“Νοῦς ὑγιὴς ἐν σώματι ὑγιεῖ”, ποιος δεν το ξέρει αυτό; Και πώς κρατάμε το σώμα μας υγιές; Η απάντηση είναι πως το προσέχουμε, τρέφοντάς το σωστά, πίνοντας αρκετό νερό, μειώνοντας το άγχος όσο μπορούμε, κάνοντας άσκηση και γενικά παρέχοντάς του όσο περισσότερη φροντίδα γίνεται. Δυστυχώς αυτό δεν είναι πάντα εφικτό, καθώς είναι αρκετοί οι επιβαρυντικοί παράγοντες στην καθημερινότητά μας. Το άγχος, το κάπνισμα, η κακή διατροφή, η σύγχρονη βεβαρυμμένη ατμόσφαιρα, το αλκοόλ και τα φάρμακα αποτελούν μερικούς από αυτούς, καθώς δυστυχώς δημιουργούν μία συσσώρευση βλαβερών ουσιών, αλλά και αρνητικών συναισθημάτων και κακής διάθεσης ως απόρροια αυτών, στον οργανισμό μας.
Πώς, λοιπόν, θα απαλλαγούμε από αυτές τις βλαβερές ουσίες; Και πολύ περισσότερο, πώς θα αποτοξινωθούμε με όσο το δυνατόν πιο φυσικό τρόπο; Σαφώς η λύση ποτέ δεν είναι μία, ωστόσο κάποιες επιλογές είναι καλύτερες από άλλες. Μία από τις πιο γνωστές και ευρέως προτεινόμενες για την αποτοξίνωση του οργανισμού είναι το γαϊδουράγκαθο.
Το γαϊδουράγκαθο, γνωστό αλλιώς και ως “γάλα του αγκαθιού” (milk thistle) με δραστική ουσία την σιλυμαρίνη, είναι εγγενές στην Ευρώπη και εισήχθη στη Βόρεια Αμερική από τους πρώτους αποίκους, πλέον ωστόσο φύεται σε όλες τις ανατολικές Ηνωμένες Πολιτείες, την Καλιφόρνια, τη Νότια Αμερική, την Αφρική, την Αυστραλία και την Ασία. Αγκαθωτό αλλά και όμορφο, το γαϊδουράγκαθο είναι ένα φυτό με μακρύ, λεπτό μίσχο, αιχμηρά φύλλα και ένα μωβ-ροζ λουλούδι στην κορυφή. Αν και συχνά θεωρείται ζιζάνιο, έχει χρησιμοποιηθεί για εκατοντάδες χρόνια ως ένας φυσικός τρόπος για τη θεραπεία ασθενειών του ήπατος και της χοληδόχου κύστης. Το γαϊδουράγκαθο συστήνεται ως συμπλήρωμα διατροφής για την ηπατίτιδα, την κίρρωση, τον ίκτερο, τον σακχαρώδη διαβήτη, τη δυσπεψία και άλλες παθήσεις.
Ας επιστρέψουμε, όμως, στο κομμάτι της αποτοξίνωσης. Η αποτοξίνωση, η απομάκρυνση δηλαδή των βλαβερών, έστω “τοξικών”, ουσιών που συσσωρεύονται στο σώμα μας, είναι μια διαδικασία που πραγματοποιείται με διάφορους τρόπους από πλήθος οργάνων και ιστών. Το πεπτικό, το ουροποιητικό, το λεμφικό, αποτελούν τα κύρια συστήματα που συμμετέχουν στην αποτοξίνωση του οργανισμού, ωστόσο πιο πολύ μας ενδιαφέρει ένα συγκεκριμένο όργανο, το συκώτι ή ήπαρ. Το συκώτι φιλτράρει τις τροφές, το αλκοόλ και τα φάρμακα, με σκοπό να “καθαρίσει” τον οργανισμό μας από τις αρνητικές τους επιδράσεις. Ακριβώς επειδή αυτή είναι μια συνεχής διαδικασία, η οποία σπάνια συνοδεύεται από αλλαγή των κακών συνηθειών μας, είναι λογικό το ήπαρ να “κουράζεται” και έτσι, από ένα σημείο και μετά να δυσκολεύεται βιοχημικά να ολοκληρώσει αποτελεσματικά τη διαδικασία της αποτοξίνωσης. Ακριβώς, λοιπόν, σε αυτό το σημείο έρχεται να δράσει το γαϊδουράγκαθο!
Ένας από τους βασικούς τρόπους με τους οποίους το εκχύλισμα γαϊδουράγκαθου ενισχύει τις αντιδράσεις αποτοξίνωσης είναι η πρόληψη της εξάντλησης της γλουταθειόνης. Το επίπεδο αυτού του πολύτιμου βοηθήματος αποτοξίνωσης, αντιοξειδωτικού και κυτταρικού προστάτη εντός του ήπατος συνδέεται με την ικανότητά του να προστατεύει τον εαυτό του και να αποτοξινώνει το σώμα από τις επιβλαβείς ουσίες. Ουσιαστικά, όσο υψηλότερη είναι η περιεκτικότητα σε γλουταθειόνη, τόσο μεγαλύτερη είναι η ικανότητα του ήπατος να αποτοξινώνει τις χημικές ουσίες που τείνουν να επιβαρύνουν και να βλάψουν την υγεία μας. Τυπικά, όταν εκτίθεται σε χημικές ουσίες που μπορούν να βλάψουν το ήπαρ, όπως για παράδειγμα το αλκοόλ, η συγκέντρωση γλουταθειόνης μέσα του μειώνεται σημαντικά. Αυτή η μείωση της γλουταθειόνης καθιστά τα ηπατικά κύτταρα ευαίσθητα σε βλάβες. Το εκχύλισμα γαϊδουράγκαθου όχι μόνο αποτρέπει την εξάντληση της γλουταθειόνης που προκαλείται από τις βλαβερές χημικές ουσίες, αλλά επίσης έχει αποδειχθεί ότι αυξάνει τα επίπεδα γλουταθειόνης στο ήπαρ έως και 35% σε άτομα με φυσιολογική ηπατική λειτουργία. Δεδομένου ότι η ικανότητα του ήπατος να αποτοξινώνεται σχετίζεται με το επίπεδο γλουταθειόνης στο ήπαρ, τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης δείχνουν ότι το εκχύλισμα γαϊδουράγκαθου μπορεί να αυξήσει τις αντιδράσεις αποτοξίνωσης έως και 35%, ακόμη και σε υγιή άτομα¹.
Σε πολυάριθμες κλινικές μελέτες, η σιλυμαρίνη έχει αποδειχθεί ότι έχει θετικά αποτελέσματα στην υποστήριξη της υγείας του ήπατος. Τα οφέλη τυπικά επιβεβαιώνονται από κλινικά και εργαστηριακά δεδομένα. Για παράδειγμα, μια πρώιμη μελέτη τόνισε το όφελος της σιλυμαρίνης, του εκχυλίσματος γαϊδουράγκαθου δηλαδή, σε άτομα που εκτίθενται σε τοξικές χημικές ουσίες. Σε αυτή τη μελέτη, μη φυσιολογικά αποτελέσματα των δοκιμών ηπατικής λειτουργίας (αυξημένα επίπεδα ηπατικών ενζύμων στο αίμα (AST και ALT) ή/και μη φυσιολογικός αριθμός αιμοπεταλίων ή λευκών αιμοσφαιρίων παρατηρήθηκαν σε 49 από τους 200 εργαζόμενους που εκτέθηκαν σε τοξικές ουσίες του εργασιακού περιβάλλοντος για χρονικό διάστημα από 5 έως και 20 χρόνια. Τριάντα προσβεβλημένοι εργαζόμενοι υποβλήθηκαν σε θεραπεία με σιλυμαρίνη και οι υπόλοιποι 19 έμειναν χωρίς θεραπεία. Η λήψη εκχυλίσματος γαϊδουράγκαθου βελτίωσε τις παραμέτρους της ηπατικής λειτουργίας και τον αριθμό των αιμοπεταλίων και των λευκών αιμοσφαιρίων, οδηγώντας σε βελτιωμένη συνολική υγεία².
Το εκχύλισμα γαϊδουράγκαθου είναι επίσης χρήσιμο στο λιπώδες ήπαρ που σχετίζεται με την παχυσαρκία, τον σακχαρώδη διαβήτη τύπου ΙΙ και το μεταβολικό σύνδρομο (κοιλιακή παχυσαρκία, αυξημένα λιπίδια του αίματος, αντίσταση στην ινσουλίνη κ.λπ.). Σε μελέτες με άτομα με αυτές τις διαταραχές, το εκχύλισμα γαϊδουράγκαθου οδήγησε σε σημαντικές βελτιώσεις στη λειτουργία του ήπατος και, ως εκ τούτου, στο μεταβολισμό του σακχάρου στο αίμα και της χοληστερόλης. Το εκχύλισμα γαϊδουράγκαθου βελτίωσε επίσης ορισμένους αντιοξειδωτικούς δείκτες (SOD, GPX και TAC) και μείωσε τον δείκτη φλεγμονής (C-αντιδρώσα πρωτεΐνη)³.
Καταλήγουμε, επομένως, πως η αποτοξίνωση του οργανισμού είναι μία από τις πιο σημαντικές και ωφέλιμες διαδικασίες για τη διασφάλιση της υγείας μας. Κι ενώ όλο μας το σώμα φροντίζει για εμάς, εμείς μπορούμε να του παρέχουμε τους απαραίτητους συμμάχους για την επιτυχία!

