνούν με αυτό δημόσιους κινδύνους. Γιατί κυρίες και κύριοι, πραγματικός φασισμός είναι όταν μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού μετέχει αυτού.   

Όλο και περισσότερες χώρες, ανοίγουν τις καραντίνες. Αλλά το κάνουν με έναν τρόπο που δεν αφήνουν πλήρως τον απόλυτο έλεγχο που επετεύχθη πάνω στον πληθυσμό.

Έτσι οι κυβερνήσεις θα συνεχίζουν να ορίζουν ποιοι τομείς της κοινωνικής ζωής και οικονομικής ζωής θα ανοίγουν και ποιοι θα κλείνουν, συνεχίζοντας να έχουν θεϊκές, ή αν θέλετε βασιλικές εξουσίες πάνω στις ζωές μας.  

Όπως δήλωσε αποκαλυπτικά ο κος Μόσιαλος, εκπρόσωπος της κυβέρνησης σε διεθνείς οργανισμούς για την αντιμετώπιση της πανδημίας, δεν θα υπάρχει επιστροφή σε πλήρη κανονικότητα. Το οποίο, όπως άλλωστε συνέβη και με τα μνημόνια, μεταφράζεται στο «θα υπάρξει επιστροφή στην νέα κανονικότητα», με ορίζοντα την επιβολή υποχρεωτικού εμβολίου, τουλάχιστον για τις ευπαθείς ομάδες, αν όχι για όλους. Υπήρξαν κι άλλοι αξιωματούχοι που έκαναν παρόμοιες δηλώσεις.

Αυτές τις νέες κανονικότητες είναι που πρέπει να φοβόμαστε περισσότερο.

Το 2005, είχα δώσει τον τίτλο Θανάσιμες Θεραπείες στο βιβλίο που είχα ξεκινήσει να γράφω τότε, παρακινούμενος από την προπαγάνδα της εποχής για την γρίπη των πουλερικών.

Δεδομένου του ότι σε αρκετές χώρες όπου έγιναν πολλά κατά μέσο όρο τεστ στον γενικό πληθυσμό, με πρώτες και καλύτερες την Ισλανδία, τις νήσους Φερόε και με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Κατάρ και το Μπαχρέιν να ακολουθούν, η επιδημία του κορωνοϊού διακόπηκε στο ξεκίνημά της, η μαζική και το ξανατονίζω η μαζική καραντίνα, μοιάζει με θανάσιμη θεραπεία.

Με την εξαίρεση του ότι δεν είναι καν θεραπεία, σε τυχόν δεύτερο κύμα της επιδημίας, όσο πληθυσμοί έχουν προσβληθεί λιγότερο την πρώτη φορά, όπως συμβαίνει π.χ. στα βαλκάνια, θα έχουν πολύ χειρότερη μοίρα, ενώ αυτοί που υπέφεραν περισσότερο και έφτασαν κοντά στην ανοσία αγέλης, δε θα επηρεαστούν περισσότερο από ότι από την εποχική γρίπη. Οι τελευταίοι έσονται πρώτοι.  

Υπάρχει ένας και μόνο τρόπος αποτελεσματικής αντιμετώπισης της οποιαδήποτε πανδημίας: Η επιστήμη και η τεχνολογία, με άλλα λόγια τεστ και ιχνηλάτιση στον γενικό πληθυσμό, με επιλεκτική απομόνωση μεμονωμένων κρουσμάτων και ομάδων.

Η γενική καραντίνα είναι ένας καταστροφικός ανορθολογικός φασισμός που στόχο έχει να αποκρυφτούν οι ευθύνες για την συρρίκνωση των συστημάτων δημόσιας υγείας και κρίσιμων υποδομών και για να περάσουν αυταρχικές ατζέντες που ελάχιστη σχέση είχαν μέχρι πρότινος με τον Δυτικό Πολιτισμό.

(Ο Πέτρος Αργυρίου είναι ένας ξεχωριστός λογοτέχνης κι ένας από τους κορυφαίους Έλληνες αναλυτές, ιδιαιτέρως στο πεδίο του παρασκηνίου των παγκόσμιων πολιτικών δημόσιας υγείας. Είναι επίσης μέλος της ένωσης δημοσιογραφίας της επιστήμης Science View και μόνιμος συνεργάτης του Holistic Life. Από τις εκδόσεις ETRA κυκλοφορούν τα σχετικά βιβλία του: "Τι δεν σας λένε οι γιατροί", 2009, "Θανάσιμες Θεραπείες", 2011 και "Παρά Φύση", 2014, όλα τους μοναδικά στο είδος τους στην ελληνική εκδοτική πραγματικότητα και όχι μόνο. Εσχάτως κυκλοφορεί το τελευταίο του και πρώτο για παιδιά βιβλίο «Η Ελπίδα και οι Υπερκακοί». Το προσωπικό του blog είναι το agriazwa.blogspot.com).

