Στην εποχή μας πολλή συζήτηση γίνεται για την ανάγκη της απελευθέρωσης από κάθε περιορισμό και διάκριση και την αξία της αυτοαποδοχής και της αγάπης προς τον εαυτό. Ταυτόχρονα, πυκνώνουν όλο και περισσότερο γύρω μας οι εκδηλώσεις βίας και καταπάτησης των ορίων και των δικαιωμάτων της ανθρώπινης προσωπικότητας και η επιβολή των επιλογών και των επιθυμιών ανθρώπων χαρακτηρολογικά διαταραγμένων, με την κοινωνία να παρακολουθεί σοκαρισμένη και αμήχανη τα συμβαίνοντα, χωρίς ο μέσος άνθρωπος να μπορεί να σχηματίσει κάποια ιδέα περί του τι θα μπορούσε να κάνει και πώς θα μπορούσε να παρέμβει και να συγκρατήσει κάπως τα πράγματα.

Οι οικογένειες και κυρίως τα σχολεία είναι χώροι όπου πολύ συχνά έννοιες φαινομενικά αντιτιθέμενες, όπως η ανάγκη για πειθαρχία και κανόνες και η απαίτηση για δικαιώματα και ελευθερίες, συγκρούονται. Όροι όπως ‘αγάπη για τον εαυτό’ και ‘αγάπη για τους άλλους’ κάνουν πολλούς να μπερδεύονται ως προς το τι μπορεί να σημαίνει η εφαρμογή τους στην πράξη. Είναι σκληρότητα προς τον εαυτό το να τον πειθαρχείς; Είναι βία και αυταρχισμός το να επιβάλλεις σε ένα παιδί τον σεβασμό των  άλλων; Πώς συνδυάζεται η απαίτηση για σεβασμό των ορίων των άλλων με την κατανόηση, την επιείκεια και την ενθάρρυνση της επιδίωξης της προσωπικής ελευθερίας; Καθημερινές είναι οι ιστορίες από το χώρο της εκπαίδευσης, όπου εκπαιδευτικοί αναγκάζονται ακόμα και να παραιτηθούν από την εργασία τους λόγω της απόγνωσης που τους προκαλεί η αδυναμία ή και η απαγόρευση του να επιβάλουν μια στοιχειώδη τάξη και να εξασφαλίσουν ένα minimum σεβασμού προς τις διαδικασίες και προς το πρόσωπό τους από τους ίδιους τους τους μαθητές –για να μην αναφέρουμε τις περιπτώσεις όπου απειλείται η ίδια η φυσική τους ακεραιότητα- με το σχολείο και τις διευθύνσεις του να αδυνατούν λόγω σύγχρονης εκπαιδευτικής κατεύθυνσης, συνήθως μάλιστα και λόγω φόβου νομικών συνεπειών, να τους προστατέψει. 

Ας προσπαθήσουμε, όσο επιτρέπουν οι συνθήκες ενός άρθρου, να αναφερθούμε σε ορισμένα ανθοϊάματα που θα μπορούσαν να ενισχύσουν την ικανότητα οριοθέτησης, πειθάρχησης και αυτο-πειθάρχησης με παράλληλη κατανόηση και έκφραση αγάπης προς τα άτομα και την κοινότητα και να υποστηρίξουν την υποχώρηση της σύγχυσης γύρω από το μεγάλο αυτό θέμα.

Υπάρχουν άνθρωποι με μια φύσει αυταρχική προσωπικότητα. Το μήνυμα που περνάνε στους άλλους είναι «Θα κάνεις αυτό που σου λέω εγώ και δεν θέλω αντιρρήσεις!!» Η φυσική αντίδραση σε μια τέτοια στάση είναι φυσικά η αντίσταση: «Όχι, δεν θα κάνω αυτό που μου λες!!» Και η σύγκρουση ξεκινά. Πολλοί άνθρωποι, πολύ περισσότερο δε παιδιά, δεν έχουν την απαραίτητη ωριμότητα να διακρίνουν πότε αυτά που επιτάσσει ο αυταρχικός γονέας, δάσκαλος, προϊστάμενος κλπ είναι πραγματικά σωστά, χρήσιμα ή απαραίτητα. Έτσι, απλά αντιδρούν αρνούμενοι συνολικά να συνεργαστούν ή να υπακούσουν. Το ανθοΐαμα που θα μειώσει την αυταρχική διάθεση και θα επιτρέψει καλύτερη συνεργασία με το περιβάλλον είναι το Bach Flower Vine.  