Αναφορές

1. “The Longevity Matrix: How to Live Better, Stronger, and Longer”, By Michael T. Murray, N.D.
2. Protective effect of Legalon in workers exposed to organic solvents. Acta Med Hung. 1988;45(2):249-56. PMID: 3073356.
3. Effects of Silybum marianum (L.) Gaertn. (silymarin) extract supplementation on antioxidant status and hs-CRP in patients with type 2 diabetes mellitus: a randomized, triple-blind, placebo-controlled clinical trial. Phytomedicine. 2015 Feb 15;22(2):290-6.

Τι είναι μεταβολική αποτοξίνωση;

Η μεταβολική αποτοξίνωση είναι η οδός με την οποία ο οργανισμός επεξεργάζεται ανεπιθύμητες χημικές ουσίες για εξάλειψη. Το σώμα μεταβολίζει τα ξενοβιοτικά (ξένες χημικές ουσίες) και τα περιττά ενδοβιοτικά (ενδογενώς παραγόμενα χημικά) έτσι ώστε να μπορούν να εκκρίνονται.

Πώς το σώμα αποτοξινώνει τον εαυτό του;

Η διαδικασία της μεταβολικής αποτοξίνωσης αποτελείται από τρία βασικά στάδια:

Φάση Ι - ενζυματικός μετασχηματισμός:
Σκοπός είναι ο χημικός μετασχηματισμός ενώσεων από λιποδιαλυτές σε περισσότερο υδατοδιαλυτές
Γενικά πραγματοποιείται από ένζυμα κυτοχρώματος P450 (CYP)

Φάση II - ενζυματική σύζευξη:
Σκοπός είναι η περαιτέρω αύξηση της υδατοδιαλυτότητας και η μείωση της αντιδραστικότητας των προϊόντων της φάσης Ι
Γενικά πραγματοποιείται από UDP-γλυκουρονυλτρανσφεράσες (UGTs), γλουταθειόνη S-τρανσφεράσες (GSTs) και σουλφοτρανσφεράσες (SULTs)

Φάση III - μεταφορά:
Σκοπός είναι να εκκρίνονται υδατοδιαλυτές ενώσεις από το κύτταρο        

Αυτό σημαίνει ότι το σώμα από μόνο του μας αποτοξινώνει και δεν χρειάζεται βοήθεια έξωθεν; Όχι βέβαια. Υπάρχουν θρεπτικά συστατικά που βοηθούν στη διαδικασία της αποτοξίνωσης. Είναι αλήθεια ότι στο διαδίκτυο διαδίδονται διάφορες αντιεπιστημονικές δίαιτες με μονοδίαιτες που τάχα αποτοξινώνουν το σώμα. Όσο αντιεπιστημονικά είναι αυτά τα δημοσιεύματα, άλλο τόσο αντιεπιστημονικά είναι τα δημοσιεύματα αυτών που ισχυρίζονται ότι δεν υπάρχουν ουσίες που μας βοηθούν στην αποτοξίνωση.

Υπάρχουν επιστημονικές μελέτες που υποστηρίζουν τη μεταβολική αποτοξίνωση;
Η απάντηση είναι ΝΑΙ! Πρόσφατη μελέτη στο περιοδικό Nutrients αναφέρει: «Η μεταβολική αποτοξίνωση (detox) – ή βιομετατροπή (biotransformation) – είναι μια φυσιολογική λειτουργία που απομακρύνει τις τοξικές ουσίες από το σώμα μας. Η γενετική μεταβλητότητα και οι διατροφικοί παράγοντες μπορεί να επηρεάσουν τη λειτουργία των ενζύμων αποτοξίνωσης, επηρεάζοντας έτσι την ευαισθησία του οργανισμού σε τοξικές ουσίες ενδογενούς και εξωγενούς προέλευσης» (1).

Πρόσφατη μελέτη καταδεικνύει τα οφέλη ενός αποτοξινωτικού προγράμματος για την υγεία
Η επαρκής παροχή αντιοξειδωτικών είναι απαραίτητη για τη διατήρηση της μεταβολικής ομοιόστασης και τη μείωση του οξειδωτικού στρες κατά την αποτοξίνωση. Τα αναδυόμενα στοιχεία δείχνουν ότι ορισμένες κατηγορίες φυτοθρεπτικών συστατικών μπορούν να βοηθήσουν στην υποστήριξη της διαδικασίας αποτοξίνωσης διεγείροντας το συκώτι να παράγει ένζυμα αποτοξίνωσης ή ενεργώντας ως αντιοξειδωτικά που εξουδετερώνουν τις βλαβερές επιδράσεις των ελεύθερων ριζών. Αυτή η μελέτη σχεδιάστηκε για να εξετάσει τα αποτελέσματα ενός καθοδηγούμενου προγράμματος μεταβολικής αποτοξίνωσης 28 ημερών σε υγιείς ενήλικες. Οι συμμετέχοντες ανατέθηκαν τυχαία να καταναλώνουν είτε ένα συμπλήρωμα πολλαπλών συστατικών βασισμένο σε πλήρεις τροφές (whole food) (14 άτομα με εκπαίδευση και παρέμβαση) είτε να υπηρετούν ως ομάδα ελέγχου (18 άτομα, εκπαίδευση και υγιεινό γεύμα χωρίς το συμπλήρωμα) καθημερινά για τη διάρκεια της δοκιμής. Το συμπλήρωμα διατροφής περιείχε 37 γρ/μερίδα ενός αποκλειστικού, πολυσυστατικού διατροφικού μείγματος με τη μορφή ενός επανυδατούμενου σέικ. Η παρέμβαση συσχετίστηκε θετικά με μια αύξηση 23% στη δισμουτάση υπεροξειδίου και μια αύξηση 13% στις δραστηριότητες της S-τρανσφεράσης της γλουταθειόνης στο αίμα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα 40% αύξηση της συνολικής κυτταρικής αντιοξειδωτικής ικανότητας και μείωση 13% των ενεργών ειδών οξυγόνου σε απομονωμένα PBMC (μονοπύρηνα κύτταρα περιφερικού αίματος) από συμμετέχοντες στην ομάδα αποτοξίνωσης. Οι ερευνητές συμπέραναν: «Τα ευρήματά μας υποδεικνύουν ότι η κατανάλωση μιας διατροφικής παρέμβασης με πλήρη τροφή ως μέρος του προγράμματος καθοδηγούμενης αποτοξίνωσης υποστήριξε την αποτοξίνωση φάσης ΙΙ, εν μέρει, προάγοντας την ενισχυμένη εκκαθάριση ελεύθερων ριζών και τη διατήρηση της ομοιόστασης οξειδοαναγωγής κάτω από τη φυσική ικανότητα ανακύκλωσης της γλουταθειόνης του σώματος» (2).
Το συμπλήρωμα περιλάμβανε ένα μείγμα από βιολογική πρωτεΐνη μπιζελιού, λινάρι, βιολογικό αλεύρι βρώμης, βιολογική πρωτεΐνη κολοκυθόσπορου, βιολογικό αλεύρι φαγόπυρου, σκόνη βιολογικού χυμού παντζαριών (φύλλα), βιολογικό φαγόπυρο (εναέρια μέρη), πηκτίνη μήλου, σκόνη αρκεύθου (μούρα), βιολογικό ισπανικό μαύρο ραπανάκι (ρίζα), σκόνη κολλιτσίδας (ρίζα), βιολογικό παντζάρι (ρίζα), κιτρικό ασβέστιο, βιολογικό κριθάρι (γρασίδι), πικραλίδα (φύλλο), μπρόκολο (εναέρια μέρη), ινοσιτόλη, σκόνη βιολογικού χυμού αλφάλφα (εναέρια μέρη), σκόνη σταφυλιού Oregon (ρίζα), αγκινάρα (φύλλο), σκόνη λεκιθίνης ηλίανθου, εκχύλισμα γαϊδουράγκαθου (80% σιλυμαρίνες), σκόνη βιολογικού μανιταριού Cordyceps, βιολογικό καρότο και βιολογική γλυκοπατάτα. Άλλα συστατικά περιλάμβαναν κρεατίνη, L-λευκίνη, κόμμι ξανθάνης, L-ισολευκίνη, L-βαλίνη, DL-μεθειονίνη, εκχύλισμα φρούτων monk και χολίνη bitartrate.
Το κύριο πλεονέκτημα της δοκιμασμένης παρέμβασης ήταν η σειρά από ολόκληρα συστατικά τροφίμων που χρησιμοποιήθηκαν στη σύνθεσή της. Ένα μείγμα πρωτεΐνης μπιζελιού, πρωτεΐνης κολοκυθόσπόρων και αλεύρου βρώμης σχεδιάστηκε για να παρέχει καλά επίπεδα αμινοξέων που σχετίζονται με τις αντιδράσεις αποτοξίνωσης, όπως αργινίνη (1300 mg), γλυκίνη (600 mg), ισολευκίνη (850 mg), λευκίνη (1600 mg), μεθειονίνη (300 mg) και βαλίνη (900 mg) ανά μερίδα. Τα ολικά σάκχαρα (1 γρ) και τα ολικά λίπη (5 γρ) διατηρήθηκαν σε χαμηλά επίπεδα χρησιμοποιώντας ένα μείγμα αλεύρου λιναριού, αλεύρου βρώμης και αλεύρου φαγόπυρου. Επιλέχθηκε επίσης μια σειρά λειτουργικών (functional) συστατικών για να υποστηρίξει τη δραστηριότητα των ενζύμων αποτοξίνωσης, συμπεριλαμβανομένων των παντζαριών που αναφέρεται ότι ενεργοποιούν τη γλουταθειόνη S-τρανσφεράση (3), της ρίζας ισπανικού μαύρου ραπανιού για την ενεργοποίηση των ενζύμων φάσης Ι/ΙΙ (4), της ρίζα κολλιτσίδας για μείωση της ηπατοτοξικότητας (5), της πηκτίνης μήλου για την ικανότητά της να αποτοξινώνει τα βαρέα μέταλλα (6), των μούρων αρκεύθου για την υψηλή αντιοξειδωτική τους δράση και την ικανότητά τους να ενεργοποιούν τη δισμουτάση υπεροξειδίου και την υπεροξειδάση της γλουταθειόνης (7), του φύλλου πικραλίδας για προστατευτικά αποτελέσματα έναντι των ηπατικών βλαβών (8), του φύλλου μπρόκολου για την ικανότητά του να ρυθμίζει τα αντιοξειδωτικά και τα ένζυμα φάσης ΙΙ, συμπεριλαμβανομένου του SOD, μέσω μεταβολισμού γλυκοσινολικού και ισοθειοκυανικού (9), του φύλλου αγκινάρας για τη ρύθμιση του αντιοξειδωτικού και ηπατικού μεταβολισμού (10), του εκχυλίσματος γαϊδουράγκαθου τυποποιημένου σε 80% σιλυμαρίνες για την υποστήριξη της υγιούς ηπατικής λειτουργίας (11) και τη σκόνη μανιταριού Cordyceps για τις αντιοξειδωτικές της ιδιότητες και τις ιδιότητες προστασίας του ήπατος (12).