Είναι συχνό το φαινόμενο εξάρτησης από ισχυρά παυσίπονα. Η Κέιτ Μοντάνα διερευνά πώς να απαλλαγείτε από τα επικίνδυνα φάρμακα και να αναζητήσετε πιο φυσικές λύσεις για την αντιμετώπιση του πόνου.
Η Μ., μια 39χρονη γυναίκα, άρχισε να παίρνει οξυκωδόνη πριν από πέντε χρόνια για να ανακουφίσει τον πόνο από μία κήλη δίσκου. "Στην αρχή είχε μια καταπληκτική επίδραση στη ζωή μου", λέει η M. "Μου έδωσε επιπλέον ενέργεια, ανακούφισε τον πόνο μου και με βοήθησε να δουλεύω περισσότερες ώρες για να μπορώ να λειτουργήσω την επιχείρησή μου".
Κάποια στιγμή όμως συνειδητοποίησε ότι ήταν εθισμένη στα παυσίπονα και δεν μπορούσε να σταματήσει να τα παίρνει, όσο κι αν προσπαθούσε. "Οι γιατροί δεν με είχαν προειδοποιήσει για τις πιθανές συνέπειες της λήψης οξυκωδόνης μέχρι που ήταν πολύ αργά", λέει.
Για τα επόμενα πέντε χρόνια, λέει ότι ήταν «σκλάβα της οξυκωδόνης», καθώς έπαιρνε 15mg κάθε έξι ώρες. Κάποια στιγμή κινδύνεψε η ζωή της από μία μόλυνση από σταφυλόκοκκο και τότε άρχισε να σκέφτεται την ποιότητα της ζωής που ζούσε καθώς ο «πραγματικός εαυτός της εξαφανιζόταν».

Το ημερολόγιο μιας επιδημίας

Η παπαρούνα του οπίου έχει χρησιμοποιηθεί σε ασθενείς σε όλο τον κόσμο για χιλιάδες χρόνια για την αντιμετώπιση του πόνου, του άγχους και της αναστάτωσης. Ο Ιπποκράτης, ο «πατέρας της σύγχρονης ιατρικής», χρησιμοποιούσε όπιο και οι πρώτοι Σουμέριοι ονόμασαν την παπαρούνα του οπίου Hul Gil, το «φυτό της χαράς».
Φυσικά, η ευφορία και η ακραία χαλάρωση που βιώνουν οι άνθρωποι από τη λήψη του οπίου και των παραγώγων του κάνουν την ουσία αυτή τόσο επικίνδυνη και τον εθισμό στα οπιοειδή τόσο διαδεδομένο στις δυτικές κοινωνίες.
Το 1950, η Αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων ενέκρινε την υδροχλωρική οξυκωδόνη, ένα ημισυνθετικό οπιοειδές παράγωγο του οπίου, ως κατασταλτικό φάρμακο που επιβραδύνει τα σήματα που ταξιδεύουν μεταξύ του εγκεφάλου και του σώματος. Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, η κατάχρηση των φαρμάκων οξυκωδόνης όπως το Percodan είχε γίνει σοβαρό πρόβλημα.
Ο χρόνιος πόνος είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο, το οποίο αυξάνεται καθώς οι δυτικοί πληθυσμοί γερνούν. Πάνω από 100 εκατομμύρια Αμερικανοί ενήλικες και πάνω από το 43% του πληθυσμού του Ηνωμένου Βασιλείου εκτιμάται ότι πάσχουν από επώδυνες χρόνιες παθήσεις, οι οποίες κυμαίνονται από ήπιες έως πολύ σοβαρές.¹
Εν όψει αυτής της επιδημίας πόνου, ιδιαίτερα για τον χρόνιο πόνο που δεν σχετίζεται με τον καρκίνο, η διαθεσιμότητα των παραγώγων οπιοειδών και η ανάπτυξη συνθετικών οπιοειδών όπως η φαιντανύλη θεωρήθηκαν από την ιατρική κοινότητα και εκατομμύρια ασθενείς ως θεόσταλτο αγαθό.
Οι κλινικές διαχείρισης πόνου που επικεντρώνονται στη συνταγογράφηση οπιοειδών για μια ευρεία ποικιλία παθήσεων χρόνιου πόνου έχουν κάνει τα φάρμακα αυτά ολοένα και πιο διαθέσιμα όχι μόνο για τους ασθενείς αλλά και για την μαύρη αγορά.
Και όλος αυτός ο ενθουσιασμός τροφοδοτήθηκε από εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια σε ψευδή διαφήμιση που διαδόθηκε από τη φαρμακοβιομηχανία, υποστηρίζοντας ότι τα νέα συνταγογραφούμενα οπιοειδή δεν ήταν εθιστικά.
Για παράδειγμα, αφού η Purdue Pharma εισήγαγε και προώθησε το OxyContin ως "ασφαλές" για τον χρόνιο πόνο, οι πωλήσεις του αυξήθηκαν από 48 εκατομμύρια δολάρια το 1996 σε σχεδόν 1,1 δισεκατομμύρια δολάρια το 2000.
Εταιρείες όπως η Purdue ήταν σε θέση να στοχεύσουν στους γιατρούς που έγραφαν τον μεγαλύτερο αριθμό συνταγών για οπιοειδή. Προωθούσαν το OxyContin, αμείβοντας τους γιατρούς που το συνταγογραφούσαν με δωρεάν διακοπές σε θέρετρα και στέλνοντάς τους διαφημιστικά δώρα.²
Μέχρι το 2004, το OxyContin είχε αποκτήσει κακή φήμη για την αχαλίνωτη κατάχρησή του σε όλες τις ΗΠΑ. Σήμερα, περισσότεροι από 47.000 Αμερικανοί πεθαίνουν κάθε χρόνο ως αποτέλεσμα υπερβολικής δόσης οπιοειδών και περίπου 1.7 εκατομμύρια άνδρες και γυναίκες στις ΗΠΑ διαγνώστηκαν με διαταραχές λόγω της χρήσης οπιοειδών. Και μέρος του θανατηφόρου αυτού κύματος σχετίζεται με την παραγωγή ολοένα πιο ισχυρών συνθετικών οπιοειδών όπως η φαιντανύλη.
Τα οπιούχα έχουν και άλλες δράσεις εκτός από την ανακούφιση του πόνου. Εκτός από την αίσθηση ευφορίας που προκαλούν, τόσο τα οπιούχα όσο και τα οπιοειδή είναι γνωστά για άλλες ανεπιθύμητες ενέργειες, όπως ζάλη, υπνηλία, εξασθένιση της νοητικής οξύτητας, αλλαγές στη διάθεση, δυσκοιλιότητα, απώλεια λεπτών κινητικών δεξιοτήτων και, φυσικά, εθισμός. Με τη μακροχρόνια χρήση, καταστρέφουν το σώμα, προκαλώντας έλλειψη ενέργειας, έλλειψη κινήτρων, μεγάλη κόπωση και κατάθλιψη.
Η μακροχρόνια χρήση μπορεί επίσης να δημιουργήσει σοβαρές διατροφικές ανεπάρκειες και να συμβάλει στη στυτική δυσλειτουργία στους άνδρες καθώς και στη μειωμένη λίμπιντο και στα δύο φύλα. Ο ιός HIV / AIDS, ο ιός της ηπατίτιδας C και οι λοιμώξεις από σταφυλόκοκκο μπορεί να μολύνουν σε περιπτώσεις ενδοφλέβιας χρήσης και φαίνεται να προκαλείται αντίσταση στην ινσουλίνη, οδηγώντας σε διαβήτη.³ Τα οπιοειδή καταστέλλουν επίσης τη λειτουργία του υποθαλάμου και την υπόφυση και μπορούν να οδηγήσουν σε μείωση της οστικής πυκνότητας.⁴
Παραδόξως, η λήψη οπιούχων μακροπρόθεσμα μπορεί επίσης να αυξήσει την ευαισθησία ενός ατόμου στον πόνο. "Τα οπιοειδή ως κατηγορία προκαλούν την λεγόμενη υπεραλγησία", λέει ο Dr Ravi Chandirimani, ND, ιδρυτής της Blue Door Therapeutics στο Scottsdale της Αριζόνα. "Αυτό σημαίνει ότι το άτομο που είναι εθισμένο σε οπιοειδή, τα οποία προορίζονται να διαχειριστούν τον πόνο του, στην πραγματικότητα αναπτύσσει τελικά μια πιο οξεία αντίληψη για το επίπεδο πόνου από ό, τι θα είχε αν δεν ήταν σε οπιοειδή. Αυτό που βρήκαμε, παγκοσμίως, ήταν ότι, καθώς τα άτομα αυτά απεξαρτήθηκαν από τα οπιοειδή - από τη στιγμή που απομακρύνθηκαν πλήρως από αυτά - έφτασαν γρήγορα στην συνειδητοποίηση ότι απλώς δεν ένιωθαν τόσο πόνο όσο αρχικά."

