Για πρώτη φορά σε αυτό το επίπεδο, τα Ηνωμένα Έθνη αντιμετωπίζουν την ψυχική υγεία ως ισότιμο πυλώνα δημόσιας υγείας, δίπλα στα μεγάλα χρόνια νοσήματα όπως ο καρκίνος, οι καρδιαγγειακές παθήσεις και ο διαβήτης. Η νέα πολιτική διακήρυξη, η οποία διαμορφώθηκε μέσα από πεντάμηνες διαπραγματεύσεις μεταξύ κρατών και συζητήθηκε σε συνεδρίαση υψηλού επιπέδου της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ στα τέλη Σεπτεμβρίου 2025, καλεί τις χώρες να πάψουν να αντιμετωπίζουν την ψυχική υγεία ως κάτι «ειδικό» ή περιθωριακό και να την εντάξουν στην κανονική πρωτοβάθμια περίθαλψη, δηλαδή στον γιατρό της πρώτης γραμμής, όπως ακριβώς γίνεται σήμερα με την υπέρταση ή το ζάχαρο. [1][2]
Η διακήρυξη δεν είναι θεωρητική. Θέτει συγκεκριμένους παγκόσμιους στόχους μέχρι το 2030, γνωστοί και ως «τρία φορές 150 εκατομμύρια»:
– 150 εκατομμύρια λιγότεροι άνθρωποι να χρησιμοποιούν καπνό,
– 150 εκατομμύρια περισσότεροι άνθρωποι να έχουν την υπέρτασή τους υπό έλεγχο,
– 150 εκατομμύρια περισσότεροι άνθρωποι να έχουν πρόσβαση σε φροντίδα ψυχικής υγείας. [1][3][4]
Αυτοί οι στόχοι εμφανίζονται στην πολιτική διακήρυξη που φέρει τον τίτλο «Ισότητα και Ενσωμάτωση: Μεταμορφώνοντας τις ζωές και τα μέσα διαβίωσης μέσω ηγεσίας και δράσης για τα μη μεταδοτικά νοσήματα και την προαγωγή της ψυχικής υγείας και ευημερίας», και η οποία πρόκειται να τεθεί προς τελική έγκριση στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ τον Οκτώβριο 2025. [1][2] Η διακήρυξη συνδέει για πρώτη φορά ρητά την ψυχική υγεία με τα μη μεταδοτικά νοσήματα (τα λεγόμενα NCDs), δηλαδή τις χρόνιες παθήσεις που σήμερα ευθύνονται για δεκάδες εκατομμύρια θανάτους κάθε χρόνο, μεταξύ αυτών καρκίνος, καρδιοπάθειες και διαβήτης. [1][5]
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) περιγράφει αυτή τη στροφή ως αλλαγή μοντέλου: η ψυχική υγεία δεν θα βρίσκεται «κάπου αλλού», απομονωμένη σε δευτεροβάθμιες ή ψυχιατρικές δομές, αλλά θα πρέπει να εκτιμάται και να υποστηρίζεται στην πρώτη επαφή με το σύστημα υγείας — στον ίδιο χώρο όπου σήμερα μετριέται η πίεση ή καταγράφεται ο κίνδυνος εμφράγματος. [1][4] Η λογική είναι απλή και σκληρή ταυτόχρονα: πάνω από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι ζουν σήμερα με ψυχικές διαταραχές, αλλά λιγότερο από το 7% λαμβάνουν αποτελεσματική θεραπεία· οι λίστες αναμονής μετρώνται σε μήνες, κι αυτό σημαίνει ότι οι περισσότεροι μένουν πρακτικά χωρίς φροντίδα. [2]
Οι κλινικοί που συμμετέχουν σε αυτή τη συζήτηση επισημαίνουν πως το πρόβλημα δεν είναι πια η «ευαισθητοποίηση». Η κοινωνία μιλάει πλέον ανοιχτά για την ψυχική υγεία. Το πρόβλημα είναι η πρόσβαση: αν φτάνεις σε έναν γιατρό μετά από τρεις ή τέσσερις μήνες αναμονής και σε δέκα λεπτά παίρνεις άλλη μία συνταγή, αυτό δεν μπορεί να θεωρείται επαρκής φροντίδα. Η πραγματικότητα αυτή βαραίνει όχι μόνο ψυχικά, αλλά και σωματικά: η κατάθλιψη και το χρόνιο στρες επηρεάζουν ύπνο, ανοσοποιητικό, ορμόνες στρες και ικανότητα αυτοφροντίδας, άρα επηρεάζουν άμεσα την πορεία νόσων όπως ο διαβήτης ή η καρδιοπάθεια. [2][5]
Εδώ όμως αρχίζει το κρίσιμο ερώτημα για τα επόμενα χρόνια — και είναι ερώτημα όχι μόνο ιατρικό, αλλά θεσμικό και συνταγματικό.