Θρεπτικά συστατικά για μεταβολική αποτοξίνωση
Η πρόσληψη μακροθρεπτικών και μικροθρεπτικών συστατικών επηρεάζει τα συστήματα φάσης Ι και ΙΙ. Η ανεπάρκεια πρωτεϊνών μειώνει το μεταβολισμό του CYP, ενώ οι δίαιτες υψηλής πρωτεΐνης το αυξάνουν. Οι αντίθετες επιπτώσεις παρατηρούνται στους υδατάνθρακες. Οι αποτελεσματικές αντιδράσεις της φάσης Ι απαιτούν επάρκεια σε αρκετά μικροθρεπτικά συστατικά. Οι ανεπάρκειες σε βιταμίνες Α, Β2 και Β3, φολικό οξύ, C, E, σίδηρο, ασβέστιο, χαλκό, ψευδάργυρο, μαγνήσιο, σελήνιο έχουν αποδειχθεί ότι μειώνουν τη δράση ενός ή περισσοτέρων ενζύμων φάσης Ι ή επιβραδύνουν τον μετασχηματισμό συγκεκριμένων φαρμάκων (13). Επομένως μια καλή διατροφή που περιέχει σε επάρκεια αυτές τις βιταμίνες και τα μέταλλα ή/και η λήψη μιας καλής πολυβιταμίνης μπορεί να βοηθήσει στη διαδικασία της αποτοξίνωσης. Οι βιταμίνες Β είναι επίσης ιδιαίτερα σημαντικές ως συμπαράγοντες στις αντιδράσεις φάσης II. Η λήψη τροφών πλούσιων σε βιταμίνες Β ή η λήψη ενός συμπληρώματος με βιταμίνες του συμπλέγματος Β είναι πολύ βοηθητικά.
Άλλα χρήσιμα θρεπτικά συστατικά για τη φάση ΙΙ της αποτοξίνωσης είναι η μεθειονίνη και η κυστεΐνη. Η μειωμένη γλουταθειόνη για σύζευξη GST (glutathione S-transferases) απαιτεί επαρκή διατροφικά θειούχα αμινοξέα (μεθειονίνη ή κυστεΐνη) για δραστικότητα.
Μια μεγάλη ποικιλία διατροφικών συστατικών έχει φανεί in vitro ή σε κυτταρική καλλιέργεια να ενεργοποιεί τη Nrf2 και να αυξάνει άμεσα τη δραστικότητα των ενζύμων φάσης II. [Σε γενετικό επίπεδο, η παραγωγή των περισσότερων ενζύμων φάσης II ελέγχεται από μια πρωτεΐνη που ονομάζεται πυρηνικός παράγοντας που προέρχεται από ερυθροειδή 2 (Nrf2), ένας κύριος ρυθμιστής της αντιοξειδωτικής απόκρισης.] Αυτά περιλαμβάνουν τη γαλλική επιγαλοκατεχίνη (EGCG) (14), τη ρεσβερατρόλη (15), την κουρκουμίνη (16) και τον μεταβολίτη της τετραϋδροκουρκουμίνης, η οποία έχει μεγαλύτερη δραστικότητα της φάσης II (17), το άλφα λιποϊκό οξύ (18), την άλφα τοκοφερόλη (19), το λυκοπένιο (20), τις πολυφαινόλες μήλου (χλωρογενικό οξύ και φλοριδζίνη) (21), το gingko biloba (22), την καψαϊκίνη (23), τα αλλυλοσουλφίδια από σκόρδο (24), τις ξανθοομόλες από τον λυκίσκο (25) και τα ισοθειοκυανικά όπως η σουλφοραφάνη και οι ινδόλες όπως η ινδολο-3-καρβινόλη (I3C) από το μπρόκολο (26-33). Άλλα συστατικά που βοηθούν στην αποτοξίνωση είναι η χλωροφυλλίνη, ένα παράγωγο της χλωροφύλλης (34-37), η Ν-ακετυλοκυστεΐνη (38-39) και η σιλυμαρίνη του γαϊδουράγκαθου (40-41).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Aronica L, Ordovas JM, Volkov A, et al. Genetic Biomarkers of Metabolic Detoxification for Personalized Lifestyle Medicine. Nutrients. 2022 Feb 11;14(4):768.
2. Panda C, Komarnytsky S, Fleming MN, Marsh C, Barron K, Le Brun-Blashka S, Metzger B. Guided Metabolic Detoxification Program Supports Phase II Detoxification Enzymes and Antioxidant Balance in Healthy Participants. Nutrients. 2023 May 6;15(9):2209.
3. Clifford T., Howatson G., West D.J., Stevenson E.J. The Potential Benefits of Red Beetroot Supplementation in Health and Disease. Nutrients. 2015;7:2801–2822.
4. Evans M., Paterson E., Barnes D.M. An Open Label Pilot Study to Evaluate the Efficacy of Spanish Black Radish on the Induction of Phase I and Phase II Enzymes in Healthy Male Subjects. BMC Complement. Altern. Med. 2014;14:475.
5. El-Kott A.F., Bin-Meferij M.M. Use of Arctium Lappa Extract Against Acetaminophen-Induced Hepatotoxicity in Rats. Curr. Ther. Res. Clin. Exp. 2015;77:73–78.
6. Lara-Espinoza C., Carvajal-Millán E., Balandrán-Quintana R., López-Franco Y., Rascón-Chu A. Pectin and Pectin-Based Composite Materials: Beyond Food Texture. Molecules. 2018;23:942.
7. Höferl M., Stoilova I., Schmidt E., Wanner J., Jirovetz L., Trifonova D., Krastev L., Krastanov A. Chemical Composition and Antioxidant Properties of Juniper Berry (Juniperus communis L.) Essential Oil. Action of the Essential Oil on the Antioxidant Protection of Saccharomyces cerevisiae Model Organism. Antioxidants. 2014;3:81–98.
8. Pfingstgraf I.O., Taulescu M., Pop R.M., Orăsan R., Vlase L., Uifalean A., Todea D., Alexescu T., Toma C., Pârvu A.E. Protective Effects of Taraxacum officinale L. (Dandelion) Root Extract in Experimental Acute on Chronic Liver Failure. Antioxidants. 2021;10:504.
9. Angeloni C., Leoncini E., Malaguti M., Angelini S., Hrelia P., Hrelia S. Modulation of Phase II Enzymes by Sulforaphane: Implications for Its Cardioprotective Potential. J. Agric. Food Chem. 2009;57:5615–5622.
10. Rangboo V., Noroozi M., Zavoshy R., Rezadoost S.A., Mohammadpoorasl A. The Effect of Artichoke Leaf Extract on Alanine Aminotransferase and Aspartate Aminotransferase in the Patients with Nonalcoholic Steatohepatitis. Int. J. Hepatol. 2016;2016:4030476.
11. Bijak M. Silybin, a Major Bioactive Component of Milk Thistle (Silybum marianum L. Gaernt.)-Chemistry, Bioavailability, and Metabolism. Molecules. 2017;22:1942.
12. Ashraf S.A., Elkhalifa A.E.O., Siddiqui A.J., Patel M., Awadelkareem A.M., Snoussi M., Ashraf M.S., Adnan M., Hadi S. Cordycepin for Health and Wellbeing: A Potent Bioactive Metabolite of an Entomopathogenic Medicinal Fungus Cordyceps with Its Nutraceutical and Therapeutic Potential. Molecules. 2020;25:2735.
13. Guengerich FP. Influence of nutrients and other dietary materials on cytochrome P-450 enzymes. Am J Clin Nutr 1995;61 (3 Suppl): 651S-658S
14. Yuan JH, Li YQ, Yang XY. Inhibition of epigallocatechin gallate on or- thotopic colon cancer by upregulating the Nrf2-UGT1A signal path- way in nude mice. Pharmacology 2007; 80: 269 – 78
15. Hsieh TC, Lu X, Wang Z, Wu JM. Induction of quinone reductase NQO1 by resveratrol in human K562 cells involves the antioxidant response element ARE and is accompanied by nuclear translocation of tran-scription factor Nrf2. Med Chem 2006; 2: 275 – 85
16. Nayak S and Sashidhar RB. Metabolic intervention of aflatoxin B1 toxicity by curcumin. J Ethnopharmacol 2010;127 (3) : 641-4
17. Osawa T. Nephroprotective and hepatoprotective effects of curcuminoids. Adv Exp Med Biol 2007;595 : 407-23
18. Lii CK, Liu KL, Cheng YP et al. Sulforaphane and alpha-lipoic acid upregulate the expression of the pi class of glutathione S-transferase through c-jun and Nrf2 activation. J Nutrition 2010;140 (5) : 885-92
19. Feng Z, Liu Z, Li X, et al. α-Tocopherol is an effective Phase II enzyme inducer: protective effects on acrolein-induced oxidative stress and mitochondrial dysfunction in human retinal pigment epithelial cells. J Nutr Biochem 2010;21 (12) : 1222-31
20. Wang H and Leung LK. The carotenoid lycopene differentially regulates phase I and II enzymes in dimethylbenz[a]anthracene-induced MCF-7 cells. Nutrition 2010;26 (11-12) : 1181-7
21. Veeriah S, Miene C, Habermann N et al. Apple polyphenols modulate expression of selected genes related to toxicological defence and stress response in human colon adenoma cells. Int J Cancer 2008;122 (12) : 2647-55
22. Liu XP, Goldring CE, Wang HY, Copple IM, Kitteringham NR, Park BK. Extract of Ginkgo biloba induces glutathione-S-transferase subunit-P1 in vitro. Phytomedicine 2009; 16(5):451–455
23. Joung EJ, Li MH, Lee HG, Somparn N, Jung YS, Na HK et al. Capsaicin in- duces heme oxygenase-1 expression in HepG2 cells via activation of PI3K-Nrf2 signaling: NAD(P)H:quinone oxidoreductase as a potential target. Antioxid Redox Signal 2007; 9: 2087 – 98
24. Gong P, Hu B, Cederbaum AI. Diallyl sulfide induces heme oxygenase-1 through MAPK pathway. Arch Biochem Biophys 2004; 432: 252 – 60
25. Dietz BM, Kang YH, Liu G et al. Xanthohumol isolated from Humulus lupulus Inhibits menadione-induced DNA damage through induction of quinone reductase. Chem Res Toxicol 2005;18 (8) : 1296-305
26. Sulforaphane Glucosinolate monograph. Altern Med Rev 2010;15 (4) : 352-362
27. Dinkova-Kostova AT, Holtzclaw WD, Cole RN et al. Direct evidence that sulfhydryl groups of Keap1 are the sensors regulating induction of phase 2 enzymes that protect against carcinogens and oxidants. Proc Natl Acad Sci USA 2002;99 (18) : 11908-13
28. Mulcahy RT, Wartman MA, Bailey HH, Gipp JJ. Constitutive and beta-naphthal- one-induced expression of the human gamma-glutamylcysteine synthetase heavy subunit gene is regulated by a distral antioxidant response element/ TRE sequence. J Biol Chem 1997;272:7445-7454
29. Ociepa-Zawal M et al. The effect of indole-3-carbinol on the expression of CYP1A1, CYP1B1 and AhR genes and proliferation of MCF-7 cells. Acta Biochim Pol. 2007;54(1):113-7.
30. Katchamart S and Williams DE. Indole-3-carbinol modulation of hepatic monooxygenases CYP1A1, CYP1A2 and FMO1 in guinea pig, mouse and rabbit. Comp Biochem Physiol C Toxicol Pharmacol. 2001 Aug;129(4):377-84.
31. Ebert B et al. Induction of phase-1 metabolizing enzymes by oltipraz, flavone and indole-3-carbinol enhance the formation and transport of benzo[a]pyrene sulfate conjugates in intestinal Caco-2 cells. Toxicol Lett. 2005 Aug 14;158(2):140-51.
32. Bradlow HL. Review. Indole-3-carbinol as a chemoprotective agent in breast and prostate cancer. In Vivo. 2008 Jul-Aug;22(4):441-5.
33. Nho CW and Jeffery E. The synergistic upregulation of phase II detoxification enzymes by glucosinolate breakdown products in cruciferous vegetables. Toxicol Appl Pharmacol. 2001 Jul 15;174(2):146-52.
34. Yun CH, Jeong HG, Jhoun JW, Guengerich FP. Non-specific inhibition of cytochrome P450 activities by chlorophyllin in human and rat liver microsomes. Carcinogenesis 1995;16:1437 - 40.
35. Fahey JW, Stephenson KK, Dinkova-Kostova AT, Egner PA, Kensler TW, Talalay P. Chlorophyll, chlorophyllin and related tetrapyrroles are significant inducers of mammalian phase 2 cytoprotective genes.Carcinogenesis 2005;26:1247 - 55.
36. Morita K, Matsueda T, Iida T, Hasegawa T. Chlorella accelerates dioxin excretion in rats. J Nutr 1999;129:1731 - 6.
37. Natsume Y, Satsu H, Kitamura K, Okamoto N, Shimizu M. Assessment system for dioxin absorption in the small intestine and prevention of its absorption by food factors. Biofactors 2004; 21(1-4):375 - 7.
38. Yedjou CG, Tchounwou CK, Haile S, Edwards F, Tchounwou PBl. N-acetyl-cysteine protects against DNA damage associated with lead toxicity in HepG2 cells. Ethn Dis 2010;20 (1 Suppl 1) : S1-101-3.
39. Alsalim W and Fadel M. Towards evidence based emergency medicine: best BETs from the Manchester Royal Infirmary. Oral methionine compared with intravenous n-acetyl cysteine for paracetamol overdose. Emerg Med J 2003;20 (4) : 366-7.
40. Bosisio E, Benelli C, Pirola O, et al. Effect of the flavanolignans of Silybum marianum L. on lipid peroxidation in rat liver microsomes and freshly isolated hepatocytes. Pharmacol Res 1992;25:147-154.
41. Campos R, Garido A, Guerra R, et al. Silybin dihemisuccinate protects against glutathione depletion and lipid peroxidation induced by acetaminophen on rat liver. Planta Med 1989;55:417-419.