Θεραπεία και απεξάρτηση

Η απεξάρτηση υποβοηθούμενη από φαρμακευτική αγωγή είναι η πιο κοινή προσέγγιση για τη θεραπεία της διαταραχής της χρήσης οπιοειδών, συνδυάζοντας μια μεγάλη ποικιλία φαρμάκων για τη θεραπεία της τοξικομανίας και των συμπτωμάτων στέρησης σε συνδυασμό με συμβουλευτική, συμπεριλαμβανομένων των γνωστικών συμπεριφορικών θεραπειών και ειδικών προγραμμάτων.
Οι θεραπευτές επικεντρώνονται στη βοήθεια των τοξικομανών να εντοπίζουν τις αρνητικές «αυτόματες σκέψεις» που τους οδηγούν στη χρήση. Οι ασθενείς μαθαίνουν να αναγνωρίζουν τις καταστάσεις και τα συναισθήματα που προκαλούν τη χρήση ναρκωτικών, να τις αποφεύγουν και να χρησιμοποιούν τεχνικές για να μετριάσουν τα συναισθήματα και τις σκέψεις που οδηγούν στη χρήση ναρκωτικών.
Δυστυχώς, όλα τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται στα πρωτόκολλα απεξάρτησης έχουν παρενέργειες. Η μεθαδόνη, η βουπρενορφίνη και η ναλτρεξόνη είναι όλα οπιοειδή βραδείας δράσης που χρησιμοποιούνται για να βοηθήσουν τους τοξικομανείς να απομακρυνθούν από ισχυρότερα οπιοειδή. Αλλά είναι και αυτά εθιστικά οπιοειδή. Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση των διαφόρων δυσάρεστων συμπτωμάτων της απεξάρτησης - μεθοκαρμπαμόλη για μυϊκούς πόνους και σπασμούς, δικυκλομίνη για κοιλιακή κράμπες, κλονιδίνη, ένα κεντρικά ενεργό αντιϋπερτασικό για διέγερση, άγχος και νυχτερινή εφίδρωση, υδροξυζίνη για να μειώσει τη δραστηριότητα στο κεντρικό νευρικό σύστημα και να βοηθήσει με την ηπιότερη αγωνία κατά τη διάρκεια της ημέρας και τραζοδόνη, κουετιαπίνη ή γκαμπαπεντίνη για διαταραχές του ύπνου - είναι προβληματικά με διάφορους τρόπους.
Κάθε ένα από αυτά τα φάρμακα μπορεί να έχει πολλές παρενέργειες:

Βουπρενορφίνη: αλλεργικές αντιδράσεις, οίδημα, πυρετός, πονοκέφαλος, αργός καρδιακός ρυθμός, αμνησία, σύγχυση, ζάλη, επιληπτικές κρίσεις, θολή όραση, ναυτία, εμετός και άλλα προβλήματα.