Αν η ψυχική υγεία γίνει επίσημα «πρωτοβάθμια φροντίδα», αυτό δεν αφορά μόνο το δικαίωμα του πολίτη να λαμβάνει βοήθεια πιο γρήγορα. Αφορά και το δικαίωμα του κράτους (ή του ασφαλιστικού ταμείου, ή του εργοδότη, ή του σχολείου) να ζητά αξιολόγηση της ψυχικής κατάστασης σε πολύ πιο πρώιμο και τακτικό στάδιο. Αυτό συνεπάγεται νέα πρωτόκολλα, νέες φόρμες καταγραφής, νέες νομικές εξουσιοδοτήσεις για τον «γιατρό της πρώτης γραμμής» να ανοίγει φάκελο ψυχικής υγείας, καινούρια εθνικά μητρώα δεδομένων και πιθανές κατευθυντήριες οδηγίες για το ποια παρέμβαση θεωρείται «αποδεκτή» και «ασφαλής» στην καθημερινότητα. [2][4][5]
Με άλλα λόγια: η αναγνώριση της ψυχικής υγείας ως ισότιμης με τον καρκίνο και τα καρδιαγγειακά είναι ένα τεράστιο βήμα προόδου σε ανθρωπιστικό επίπεδο — κανείς δεν μπορεί πια να πει «δεν είναι προτεραιότητα». [1][4] Όμως η ίδια αυτή κίνηση ανοίγει ένα νέο πεδίο όπου οι εθνικές νομοθεσίες θα χρειαστεί να συμβαδίσουν με μια παγκόσμια πολιτική γραμμή.
Και αυτό θέτει δύσκολα ερωτήματα κυριαρχίας και δικαιωμάτων:
– Ποιος ορίζει τι είναι «ψυχική διαταραχή» που απαιτεί παρέμβαση;
– Πώς θα προστατευθούν τα δεδομένα ψυχικής κατάστασης ώστε να μη γίνουν κριτήριο αποκλεισμού στην ασφάλιση, στην εργασία ή στην εκπαίδευση;
– Και πώς θα διασφαλιστεί ότι η «ενσωμάτωση στην πρωτοβάθμια φροντίδα» δεν θα καταλήξει σε νέες μορφές πίεσης συμμόρφωσης προς ψυχολογικά πρότυπα «κανονικότητας» που μπορεί να μην ταιριάζουν με τις ελευθερίες και τα συνταγματικά δικαιώματα κάθε χώρας; [2][4][5]
Σε ένα επίπεδο ουσίας, η νέα διακήρυξη του ΟΗΕ μπορεί να αποδειχθεί από τα πιο ανθρώπινα βήματα δημόσιας υγείας των τελευταίων ετών, προσφέροντας πραγματική φροντίδα εκεί όπου σήμερα υπάρχει σιωπή και αναμονή. Μπορεί όμως, αν δεν υπάρξει ξεκάθαρο νομικό πλαίσιο προστασίας, να δημιουργήσει έναν καινούριο μηχανισμό κανονικοποίησης της εσωτερικής ζωής του ανθρώπου. Αυτό είναι το σημείο όπου πλέον οι κυβερνήσεις —και όχι μόνο οι γιατροί— θα κληθούν να απαντήσουν με πολύ μεγάλη υπευθυνότητα. [2][4][5]
Αναφορές
[1] World Health Organization. «World leaders show strong support for political declaration on noncommunicable diseases and mental health».
[2] World Health Organization. «Over a billion people living with mental health conditions – services require urgent scale-up».
[3] United Nations / Zero Draft of the Political Declaration on Noncommunicable Diseases and Mental Health (High-Level Meeting of the UN General Assembly).
[4] IASP / International Association for Suicide Prevention. «UN High-Level Meeting on NCDs and Mental Health».
[5] Health Policy Watch / The Guardian / Reuters coverage of the UN High-Level Meeting on NCDs and Mental Health.