Ο Μάριος Δημόπουλος γεννήθηκε το 1975 στον Πειραιά. Σπούδασε αρχικά φιλολογία με ειδικότητα στη γλωσσολογία στη Φιλοσοφική Σχολή του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Στη συνέχεια λόγω του ενδιαφέροντός του στις φυσικές και εναλλακτικές θεραπείες σπούδασε στο εξωτερικό διατροφολογία και φυσικοπαθητική (naturopathy). Έχει ειδικευθεί στη χρήση διατροφικών συμπληρωμάτων και εστιάζει την έρευνά του στην πρόληψη των ασθενειών με σωστή διατροφή, με χορήγηση βιταμινών, μετάλλων και αντιοξειδωτικών ουσιών υπό μορφή διατροφικών συμπληρωμάτων και με χορήγηση φαρμακευτικών φυτών και βοτάνων. Είναι καθηγητής διατροφολογίας στη σχολή Natural Health Science (Ελλάδα), όπου διδάσκει για τα διατροφικά συμπληρώματα σε φαρμακοποιούς, διαιτολόγους, διατροφολόγους και εναλλακτικούς θεραπευτές. Ο Μάριος Δημόπουλος έχει γράψει 36 βιβλία για θέματα υγείας. Εδώ το πλήρες βιογραφικό του.

Κυκλοφόρησε το καλοκαιρινό τεύχος του περιοδικού Holistic Life με νέα, πάντα επίκαιρη, θεματολογία και νέες  έρευνες από το χώρο της φυσικής (ολιστικής) ιατρικής, των εναλλακτικών και συμπληρωματικών θεραπειών & της διατροφής!

Η θεματολογία αυτού του τεύχους σε τίτλους: 

- Ομοιοπαθητική: Ένα σημαντικό βήμα προς το τέλος μιας διαμάχης (Dr. M. Oberbaum)
- Το σημαντικό όφελος του μητρικού θηλασμού (journals.plos.org)
- Το 12% των παιδιών στις ΗΠΑ έχουν ΔΕΠΥ (Journal of Clinical Child & Adolescent Psychology)
- 3 εκατομμύρια θάνατοι που πιθανώς να έχουν προκληθεί από τα εμβόλια Covid (BMJ Health)
- Εξερευνώντας τη βιοδυναμική μελισσοκομία (Γ. Κατραμάδος)- Ανθοϊάματα: Μητέρες που αγαπάνε πολύ! (Μ. Αγγελή)
- Αποτοξίνωση: Πώς να την πετύχετε με διατροφικά και φυτικά συστατικά (Μ. Δημόπουλος)- Πολυβιταμίνες Ειδικά Σχεδιασμένες για Γυναίκες και Άνδρες! (Ομάδα Am Health)
- Ηλεκτρολύτες: η ενέργεια του καλοκαιριού! (Μ. Κόκκου)- H σύνδεση δέρματος – εντέρου. (ομάδα Ιπποκράτειας Διαβίωσης)
- Στέρηση Ύπνου: Μας αφορά όλους! (Π. Κασαρτζιάν)- Λοιμώξεις του ουροποιητικού: Φυσικές λύσεις για να τις αντιμετωπίσετε! (Τ. Έβανς)
- Bicom: Αντιμετώπιση της ουρολοίμωξης και της προστατίτιδας (Κ. Μουγιάκου)
- Ayurveda: Αποκτήστε ένα υγιές πεπτικό σύστημα (Ομάδα Botanica)
- Τριπλή φυσική προστασία: Αντιϊκή - Αντιμικροβιακή – Αντιμυκητισιακή (Ομάδα Oti Hellas)
- Αποκατάσταση μικροβιώματος εντέρου (Κ. Μοντάνα)
- Κβαντική βιοανάδραση: Aποκατάσταση εντερικού μικροβιώματος. (Β. Αννίνου)
- Το κλειδί για δυνατά οστά (W. Tyler)
- Ολιστική Ομοιοπαθητική οδοντιατρική θεραπεία (Μ. Ρηγάτος)
- Bemer: Αρθρίτιδα & Φυσική Αγγειακή θεραπεία (Α. Κοντίδου)