Δίκυκλομίνη: δυσκοιλιότητα, διάρροια, πονοκέφαλος, έμετος, βαριά εφίδρωση και θολή όραση.

Κλονιδίνη: υπνηλία, δυσκοιλιότητα, ευερεθιστότητα, αϋπνία και εφιάλτες.

Υδροξυζίνη: κνίδωση, δυσκολία στην αναπνοή, εξανθήματα, κεφαλαλγία και πρήξιμο του προσώπου, των χειλιών, της γλώσσας ή του λαιμού.

Τραζοδόνη: πονοκέφαλος, μυϊκοί πόνοι, δυσκοιλιότητα, διάρροια, μούδιασμα, ναυτία και έμετος.

Κουετιαπίνη: τα περισσότερα από τα παραπάνω συμπτώματα, μαζί με αλλαγές στη διάθεση, προβλήματα ομιλίας, εχθρικότητα και άτακτες κινήσεις.

Και δεν υπάρχει τρόπος να γνωρίζουμε ποιες παρενέργειες προκύπτουν από την ανάμιξη και την κατάποση ενός τόσο ισχυρού φαρμακευτικού κοκτέιλ, ενώ ένας ασθενής αποτοξινώνεται από ισχυρά οπιοειδή.
Ένα άλλο πρόβλημα είναι η διάρκεια της θεραπείας. Όπως δήλωσε ο Dr Mark Willenbring, πρώην διευθυντής έρευνας και θεραπείας στο Εθνικό Ινστιτούτο κατάχρησης αλκοόλ και αλκοολισμού, σε συνέντευξή του στο New York Times, "Δεν θεραπεύετε μια χρόνια ασθένεια για τέσσερις εβδομάδες και στη συνέχεια στέλνετε τον ασθενή σε μία ομάδα υποστήριξης. Οι άνθρωποι με χρόνιες μορφές εθισμού χρειάζονται πολυτροπική θεραπεία που είναι εξατομικευμένη και προσφέρεται συνεχώς ή για όσο διάστημα τη χρειάζονται."⁵

Η ολιστική προσέγγιση

Για να ανταποκριθούν σε αυτή την ανάγκη, οι ολιστικές κλινικές παρέχουν εξατομικευμένα θεραπευτικά πρωτόκολλα που συνδυάζουν την απεξάρτηση με διάφορες προσεγγίσεις, από διαλογισμό και γιόγκα μέχρι βελονισμό, νευροανάδραση, ψυχόδραμα, ρέικι, σωματική εμπειρία (μια θεραπεία που αντιμετωπίζει τα συμπτώματα της μετατραυματικής διαταραχής άγχους), μασάζ, υπαίθριες δραστηριότητες και πολλά άλλα. Τα προγράμματα παρέχουν επίσης ατομική και ομαδική θεραπεία, ανάλογα με τις εξατομικευμένες ανάγκες.
Παρόλο που επί του παρόντος δεν υπάρχουν μελέτες που να αποδεικνύουν με ακρίβεια ότι η ολιστική προσέγγιση για την ανάκαμψη του εθισμού είναι πιο αποτελεσματική από τις παραδοσιακές προσεγγίσεις που βασίζονται σε «πρότυπα φροντίδας», ωστόσο φαίνεται να δουλεύει.
Σε ελεγχόμενες δοκιμές, τα άτομα που έκαναν πρακτικές διαλογισμού ενσυνειδητότητας μαζί με τις τυποποιημένες φαρμακευτικές θεραπείες είχαν καλύτερα αποτελέσματα από όσους λάμβαναν μόνο φαρμακευτική αγωγή.⁶
Η γιόγκα έχει αποδειχθεί ότι μειώνει την επιθυμία που σχετίζεται με τον εθισμό ενεργοποιώντας το παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα, το οποίο χαλαρώνει το σώμα - σε αντίθεση με το συμπαθητικό νευρικό σύστημα που προετοιμάζει το σώμα για μάχη ή φυγή.⁷
Το μασάζ έχει αποδειχθεί ότι μειώνει την κορτιζόλη, την ορμόνης του στρες, ενώ ταυτόχρονα διεγείρει την παραγωγή των νευροδιαβιβαστών ευφορίας, ντοπαμίνης και σεροτονίνης, που είναι ιδιαίτερα κρίσιμοι στα αρχικά στάδια της ανάρρωσης, όταν τα επίπεδα ντοπαμίνης μειώνονται σημαντικά.⁸
Ο βελονισμός είναι γνωστό ότι βοηθά συμπληρωματικά στη θεραπεία απεξάρτησης. Πολλές μελέτες δείχνουν ότι ο βελονισμός μπορεί να ανακουφίσει την κατάθλιψη και το άγχος που σχετίζονται με τα οπιοειδή.⁹ Ιδιαίτερα αποτελεσματική για την αποκατάσταση εθισμού είναι μια θεραπεία που βασίζεται στον ωτοβελονισμό που ονομάζεται πρωτόκολλο NADA.
"Η κύρια λειτουργία του πρωτοκόλλου NADA είναι η βελτιστοποίηση της διαδικασίας αποτοξίνωσης στο σώμα και η απελευθέρωση των ενδορφινών του σώματος σεροτονίνης και ντοπαμίνης, οι οποίες βοηθούν στη διευκόλυνση της δυσφορίας των συμπτωμάτων κατά την απεξάρτηση", λέει η Dr Eva Ross.
Πρώην ιατρός για θέματα εθισμού σε ένα μεγάλο θεραπευτικό κέντρο στο Μαλιμπού της Καλιφόρνιας, η Ross είναι κάτοχος διδακτορικού διπλώματος στην παραδοσιακή κινεζική ιατρική και τώρα διαχειρίζεται το θεραπευτικό κέντρο Maui στο Kula της Χαβάης. Λέει ότι ο βελονισμός έχει θετική επίδραση κατά τη διάρκεια της απόσυρσης και της ανάκαμψης από τον εθισμό στα οπιοειδή και επίσης βοηθά στη γρήγορη αποτοξίνωση του ήπατος, βοηθώντας το σώμα να απορρίψει τις τοξίνες από τα φάρμακα.