Ξεφυλλίστε το τεύχος 122

Μέχρι το επόμενο τεύχος να θυμάστε να αναζητάτε πάντα εναλλακτικές λύσεις σε προβλήματα που φαίνονται αδιέξοδα. 

www.holisticlife.gr | Facebook: holisticlifegr | Holistic life TV

Όλα τα όργανα του σώματος πρέπει να καθαρίζουν τα τοξικά συστατικά για να λειτουργούν σωστά, αν και πολλά όργανα έχουν ως πρωταρχική λειτουργία την απομάκρυνση των αποβλήτων (τοξινών και άλλων άχρηστων ουσιών): το ήπαρ, το λεμφικό σύστημα και τα νεφρά. Άλλα όργανα λειτουργούν δευτερευόντως ως μηχανές απομάκρυνσης αποβλήτων: ο γαστρεντερικός σωλήνας, οι πνεύμονες και το δέρμα.

Η διατήρηση των οργάνων αυτών καθαρών και η αύξηση των δυνατοτήτων απομάκρυνσης των αποβλήτων τους διασφαλίζει ότι δεν συσσωρεύεται τοξικότητα στο σώμα και είναι μια σημαντική μέθοδος για τη σωστή λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος. Δεν μπορείτε να σταματήσετε την εμφάνιση ενός ιικού σήματος εάν τα όργανά σας είναι γεμάτα τοξίνες. Τα βότανα είναι ένας πολύ καλός τρόπος για να το κάνετε αυτό. Ακολουθούν τα σημαντικά φυτά για κάθε περιοχή του σώματος ή σύστημα οργάνων που μπορούν εύκολα να συμπληρώσουν ένα πρόγραμμα αποτοξίνωσης και που είναι πιο γνωστά στη δυτική βοτανολογία, εύκολα στην καλλιέργεια και εύκολα διαθέσιμα από εμπορικούς προμηθευτές.

 ΣΥΚΩΤΙ
Το συκώτι είναι το πιο γνωστό από τα όργανα αποτοξίνωσης, αλλά τα συμπτώματα της ηπατικής τοξικότητας είναι λιγότερο γνωστά. Εύκολα αναγνωρίσιμα σημάδια σε όλο το σώμα μπορούν να υποδείξουν δυσλειτουργία του και ανάγκη για καθαρισμό αυτού του οργάνου.

Πικραλίδα (Taraxacum officinale)
Η πικραλίδα είναι ένα παντός είδους ήπιο καθαριστικό τόσο για το συκώτι όσο και για τα νεφρά. Καθαρίζει τη συμφόρηση σε αυτά τα όργανα και το «τοξικό φορτίο» που προκύπτει από ακαθαρσίες τόσο στη διατροφή μας όσο και στο περιβάλλον. Όταν λαμβάνεται για μεγάλα χρονικά διαστήματα, η πικραλίδα μπορεί να βελτιώσει την πέψη και τα δερματικά εξανθήματα όπως η ακμή, το έκζεμα και η ψωρίαση, τα οποία συχνά αποτελούν έκφραση συμφόρησης οργάνων.
Ορισμένα αποτοξινωτικά φυτά είναι καλύτερο να χρησιμοποιούνται πριν από μια τοξική προσβολή, αλλά η πικραλίδα είναι τόσο ευπροσάρμοστη που μπορεί να χρησιμοποιηθεί πριν, κατά τη διάρκεια ή μετά από μια τοξική προσβολή και είναι ασφαλής για μακροχρόνια κατανάλωση σε ενήλικες και παιδιά.
Το τοξινωμένο ήπαρ και η χοληδόχος κύστη συχνά παρουσιάζονται ως πόνος κάτω από τη δεξιά ωμοπλάτη ή σφιγμένοι και συσπασμένοι μύες στον ώμο, ιδιαίτερα στη δεξιά πλευρά και μέχρι τον αυχένα και το πίσω μέρος του κεφαλιού - συχνά με αποτέλεσμα έναν κροταφικό ή αμβλύ μετωπιαίο πονοκέφαλο. Η πικραλίδα μπορεί να βοηθήσει στη διόρθωση αυτών των μυοσκελετικών πόνων από το συκώτι.
Ένα ελαφρώς πρησμένο συκώτι, το οποίο έχει έναν ελαφρύ πόνο μετά από υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ ή κατανάλωση πολύ πλούσιου γεύματος, μπορεί επίσης να είναι μια καλή ένδειξη για τη χρήση της πικραλίδας.
Λόγω των πολλαπλών και ήπιων εφαρμογών της, χρησιμοποιώ συχνά την πικραλίδα ως βάση για πολλές από τις φόρμουλες αποτοξίνωσης που χρησιμοποιώ, καθώς και τη συνιστώ ως τσάι που μπορούν να πίνουν οι άνθρωποι την άνοιξη και το καλοκαίρι, είτε ζεστό είτε κρύο.
Αν και η ρίζα είναι το κύριο τμήμα της πικραλίδας που χρησιμοποιείται σε βάμματα, τα φυλλώδη χόρτα της πικραλίδας αποτελούν εξαιρετική προσθήκη στις σαλάτες και είναι πλούσια σε βιταμίνες Β και C, μέταλλα και αντιοξειδωτικά. Φροντίστε να τα συλλέγετε από ένα μέρος μακριά από δρόμους, γήπεδα και μη βιολογικά αγροκτήματα, τα οποία συχνά έχουν τοξίνες, ή αγοράστε βιολογικά σε μια αγορά. 

Γαϊδουράγκαθο (Silybum marianum)
Το γαϊδουράγκαθο είναι ένα ισχυρό βότανο για την προστασία και την αναγέννηση του ηπατικού ιστού. Οι ενδείξεις του είναι η συμφόρηση και η φλεγμονή του ήπατος, συμπεριλαμβανομένης της ηπατίτιδας, του ίκτερου, της κίρρωσης, της χολαγγειίτιδας και της χολόστασης, καθώς αυξάνει τη ροή της χολής και βελτιώνει τη στάση του αίματος σε αυτό το πλούσιο σε αίμα όργανο.
Είναι επίσης ένα σπουδαίο βότανο για την αποτοξίνωση του εγκεφάλου και του σπλήνα, δείχνοντας με αυτόν τον τρόπο πως τα περισσότερα φυτά, σε αντίθεση με τα φαρμακευτικά σκευάσματα, ωφελούν πολλαπλά συστήματα οργάνων.
Το γαϊδουράγκαθο έχει ευρεία δράση ενάντια σε μια μεγάλη ποικιλία χημικών ουσιών και τοξινών, όπως διαλύματα στεγνού καθαρισμού, ακρυλαμίδια, κάδμιο, αιθανόλη, θάλλιο, χημειοθεραπεία και οργανοφωσφορικά. Σκέφτομαι το γαϊδουράγκαθο όταν ξέρω ότι κάποιος πρόκειται να εκτεθεί σε κάτι τοξικό, όπως μια βραδινή έξοδος στην πόλη ή ένας κύκλος χημειοθεραπείας.
Υπάρχουν καλές αποδείξεις ότι το γαϊδουράγκαθο προστατεύει το ήπαρ μέσω διαφόρων μηχανισμών: μειώνει το οξειδωτικό στρες, ρυθμίζει την ανοσία, μειώνει τη συνολική πρόσληψη τοξινών, αυξάνει την παραγωγή γλουταθειόνης και μειώνει τη φλεγμονή. Υπάρχουν λίγα φυτά που έχουν τόσο εκτεταμένες εδράσεις σε ένα τόσο σημαντικό όργανο αποτοξίνωσης.
Αρκετές μελέτες έχουν επίσης δείξει ότι το γαϊδουράγκαθο βελτιώνει τους εργαστηριακούς δείκτες AST και ALT στον ορό του αίματος, καθιστώντας το γαϊδουράγκαθο πολύ χρήσιμο στην αλκοολική και μη αλκοολική στεατοηπατίτιδα (λιπώδες ήπαρ), η οποία δυστυχώς είναι ανεξέλεγκτη στην εποχή μας.¹
Το γαϊδουράγκαθο λειτουργεί επίσης καλά για την αναστροφή της βλάβης από την τοξικότητα ή την υπερδοσολογία παρακεταμόλης, την κύρια αιτία κλήσεων στα κέντρα ελέγχου δηλητηριάσεων.
Η σιλυμαρίνη ή το εκχύλισμα γαϊδουράγκαθου έχει επίσης την ικανότητα να ρυθμίζει το ένζυμο κυτόχρωμα P450 στο ήπαρ και έτσι επηρεάζει τον μεταβολισμό πολλών φαρμάκων, βοηθώντας τον οργανισμό να καθαρίζει τα φάρμακα πιο γρήγορα.
Εξαιτίας αυτού, αν παίρνετε συνταγογραφούμενα φάρμακα, ελέγξτε αν επηρεάζονται από το ισχυρό αυτό φυτό, καθώς μπορεί να μειώσει την αποτελεσματικότητα του φαρμάκου σας.
Τα φύλλα και οι σπόροι είναι το φαρμακευτικό μέρος του φυτού, ενώ οι θρυμματισμένοι σπόροι είναι πολύ πιο ισχυροί για σκόνη, τσάι ή βάμμα.

ΝΕΦΡΑ
Οι νεφροί μπορούν να υποστούν μεγάλη ζημιά στη χρόνια πολυσυστηματική εκφυλιστική νόσο και πολλές τοξίνες στις οποίες εκτιθέμεθα πρέπει να περάσουν από τους νεφρούς για να αποβληθούν. Ως εκ τούτου, εάν αυτό το ζευγάρι οργάνων δεν λειτουργεί σωστά, θα δημιουργηθεί βλάβη κατά τη διαδικασία.
Έχω παρακολουθήσει τόσους πολλούς χρόνιους πάσχοντες να οδηγούνται ταχύτατα στην αιμοκάθαρση, οι οποίοι δεν έχουν ιδέα ότι κάποια απλά μέτρα μπορούν να επαναφέρουν τα νεφρά τους από νεφρική ανεπάρκεια προχωρημένου σταδίου (3 και 4).
Η προσθήκη μόνο μιας μέτριας ποσότητας βιταμίνης Β6 (50 mg), μαγνησίου (300-400 mg) και L-γλουταμίνης (1 g) στη ρουτίνα συμπληρωμάτων ενός ατόμου μπορεί να βοηθήσει ένα νεφρό που καταρρέει, να ανακάμψει μέσα σε λίγους μήνες. Μπορείτε να επιταχύνετε περαιτέρω τη διαδικασία με την προσθήκη ενός ή περισσότερων από τα ακόλουθα βότανα.

Εκουϊζέτο (Equisetum arvense)
Το εκουϊζέτο είναι ένα εξαιρετικό φυτό για να βοηθήσει στην απομάκρυνση των ακαθαρσιών από το ουρογεννητικό σύστημα. Καθώς όλο το αίμα στο σώμα μας πρέπει να περάσει από τα νεφρά, αυτός είναι ο τελευταίος σταθμός για πολλές τοξίνες.
Μία από τις πιο κοινές και επικίνδυνες τοξικές ουσίες για τα νεφρά είναι ο μόλυβδος. Η αργή, σχεδόν αναπόφευκτη συσσώρευση αυτού του βαρέος μετάλλου είναι ένας από τους κύριους λόγους που βρίσκω ανθρώπους να αναπτύσσουν ανεπαρκή νεφρική λειτουργία κατά τη διάρκεια της ζωής τους.
Ένα βάμμα ή τσάι εκουϊζέτο με την πάροδο του χρόνου θα βοηθήσει στην απομάκρυνση αυτού του βαρέος μετάλλου από τα νεφρά μας.² Το βότανο αυτό είναι επίσης ένα ήπιο διουρητικό- αυξάνει ήπια τη ροή των ούρων. Και με τη σοφία που έχουν μόνο τα φυτά, ολοκληρώνει τη διουρητική του δράση χωρίς να απογυμνώνει τον οργανισμό από μέταλλα και ηλεκτρολύτες.
Τα νεφρά καταστρέφονται επίσης σε ανεξέλεγκτο σάκχαρο και διαβήτη. Το εκουϊζέτο μπορεί να βοηθήσει στην αναστροφή αυτής της διαδικασίας.³
Επιπλέον, είναι ένα χρήσιμο φυτό για τη θεραπεία των λοιμώξεων της ουροδόχου κύστης και των νεφρών και των τοξικών συσσωρεύσεων που μπορεί να προκύψουν όταν υπάρχει συμφόρηση στο σύστημα αυτό.
Μπορείτε να φτιάξετε ένα τσάι ή ένα βάμμα από αυτό το βότανο, συνθλίβοντας ψιλοκομμένους σκληρούς, ινώδεις μίσχους. Ένα ή δύο φλιτζάνια τσάι την ημέρα θα έχουν καλή επίδραση στα νεφρά σας.
Το εκουϊζέτο είναι επίσης μια πλούσια πηγή φυσικού, οργανικού διοξειδίου του πυριτίου. Τουλάχιστον το 25% του ξηρού βάρους του είναι πυρίτιο, ενώ είναι επίσης πλούσιο σε ασβέστιο, κάλιο, θείο, ψευδάργυρο, μαγνήσιο και μαγγάνιο - είναι ένα εξαιρετικό φυτικό συμπλήρωμα μετάλλων.
Ως τονωτικό του συνδετικού ιστού, το τσάι που παρασκευάζεται από αυτό το φυτό βοηθά στην αναδόμηση των χόνδρων και των οστών. Είναι επίσης χρήσιμο όταν κάποιος παραπονιέται για τριχόπτωση ή εύθραυστα νύχια.

Τσουκνίδα (Urtica dioica)
Δεν είμαι σίγουρος ότι υπάρχει κάτι που δεν μπορεί να κάνει αυτό το φυτό για το ανθρώπινο σώμα. Έχει εκπληκτικές αλκαλοποιητικές, αποτοξινωτικές, καρδιοπροστατευτικές, αντικαρκινικές και αντιδιαβητικές ιδιότητες. Είναι κυρίως γνωστό για την ικανότητά του να δεσμεύει τη σφαιρίνη που δεσμεύει τις φυλετικές ορμόνες και να βοηθά στη μείωση του μεγέθους του προστάτη στην καλοήθη υπερπλασία του προστάτη.
Ωστόσο, οι κυτταροτοξικές, αντιμεταστατικές και αντικαρκινικές επιδράσεις του έρχονται στο φως καθώς διεξάγονται έρευνες σχετικά με τη χρησιμότητά του στον καρκίνο του προστάτη, του μαστού, του παχέος εντέρου και του γαστρεντερικού συστήματος. Υποψιάζομαι ότι τελικά θα δούμε ότι η τσουκνίδα είναι χρήσιμη στη θεραπεία των περισσότερων, αν όχι όλων, των καρκίνων.
Η πρώτη δύναμη της τσουκνίδας για αποτοξίνωση προέρχεται από την ικανότητά της να αλλάζει ήπια το pH του αίματός μας, βοηθώντας μας να επανέλθουμε σε ισορροπία.
Η τσουκνίδα έχει επίσης μεγάλη δύναμη ως αντιοξειδωτικό. Μια μελέτη του 2015 έδειξε ότι οι αρουραίοι που τους δόθηκε προηγουμένως εκχύλισμα τσουκνίδας απέφυγαν τη νεφρική βλάβη όταν τους χορηγήθηκε η κοινή χημειοθεραπευτική ουσία γενταμικίνη.⁴ Σε μια άλλη μελέτη, οι αρουραίοι εκτέθηκαν σε υδράργυρο. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι αρουραίοι στους οποίους χορηγήθηκε διάλυμα φύλλων τσουκνίδας είχαν αυξημένα επίπεδα γλουταθειόνης στο ήπαρ, στα νεφρά και στους όρχεις όταν εκτέθηκαν σε αυτό το τοξικό βαρύ μέταλλο.⁵
Η τσουκνίδα όχι μόνο μπορεί να αλλάξει το pH μας, αλλά έχει επίσης προστατευτική επίδραση στα πιο σημαντικά όργανα αποτοξίνωσης.
Η τσουκνίδα λειτουργεί καλά ως σκόνη. Μπορείτε να την προσθέσετε σχεδόν σε οτιδήποτε πίνετε, να την κάνετε τσάι ή να την προσθέσετε σε λίγο ζεστό νερό, όπως κάνω εγώ. Δουλεύει επίσης σε ένα βάμμα που λαμβάνεται σε 30 σταγόνες μία ή δύο φορές την ημέρα.

ΛΕΜΦΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ
Σχεδόν όλοι οι ιστοί του σώματος διαθέτουν λεμφικά κανάλια που απομακρύνουν τις μεγάλες άχρηστες πρωτεΐνες από τους μεσοκυττάριους χώρους μας και τις διοχετεύουν στο αίμα μας. Θα πεθαίναμε σε λιγότερο από 24 ώρες χωρίς αυτή τη βασική λειτουργία. Ένα καθαρό και καλά λειτουργικό λεμφικό σύστημα είναι ζωτικής σημασίας για την καλή υγεία και υπάρχουν πολλά φυτά που μπορούν να βοηθήσουν σε αυτή τη διαδικασία.