Οι κίνδυνοι από τα οπιοειδή

Τα οπιούχα και τα οπιοειδή ιατρικά φάρμακα που εμφανίζουν μεγάλο κίνδυνο κατάχρησης. Τα αποτελέσματα της αναισθησίας τους μπορεί να κυμαίνονται από μία έως εννέα ώρες, ανάλογα με το είδος του φαρμάκου και την ποσότητα.
Τόσο τα οπιούχα όσο και τα οπιοειδή δρουν με τον ίδιο τρόπο στο κεντρικό νευρικό σύστημα, συνδέοντας και ενεργοποιώντας υποδοχείς στον εγκέφαλο. Όταν ενεργοποιούνται αυτοί οι υποδοχείς, ενεργοποιούν την απελευθέρωση των σημάτων που παρεμποδίζουν την αντίληψη του πόνου, ενώ παράλληλα διεγείρουν την απελευθέρωση ντοπαμίνης, δημιουργώντας μια αίσθηση βαθιάς χαλάρωσης και ενισχύοντας τα συναισθήματα ευχαρίστησης και ευφορίας, προκαλώντας έτσι άμεση ενίσχυση της ανάγκης λήψης του φαρμάκου. 
Τα παρακάτω είναι μερικά από τα πιο κοινά οπιούχα και οπιοειδή που υπάρχουν στην αγορά σήμερα:

Κωδεΐνη: μια φυσική ουσία και λιγότερο ισχυρό οπιοειδές που χρησιμοποιείται κυρίως ως κατασταλτικό του βήχα.

Μορφίνη: μια φυσική ουσία και πολύ εθιστικό οπιούχο.

Υδροκωδόνη: ένα δημοφιλές, ιδιαίτερα εθιστικό, ημι-συνθετικό οπιοειδές.

Οξυκωδόνη: ένα εξαιρετικά εθιστικό, ημισυνθετικό οπιοειδές.

Φεντανύλη: Ένα εξαιρετικά εθιστικό συνθετικό οπιοειδές που μπορεί να είναι έως και 100 φορές ισχυρότερο από την ηρωίνη, συχνά συνταγογραφείται ως διαδερμικό έμπλαστρο για τους ασθενείς σε τελικό στάδιο.

Οπιοειδή με αργή δράση: η μεθαδόνη και η βουπρενορφίνη είναι δύο συνθετικά οπιοειδή που χρησιμοποιούνται στη θεραπεία εξαρτήσεων από οπιοειδή - και τα δύο είναι εθιστικά.

Μειώστε τον πόνο με φυσικό τρόπο

Ακόμη και τα Αμερικανικά Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC) τώρα συνιστούν αφάρμακες προσεγγίσεις για τη διακοπή μακροχρόνιας χρήσης εθιστικών συνταγογραφούμενων παυσίπονων.
Ο βελονισμός είναι ευρέως γνωστός ότι είναι αποτελεσματικός για την άμβλυνση του χρόνιου πόνου.¹⁰
Η χειροπρακτική έχει αποδειχθεί ότι βελτιώνει τον οξύ και χρόνιο πόνο στον αυχένα, έναν από τους πιο διαδεδομένους λόγους για τους οποίους οι ασθενείς αναζητούν φαρμακευτική αγωγή για έντονους πόνους.¹¹
Μελέτες δείχνουν ότι τα προγράμματα θεραπευτικής άσκησης μπορούν να μειώσουν τον πόνο και να βελτιώσουν τη σωματική κίνηση σε άτομα που βιώνουν πόνο, από οστεοαρθρίτιδα, πόνους στα ισχία ή στις αρθρώσεις.¹²
Η θεραπεία μασάζ έχει δείξει αποτελεσματικότητα για τη μείωση του μη ειδικού πόνου στην πλάτη καθώς και του πόνου στους ώμους, του συνδρόμου καρπιαίου σωλήνα και του πόνου από ημικρανίες.¹³
Η κίνηση είναι μια σπουδαία θεραπεία και η άσκηση μπορεί να προκαλέσει την απελευθέρωση ενδορφινών και άλλων χημικών ουσιών ευεξίας στο σώμα, όπως η σεροτονίνη, η ντοπαμίνη και η τεστοστερόνη.
Για όσους θέλουν να απεξαρτηθούν σταδιακά από χημικά παυσίπονα, μπορούν να δοκιμάσουν:

St. John's wort (υπερικό ή βαλσαμόχορτο): Αυτό το βότανο έχει αποδειχθεί ότι μειώνει τα συμπτώματα από την απεξάρτηση από οπιοειδή. Επίσης βοηθά σε χρόνιους νευρικούς πόνους, ενεργεί ως ενισχυτής διάθεσης και βοηθά στην αϋπνία. Προειδοποίηση: Μην χρησιμοποιείτε αυτό το βότανο εάν παίρνετε φάρμακα για τον ιό HIV, αντικαταθλιπτικά, αντισυλληπτικά, φάρμακα για την καρδιά όπως η διγοξίνη ή αντιπηκτικά.

Ασβέστιο / μαγνήσιο: Τα οπιοειδή καταστρέφουν το ασβέστιο και το μαγνήσιο στο σώμα, συμβάλλοντας σε πόνους στο σώμα κατά τη διάρκεια της απεξάρτησης από αυτά. Δεδομένου ότι αυτά τα δύο μέταλλα είναι ανταγωνιστικά ως προς την απορρόφησή τους στο σώμα, προτιμήστε να τα πάρετε διαφορετικές ώρες της ημέρας.

GABA: Ένας νευροδιαβιβαστής, GABA (γ-αμινοβουτυρικό οξύ) μπορεί να μειώσει το άγχος και να προκαλέσει χαλάρωση.

Επίσης, είναι ευεργετική η λήψη βιταμινών όπως η Β6 και η Β12, καθώς και τα ωμέγα 3 λιπαρά οξέα 

Αναφορές

1 Ann Intern Med, 2015; 162: 295-300; BMJ Open, 2016; 6: e010364
2 Am J Public Health, 2009; 99: 221-7
3 Iran J Public Health, 2014; 43: 1022-32
4 Endocrine News, Oct 2018
5 New York Times, Feb 4, 2013
6 Subst Abus, 2009; 30: 266-94
7 MOJ A ddict Med Ther, 2017; 3: 138-9; J Altern Complement Med, 2013; 19: 35-42
8 Int J Neurosci, 2005; 115: 1397-413
9 East Asian Arch Psychiatry, 2016; 26: 70-6; Evid Based Complement Alternat Med, 2012; 2012: 739045
10 JAMA, 2014; 311: 955-6
11 J Manipulative Physiol Ther, 2014; 37: 42-63
12 American Physical Therapy Association White Paper, June 1, 2018
13 Evid Based Complement Alternat Med, 2007; 4: 165-79.

Η γέννηση ενός παιδιού προσθέτει έναν επιπλέον ρόλο στο ζευγάρι, αυτόν των γονιών. Ένας νέος άνθρωπος με τις δικές του ιδιαιτερότητες εμφανίζεται στο προσκήνιο. Είναι σημαντικό για το ζευγάρι αλλά και για το παιδί, το μεγάλωμα να γίνεται με τη συμμετοχή και των δύο γονιών. Το ζήτημα είναι ποιοτικό. Αυτό σημαίνει πως δεν είναι απαραίτητο να μοιράζονται οι υποχρεώσεις που απορρέουν ακριβώς στη μέση. Στη φροντίδα του παιδιού αλλά και για τη βοήθεια του ζευγαριού είναι καλό να εμπλέκονται και τρίτα πρόσωπα (συγγενείς, νταντά).

Η διαδικασία του μεγαλώματος ενός παιδιού είναι μια σκληρή δοκιμασία και ο καταλύτης σε αυτήν είναι η επικοινωνία. Η επικοινωνία βοηθάει να ομαλοποιούνται οι συναισθηματικές εντάσεις και η καθημερινότητα μεταξύ των μελών της οικογένειας και των εμπλεκόμενων με αυτήν.

Επικοινωνώ σημαίνει ότι με ενσυναίσθηση κατανοώ τι λέει ή τι ζητάει ο άλλος. Μπορεί να κάνω λάθος στην αρχική κατανόηση, όμως στη συνέχεια με τον ίδιο τρόπο προσπαθώ να επικεντρωθώ περισσότερο. Αυτό που καταλαβαίνω τελικά, μπορεί να ξεπερνάει τις δυνάμεις μου ή την ηθική μου, τότε χρησιμοποιώ το διάλογο και δίνω το δικό μου μήνυμα για να κατανοηθούν οι δικοί μου περιορισμοί. Σκοπός της επικοινωνίας είναι να κατανοηθούν αμφότερα οι ανάγκες και οι δυνατότητες. Η ουσιαστική επικοινωνία (με κατανόηση) είναι εξίσου σημαντική τόσο στο ζευγάρι όσο και στο παιδί, ιδιαίτερα στην πρώτη φάση της ζωής του.