Γάλλιο (Galium aparine)
Το γάλλιο είναι μια φανταστική θεραπεία όταν κάποιος έχει πρησμένους λεμφαδένες γύρω από τα αυτιά ή στο λαιμό. Αυτό συμβαίνει συχνά μετά από μια λοίμωξη του αυτιού ή του λαιμού στα παιδιά.
Αυτό μπορεί επίσης να ισχύει για τους λεμφαδένες στη βουβωνική χώρα ή τη μασχάλη, οι οποίοι μπορεί να επηρεαστούν από μπαρτονέλα, μούχλα ή άλλες χρόνιες λοιμώξεις.
Όπως τα περισσότερα φυτά, το γάλλιο χρησιμοποιείται σε περισσότερα από ένα συστήματα του σώματος. Είναι επίσης διουρητικό και φάρμακο για τα νεφρά. Σε άτομα που έχουν νεφρά που πάσχουν από τοξίνες και ένα βαλτωμένο λεμφικό σύστημα, αυτό μπορεί να είναι μια εξαιρετική θεραπεία.
Λίγες σταγόνες βάμμα, που λαμβάνονται καθημερινά, μπορούν να καθαρίσουν ήπια το λεμφικό σύστημα. Τα λευκά αιμοσφαίρια σε αυτή την περιοχή μπορούν να προετοιμαστούν για οποιοδήποτε καρκίνο, βακτήριο ή ιογενές σήμα έρθει στη συνέχεια.
Αυτό το απλό φυτό του κήπου έχει επίσης την ικανότητα να βοηθά στην απομάκρυνση παλαιών υπολειμμάτων και της συμφόρησης στα νεφρά και το ουροποιητικό σύστημα.
Το γάλλιο λειτουργεί καλύτερα σε φρέσκο έγχυμα ή σε βάμμα. Αυτό το φυτό δεν μπορεί να μείνει για πολύ καιρό, οπότε χρησιμοποιήστε το ή μετατρέψτε το σε βάμμα αμέσως μετά τη συλλογή του. 

Κόκκινο τριφύλλι (Trifolium pratense)
Με την ευρύτερη έννοια, το κόκκινο τριφύλλι είναι ένα καθαριστικό των του αίματος. Βοηθά στη μετατροπή και την απομάκρυνση των σκουπιδιών από τα σημεία όπου προκαλούν προβλήματα.
Όταν βλέπω έναν ασθενή που έχει συσσώρευση τοξινών που συνοδεύεται από συμφόρηση των σιελογόνων αδένων ή μεμονωμένους πρησμένους, σκληρούς όζους με δύσκαμπτο λαιμό, σκέφτομαι να προσθέσω το κόκκινο τριφύλλι στο πρωτόκολλό του. Διεγείρει επίσης το συκώτι και τη χοληδόχο κύστη και μπορεί να βελτιώσει την αρθρίτιδα μειώνοντας το pH του σώματος και διεγείροντας τη ροή της λέμφου.
Αυτός ο μικροσκοπικός μικρός φίλος είναι επίσης πολύ δυνατός ως αντικαρκινικός παράγοντας και εμφανίζεται στις περισσότερες από τις παλιές συνταγές για τον καρκίνο ως υποστηρικτικό βότανο που βοηθά στην αποτοξίνωση της λέμφου και του αίματος, καθώς άλλα βότανα διασπούν τα καρκινικά κύτταρα.
Το κόκκινο τριφύλλι είναι επίσης πλούσιο σε ισοφλαβόνες, οι οποίες βοηθούν στην ισορροπία και τη ρύθμιση της ορμονικής λειτουργίας. Μία από τις ισοφλαβόνες που βρίσκονται στο κόκκινο τριφύλλι είναι η ιριλόνη, η οποία ενισχύει φυσικά την προγεστερόνη. Σε κυτταρικές σειρές καρκίνου των ωοθηκών και του ενδομητρίου, μπορεί να βοηθήσει στη μείωση του μεγέθους του όγκου και στην εξισορρόπηση των οιστρογόνων και της προγεστερόνης με φυσικό τρόπο.
Η φορμονονετίνη είναι μια άλλη ισοφλαβόνη που βρίσκεται στο κόκκινο τριφύλλι- προκαλεί απόπτωση των καρκινικών κυττάρων και επιβραδύνει τη μετάσταση σε ορμονικούς καρκίνους.⁶
Το κόκκινο τριφύλλι είναι φυσικά πλούσιο σε βιταμίνες και μέταλλα, συμπεριλαμβανομένου του μολυβδαινίου. Πρόκειται για μια συνηθισμένη έλλειψη βασικών μετάλλων που διαπιστώνω όταν κάποιος δυσκολεύεται να καθαρίσει τις τοξίνες.
Το μολυβδαίνιο βοηθά στην απομάκρυνση των αζωτούχων αποβλήτων από το σώμα. Πολλές φορές, όταν οι άνθρωποι δυσκολεύονται με θειούχες ενώσεις όπως το σκόρδο, τα κρεμμύδια, η NAC και η γλουταθειόνη, μπορεί απλά να χρειάζονται λίγο συμπληρωματικό μολυβδαίνιο. Μπορούμε να δώσουμε λίγο μολυβδαίνιο ή απλά να συνταγογραφήσουμε μερικές εβδομάδες τσαγιού κόκκινου τριφυλλιού για να βοηθήσουμε να καθαρίσουν αυτές οι φραγμένες οδοί αποτοξίνωσης.
Λόγω των ορμονικών του επιδράσεων, αποφεύγουμε το κόκκινο τριφύλλι κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, αλλά κατά τα άλλα είναι ασφαλές για κατανάλωση. Τα τσάγια ή τα βάμματα λειτουργούν εξαιρετικά.

ΠΝΕΥΜΟΝΕΣ
Όλες οι μητροπολιτικές περιοχές σε όλο τον κόσμο έχουν κάποιου βαθμού τοξίνες που αιωρούνται στον αέρα, οι οποίες μπορούν να εισχωρήσουν και να βλάψουν το επιθήλιο των πνευμόνων.
Έχω διαπιστώσει όλα αυτά τα χρόνια ότι η προσθήκη κάποιων αποτοξινωτικών για τους πνεύμονες στη ρουτίνα υγείας των ασθενών μου μετά από έκθεση σε τοξικές ουσίες μειώνει τις πιθανότητες εμφάνισης λοίμωξης του ανώτερου αναπνευστικού τον επόμενο χειμώνα.

Βερμπάσκο (Verbascum thapsus)
Τα φύλλα του βερμπάσκο είναι καλά για την αποτοξίνωση τόσο των πνευμόνων όσο και των νεφρών, καθώς και ένα χρήσιμο φάρμακο για τους πόνους στα αυτιά των παιδιών.
Σκέφτομαι το βερμπάσκο όταν κάποιος έχει ξηρό, ερεθιστικό βήχα για πολύ καιρό, είτε τα απομεινάρια μιας βρογχικής λοίμωξης που δεν έχει αντιμετωπιστεί είτε μετά από έκθεση των πνευμόνων σε τοξικές ουσίες, χημικά, καπνό τσιγάρου, Covid ή καπνό από πυρκαγιές.
Στις δυτικές Ηνωμένες Πολιτείες, έχουμε συχνά καπνό τα καλοκαίρια, και το βερμπάσκο έρχεται να σώσει τους ασθενείς μου το φθινόπωρο, όταν οι πνεύμονες των ανθρώπων είναι συμφορημένοι μετά την αναπνοή καπνού από πυρκαγιές όλο το καλοκαίρι.
Το βερμπάσκο, από τη φύση του, είναι επίσης θεραπευτικό των πληγών. Πιθανώς, αυτός είναι ένας από τους τρόπους με τους οποίους επιτελεί επίσης το έργο του στους πνεύμονες: διασπά τις παλιές ουλές και το ινωδογόνο στον πνευμονικό ιστό και επιτρέπει στον κυψελιδικό ιστό να επανέλθει στην προηγούμενη κατάσταση υγείας του. Αυτό το ανθεκτικό και παραγωγικό φυτό προκαλεί επίσης απόπτωση στα καρκινικά κύτταρα του πνεύμονα.⁷
Το βερμπάσκο έχει την ικανότητα να μειώνει τη φλεγμονή στους πνεύμονες, τα λεμφαγγεία και τους νεφρούς, ανοίγοντας έτσι την οδό απομάκρυνσης των τοξικών σκουπιδιών για να αναλάβουν στη συνέχεια οι καταπραϋντικές αποχρεμπτικές του ιδιότητες και να επιτρέψουν στους πνεύμονες ή τους νεφρούς να αποβάλουν τα ανεπιθύμητα υλικά.
Είναι ένα καλό, ασφαλές βότανο για μακροχρόνια κατανάλωση και θα πρέπει πάντα να λαμβάνεται υπόψη σε ένα πρόγραμμα αποτοξίνωσης των πνευμόνων, ιδιαίτερα όταν οι ιστοί φαίνονται ξηροί και ερεθισμένοι. 

Πλαντάγκο (Plantago major)
Το πλαντάγκο (πεντάνευρο) καταπραΰνει, ηρεμεί, κατευνάζει και καλύπτει τους πνεύμονες, τα έντερα και το ουροποιητικό σύστημα. Μπορεί να δεσμεύσει και να αποβάλει τις τοξίνες από οποιαδήποτε από αυτές τις περιοχές. Κατά μία έννοια, απαλλάσσει το σώμα από τα δηλητήρια και τη βλέννα. Εκτός από το αγαπημένο σε όλους βότανο εχινάκεια, το πλαντάγκο είναι ένα από τα αγαπημένα για τη θεραπεία της δηλητηρίασης του αίματος και θα πρέπει να το σκέφτεστε κάθε φορά που το αίμα βρίσκεται σε εξασθενημένη κατάσταση.
Μελέτες έχουν δείξει ότι το πλαντάγκο μειώνει το πάχος και την μικροσκοπική αιμορραγία στο κυψελιδικό επιθήλιο μετά από πνευμονική βλάβη από τοξικές προσβολές που προκύπτουν σε ασθματικές καταστάσεις.⁸
Όπως κάθε καλό αποτοξινωτικό, το πλαντάγκο μειώνει επίσης τους φλεγμονώδεις μεσολαβητές σε αυτούς τους ιστούς. Μπορούμε να εφαρμόσουμε αυτή τη λογική σε κάθε είδους τοξική βλάβη των πνευμόνων, είτε πρόκειται για καπνό, μούχλα ή άλλη έκθεση σε χημικές ουσίες. Ένα τσάι ή ένα βάμμα από πλαντάγκο μπορεί να βοηθήσει να διορθωθούν αυτά τα ζητήματα.
Στους νεφρούς, το πλαντάγκο μειώνει τη βλάβη από χημειοθεραπευτικούς παράγοντες όπως η σισπλατίνη.⁹ Υποψιάζομαι, με βάση τις ευρείες επιδράσεις του πλαντάγκο σε πολλαπλά συστήματα του σώματος, ότι με την πάροδο του χρόνου θα ανακαλύψουμε ότι υπάρχουν λίγοι τομείς στους οποίους αυτό το φυτό δεν μπορεί να μας βοηθήσει στην επούλωση από τοξικές βλάβες.
Από τα φρέσκα ή αποξηραμένα φύλλα του πλαντάγκο μπορεί να φτιαχτεί τσάι ή να παρασκευαστεί ένα βάμμα από τα φύλλα και να αποθηκευτεί για μελλοντική χρήση. 

ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ
Όλες οι νευροεκφυλιστικές διαταραχές συνδέονται με ένα επίπεδο νευροτοξικότητας, οπότε ο καθαρισμός του εγκεφάλου είναι ένας από τους τρόπους πρόληψης διαταραχών όπως η νόσος του Αλτσχάιμερ, η νόσος του Πάρκινσον, η αμυοτροφική πλευρική σκλήρυνση (ALS) και η σκλήρυνση κατά πλάκας.
Ο εγκέφαλός μας διαθέτει τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό, ένα μοναδικό σύστημα αγγείων που περιβάλλει το νευρικό σύστημα και λειτουργεί ως φίλτρο. Ο αιματοεγκεφαλικός φραγμός αφήνει να εισέλθουν μικρά σωματίδια γλυκόζης και νευροδιαβιβαστών, ενώ κρατάει έξω τα μεγαλύτερα και πιο επιβλαβή σωματίδια.
Παράγοντες όπως η υπέρταση, οι ηλεκτρομαγνητικές συχνότητες, οι χρόνιες λοιμώξεις και το ανεξέλεγκτο σάκχαρο στο αίμα μπορούν να βλάψουν τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό. Όταν καταστρέφεται, μεγαλύτερες τοξίνες όπως οι μυκοτοξίνες, το αλουμίνιο, ο υδράργυρος και ο μόλυβδος μπορούν να περάσουν μέσα από τον φραγμό και να συσσωρευτούν στον εγκέφαλο και το νωτιαίο μυελό.¹⁰
Διάχυτες νευροτοξίνες όπως τα PCB, το τολουόλιο, το DDT, το φθόριο και οι πολυβρωμιωμένοι διφαινυλεστέρες (PBDE) μπορούν επίσης να εισέλθουν στον εγκέφαλο και να προκαλέσουν βλάβες. Μόλις αυτές οι χημικές ουσίες βρεθούν μέσα στο νευρικό σύστημα, ο οργανισμός μας εναποθέτει ως απάντηση ουσίες όπως η πρωτεΐνη ταυ και οι αμυλοειδείς πλάκες. Αυτές οι εναποθέσεις είναι το σήμα κατατεθέν των νευροεκφυλιστικών ασθενειών και σηματοδοτούν τη βλάβη.

Gotu kola (Centella asiatica)
Γνωστό και ως ινδικό πεντάφυλλο, το gotu kola έχει πολλές νευροπροστατευτικές ιδιότητες, αλλά η δράση αυτού του φυτού στην αποτοξίνωση του εγκεφάλου πιθανότατα προέρχεται από τις ιδιότητές του ως αντιοξειδωτικό.
Μέσω της μείωσης του οξειδωτικού στρες, μπορεί να βοηθήσει στην άμβλυνση της νόσου του Alzheimer και άλλων νευροεκφυλιστικών διαταραχών.¹¹ Πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει ότι η Centella ενθαρρύνει την ανάπτυξη των δενδριτών και προστατεύει τον ιστό του νευρικού συστήματος από τον πρώιμο προγραμματισμένο κυτταρικό θάνατο.
Όπως πολλά ισχυρά βότανα, το gotu kola πρέπει να λαμβάνεται σε σύντομες δόσεις. Ορισμένες από τις ενώσεις του μπορεί να συσσωρευτούν και να έχουν επιβλαβείς επιδράσεις στους ανθρώπινους ιστούς εάν λαμβάνονται αμείωτα για μεγάλα χρονικά διαστήματα.
Η σύστασή μου είναι να το παίρνετε για έξι εβδομάδες και στη συνέχεια να κάνετε δύο έως τέσσερις εβδομάδες διακοπή πριν συνεχίσετε.

Δεντρολίβανο (Rosmarinus officinalis)
Το δεντρολίβανο, που κατάγεται από την περιοχή της Μεσογείου, διανέμεται σήμερα εμπορικά σε όλο τον κόσμο για τη χρήση του σε αρώματα, φάρμακα και για τη μαγειρική. Το δεντρολίβανο είναι αντιμικροβιακό, αντιοξειδωτικό, αντικαρκινικό, αντιφλεγμονώδες, ενισχυτικό του κυκλοφορικού συστήματος και νευροπροστατευτικό. Αποτρέπει επίσης τον κυτταρικό θάνατο.
Η απώλεια μνήμης είναι συνηθισμένο φαινόμενο καθώς οι άνθρωποι γερνούν, αλλά δεν είναι φυσιολογικό. Αυτή η απώλεια της ικανότητας ανάκλησης μιας πληροφορίας οφείλεται εν μέρει στη φλεγμονή και στην κακή υγεία των νευρώνων.
Το δεντρολίβανο μπορεί να βοηθήσει. Δύο από τα συστατικά του, το ροσμαρινικό οξύ και το ουρσολικό οξύ, βοηθούν στην αναστροφή των ελλειμμάτων που σχετίζονται τόσο με τη χωρική μνήμη όσο και με τη μνήμη αναγνώρισης, μειώνοντας τη φλεγμονή και θεραπεύοντας τους νευρώνες.¹²
Τα αιθέρια έλαια του δεντρολίβανου παρέχουν το ξεχωριστό άρωμά του. Δύο συστατικά αυτών των διτερπενίων - το καρνοσικό και το ρομαρινικό οξύ - που έχουν μελετηθεί λεπτομερώς, αναστέλλουν τον θάνατο των νευρικών κυττάρων τόσο εργαστηριακά όσο και σε ανθρώπους και αυξάνουν την πυκνότητα και την έκφραση της ανάπτυξης των νευρώνων καθώς και την υγεία των συνάψεων, του χώρου μεταξύ των νευρώνων όπου γίνεται η επικοινωνία.
Ως τονωτικό του κυκλοφορικού συστήματος, το δενδρολίβανο βελτιώνει τη ροή του αίματος όχι μόνο στον εγκέφαλο αλλά και στα άκρα. Βελτιώνει επίσης την πρόσληψη γλυκόζης στους νευρώνες, τροφοδοτώντας αυτά τα πεινασμένα για ζάχαρη κύτταρα με πιο αποτελεσματικό τρόπο. Συχνά συστήνω αυτό το βότανο σε ασθενείς που υποφέρουν από «ομίχλη του εγκεφάλου» και κενά μνήμης όταν πέφτει το σάκχαρο στο αίμα τους.¹³ Και, όπως όλα τα καλά αποτοξινωτικά, πρέπει να μειώνει τη φλεγμονή. Αυτό το απλό βότανο του κήπου είναι σημαντικό για την πρόληψη μιας διαδικασίας που οδηγεί σε λιποπολυσακχαρίτες που μπορούν να βλάψουν τις μεμβράνες του εγκεφάλου και του εντέρου. ¹⁴
Μην το χρησιμοποιείτε σε μεγάλες δόσεις κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, λόγω των ισχυρών κυκλοφορικών του επιδράσεων και της ικανότητάς του να διεγείρει τη ροή της εμμήνου ρύσεως. Τα τσάγια και τα βάμματα είναι εξαιρετικοί τρόποι για να πάρετε δεντρολίβανο. Κάντε το βάμμα για χρήση καθ' όλη τη διάρκεια του έτους.
Προσαρμοσμένο απόσπασμα από το βιβλίο The Virus and the Host του Dr Chris Chlebowski (Chelsea Green Publishing, 2022). 

Βιβλιογραφικές αναφορές

1.C. Mulrow et al., AHRQ Publication No. 01-E024, Sept 2000, ncbi.nlm.nih.gov
2.Toxicol Reports, 2015; 2: 716–20
3.Int J Pharmacol, 2007; 3(2): 155–59
4.Asian Pac J Trop Biomed, 2015; 5(9): 756–60
5.Vet World, 2015; 8(12): 1458–65
6.J Nat Prod, 2018; 81(9): 1962–67
7.Arch Pharm Res, 2011; 34(5): 703–7
8.Avicenna J Phytomed, 2013; 3(2): 143–51
9.Saud J Kidney Dis Transpl, 2018; 29(5): 1057–64
10.Toxicol Appl Pharmacol, 2003; 192(1): 1–11
11.Indian J Pharm Sci, 2010; 72(5): 546–6
12.Phytomedicine, 2021; 83: 153490
13.Appl Physiol Nutr Metab, 2021; 46(2): 141–47
14.Food Chem, 2013; 136(2): 1047–54.