Οι εργασίες των John Bowlby and Mary Ainsworth (1980, 1978) πάνω στη σχέση βρέφους και γονιού, έχουν αποδώσει πολλούς καρπούς δημιουργώντας έτσι την εξαιρετικά θεμελιώδη θεωρία του «δεσμού προσκόλλησης». Τα συμπεράσματα που διεξάγονται είναι ότι το βρέφος αναπτύσσει μια έντονη συναισθηματική σύνδεση με τα βασικά ένα ή δύο άτομα που το φροντίζουν. Οι πιο πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι το πρόσωπο που θα αναπτυχθεί ο δεσμός προσκόλλησης μπορεί να είναι οποιοδήποτε ακόμα και πέρα από τη μητέρα. Το βρέφος στην πρώιμή του φάση αναπτύσσει έντονο ναρκισσισμό που χαρακτηρίζεται βέβαια ως υγιής. Η συναισθηματική σύνδεση παράγει την επιθυμία για συνεχή επικοινωνία με τους φροντιστές και μπορεί να εναλλάσσεται με δυσφορία κατά τη διάρκεια του αποχωρισμού. Έτσι στο βρέφος δημιουργείται μια ασφαλής βάση για να μπορέσει να επεκταθεί στο περιβάλλον γύρω του.

Η ποιότητα στην επικοινωνία και τη διαθεσιμότητα του φροντιστή του βρέφους επηρεάζει καθοριστικά την μετέπειτα πορεία ανάπτυξης της προσωπικότητας. Έτσι, διατυπώθηκαν 3 δεσμοί προσκόλλησης. Στον ασφαλή δεσμό, η ποιότητα επικοινωνίας είναι πολύ καλή και η φροντίδα είναι εναρμονισμένη με τις ανάγκες του παιδιού (Παπαλεοντίου-Λουκά Ελεονώρα, 2014).

Οι δομές που δημιουργούνται ως νοητικές αναπαραστάσεις των πρώιμων εμπειριών από τη σχέση βρέφους-φροντιστή θέτουν τις βάσεις στην οργάνωση της προσωπικότητας, της συμπεριφοράς αλλά και τη διαμόρφωση των διαπροσωπικών σχέσεων. Έχει υποστηριχθεί πως εάν το παιδί βιώσει μια σταθερή και ασφαλή σχέση με τους φροντιστές του κατά τα πρώτα του χρόνια τότε έχει τη δυνατότητα να αναπτύξει στενές σχέσεις με άλλους ανθρώπους ακόμη και να αναπτύξει την πίστη προς το Θεό. Αντίθετα, αν το βρέφος βιώσει αρνητικές εμπειρίες, πιθανόν να οδηγηθεί σε μια έλλειψη εμπιστοσύνης στους συνανθρώπους του και τον Θεό (Thompson and Randall, 1999). Φαίνεται πως η κατάλληλη ανταπόκριση του φροντιστή δίνει την ευκαιρία της κατανόησης του Θεού από το παιδί ως πρόσωπο αγάπης, δύναμης, φροντίδας (Tamminen, 1994).

Τα παιδιά που εγκαταλείφθηκαν ή που δέχτηκαν υπερβολικό έλεγχο, δεν μπόρεσαν να βιώσουν ασφαλή δεσμό προσκόλλησης, επαναλάμβαναν το ανασφαλές μοτίβο και στην ενήλικη ζωή τους και συχνά διατηρούσαν σχέσεις με κάθε κόστος (Ganahl, 2001).

Εν κατακλείδι, στο παιδί ενισχύεται η αυτοπεποίθηση και η ευτυχία του δείχνοντάς του κατανόηση, αποδοχή της διαφορετικότητάς του, και γενικότερα δίνοντάς του το δικαίωμα να εκφράσει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του ελεύθερα ακόμα και αν κάποιες φορές μας «ξεπερνάνε». Το παιδί χρειάζεται να νιώθει κάποιον δίπλα του˙ οποιαδήποτε στιγμή ο γονιός ή ο φροντιστής του μπορεί να γίνει στήριγμα σε κάποια δυσκολία του. Τα εμπόδια για μια ευρεία επικοινωνία είναι οι απειλές, οι ατελείωτες συμβουλές και το «κήρυγμα», η κριτική και οι ταμπέλες, ο «ωχαδερφισμός», ο σαρκασμός, ή η αλλαγή θέματος όταν προσπαθεί να επικοινωνήσει.

Η ανατροφή δεν αλλάζει το γενετικό υλικό. Μπορεί όμως να το χειριστεί και να το αξιοποιήσει.

Στην κλασική ομοιοπαθητική συνεδρία εξετάζονται και διερευνούνται βαθύτερες δυναμικές του παιδιού από τις οποίες προκύπτουν οι δυσαρμονικές συμπεριφορές που έχουν έναν πιο μόνιμο χαρακτήρα, παρά και πέρα των συμπεριφορικών παρεμβάσεων γονέων ή ειδικών. Τα δαγκώματα, η απομόνωση, η ζήλεια, η βία είναι κάποιες από αυτές. Οι ομοιοπαθητικές θεραπευτικές παρεμβάσεις σκοπό έχουν να μειώσουν ή και να εξαφανίσουν προβλήματα σε πεδία όπως στη συμπεριφορά, τη μάθηση, την κοινωνικότητα, την παραβατικότητα ή άλλες δυσκολίες, και μπορούν να ξεκινήσουν από τα πρώιμα στάδια ανάπτυξης του παιδιού.

Στην Ομοιοπαθητική δεν ισχύει ο μύθος του «νορμάλ» και των ατόμων που δεν είναι νορμάλ. Οι διαγνωστικές ταμπέλες δεν χρησιμοποιούνται στη θεραπευτική προσέγγιση. Δεν υπάρχει η αντίληψη περί κανονικών και μη. Η ιστορία του κάθε παιδιού είναι μια μοναδική ιστορία. Αυτό απαιτεί εξατομίκευση στη διάγνωση και τη θεραπεία. Η ομοιοπαθητική θεραπεία μπορεί να προσφέρει βελτίωση της ψυχικής σφαίρας χωρίς να καταπιέζει τα συμπτώματα και τον οργανισμό και χωρίς παρενέργειες.

«Τα συμπτώματα αποτελούν μόνο την έκφραση της ασθένειας και δεν αποτελούν την ίδια την ασθένεια. Πίσω από αυτή την πολλαπλότητα των συμπτωμάτων υπάρχει μια ενότητα… σκοπός μας δεν είναι απλά και μόνο η αφαίρεση των συμπτωμάτων της ασθένειας καθώς δεν σημαίνει αναγκαστικά ότι έχει θεραπευθεί συνολικά ο ασθενής» (Ghatak, 2003).

Συνοψίζοντας μπορούμε να πούμε ότι η Ομοιοπαθητική είναι μια καλά αποδεδειγμένη εναλλακτική πρόταση που χρησιμοποιείται επιτυχώς για περισσότερα από 200 χρόνια. Εφαρμόζεται σε όλο τον κόσμο. Υποστηρίζεται από αναρίθμητες έρευνες. Η θεραπεία γίνεται σε ολόκληρο το άτομο, στη ρίζα του προβλήματος και όχι μόνο στα προβλήματα συμπεριφοράς και μάθησης, με όρους ολότητας. Πρόκειται για υψηλά εξατομικευμένη θεραπεία, βασισμένη σε πολλά περισσότερα από μια απλή διάγνωση. Οι αρχές και η θεωρία είναι κατανοητές και συνάδουν με την πρακτική εφαρμογή τους. Λειτουργεί αρμονικά με τη φυσική θεραπευτική δύναμη του οργανισμού. Είναι εντελώς ασφαλής, φυσική, μακριά από τις ανεπιθύμητες παρενέργειες των συμβατικών φαρμάκων όπως το άγχος, η διακοπή της όρεξης, η αϋπνία, τα τικ ή το φαινόμενο rebound. Τα ομοιοπαθητικά ιάματα ποτέ δεν καταπιέζουν τη φυσική ανάπτυξη του παιδιού. Στην πραγματικότητα η εμπειρία δείχνει ότι σε πολλά παιδιά η ανάπτυξη εκτινάσσεται μετά την έναρξη της ομοιοπαθητικής θεραπείας. Δεν κάνει το παιδί καταθλιπτικό ή αμβλύ όπως το αποτέλεσμα των διεγερτικών και των αντικαταθλιπτικών φαρμάκων, όπου τα παιδιά δείχνουν μαραμένα χωρίς να είναι ο εαυτός τους. Η ομοιοπαθητική θεραπεία είναι μόνιμη και το αποτέλεσμα που φέρνει το ομοιοπαθητικό ίαμα διατηρείται χωρίς να χρειάζονται επαναλαμβανόμενες δόσεις όπως στη συμβατική αγωγή για να διατηρηθεί το αποτέλεσμα (Ullman, 2000. Ullman et al, 2005).

Βιβλιογραφία:

Άντονι Ζένερ κ άλλοι (2006). Εκπαίδευση Αποτελεσματικού Γονέα. Gordon Hellas
Bowlby, J. (1982). Attachment (2nd ed.). New York: Basic Books.
Γεώργιος Πάνος (2017). Σύγχρονες Έρευνες Παιδοψυχολογίας, (288-294). Τόμος Πρακτικών στο πλαίσιο των Προγραμμάτων Ψυχικής και Κοινοτικής Υγείας του Πανεπιστημίου Αιγαίου
Ghatak N., (2003). Η θεραπεία με την Ομοιοπαθητική. Alter Vet 2, (23-24).
Ελεονώρα Παπαλεοντίου-Λουκά (2014), 12o Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου «Δεσμός Προσκόλλησης», Εμπιστοσύνη και οι Επιδράσεις του στην Ανάπτυξη της Προσωπικότητας, Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου
Ελένης Βαλάσση-Αδάμ, 2009. Γονιός δεν γεννιέσαι, γίνεσαι. Εκδ. Ελιζά
Ganahl, J. (2004) "Sean Penn's Outspokenness off Camera Earns Him Steinbeck Award." San Francisco Chronicle
Tamminen, K. (1994). Religious Experiences in Childhood and Adolescence: A viewpoint of Religious Development Between the Ages of 7 and 20. International Journal for the Psychology of Religion, 4(2): 61-85.
Thompson, R.A.. and Randall, B. (1999). A Standard of Living Adequate for Children's Spiritual Development. In A.B. Andrew’s & N. Kaufman (Eds.) Implementing the U.N. Convention on the Rights of the Child (p.87-104.) Westport, CT: Praeger
Εγχεριδιο του καλόύ γονέα
Ullman-Reichenberg Judyth, Robert Ullman, Ian Luepker, (2005). A drug-free approach to Asperger syndrome and Autism. Picnic Piont Press
Ullman-Reichenberg Judyth, Robert Ullman, (2000). Ritalin free kids. Three Rivers Press.