Μια άλλη συχνή αιτία συγκρούσεων και ‘επανάστασης’ στις ανθρώπινες ομάδες είναι η αντιπαλότητα και η εχθρότητα που πηγάζουν από την τάση να επικρίνει κανείς τους άλλους για τα ελαττώματα και τις αδυναμίες τους αδυνατώντας να ξεχωρίσει το σημαντικό από τις λεπτομέρειες και χωρίς να μπορεί να δει τις αδυναμίες των άλλων με επιείκεια και κατανόηση. Το ανθοΐαμα Bach Beech ‘γλυκαίνει’ την ψυχή και κάνει να δούμε τους άλλους με συμπάθεια ως προς τις αδυναμίες τους, διευκολύνοντας εξαιρετικά την επικοινωνία αλλά και την ποιότητα ζωής όλων των μερών.

Εκτός όμως από τις δυσκολίες που προέρχονται από την τάση του να κάνει κανείς κατάχρηση εξουσίας και να επιχειρεί να περιορίσει την ελευθερία και τα δικαιώματα των άλλων, υπάρχει και το αντίθετο πρόβλημα, αυτό του να μη μπορεί να εκφράσει την προσωπική του δύναμη, να ασκήσει εξουσία όταν χρειάζεται και να επιβάλει τον σεβασμό του ρόλου του. Το Bach Flower Centaury θα βοηθήσει το άτομο να εκφραστεί και να δράσει με δύναμη και αποφασιστικότητα, χωρίς δισταγμούς, φόβους και ενοχές, και να απαιτήσει να γίνει σεβαστό το δίκιο του. Το ανθοΐαμα Mountain Pride της FES θα τον κάνει ικανό να διατυπώνει με σταθερότητα και αξιοπρέπεια τη θέση του και τα δικαιώματά του αξιώνοντας το να γίνουν σεβαστά.

Πολλοί γονείς αποφεύγουν να φέρουν αντίρρηση  ή να πειθαρχήσουν το παιδί τους θεωρώντας ότι αν το κάνουν το παιδί θα στενοχωρηθεί και ότι αυτό θα του δημιουργήσει πρόβλημα. Το Bach Flower Red Chestnut απομακρύνει την ανησυχία του ότι αν γίνει αυτό που πρέπει ο άλλος «κάτι θα πάθει», ότι θα στενοχωρηθεί και μπορεί να αρρωστήσει, ότι θα πάψει να τους αγαπάει, ότι γενικά κάποια ζημιά θα συμβεί.

Το Bach Pine θα βοηθήσει τους ενοχικούς ανθρώπους που θεωρούν κατά βάθος ότι δεν έχουν δικαίωμα να απαιτούν σεβασμό των δικαιωμάτων τους, είτε ως ιεραρχικά υποχρεούμενοι να ασκήσουν κάποια εξουσία και να επιβάλουν τάξη και κανόνες είτε ως υφιστάμενοι που οφείλουν να προασπίζουν τον σεβασμό των δικαιωμάτων και της ελευθερίας τους.

Το FES Goldenrod είναι εξαιρετικό στο να ενισχύει ανθρώπους να μπορούν να λένε όχι στις αξιώσεις και την κυρίαρχη ιδεολογία του περιβάλλοντός τους (πχ έφηβοι που η παρέα τους εξωθεί σε παραπτωματική συμπεριφορά προκειμένου να τους δέχεται σαν μέλη της, αλλά και σε κάθε περίπτωση που η απαίτηση συμμόρφωσης με την ομάδα κάνει τον άνθρωπο να φοβάται να διαφοροποιηθεί προκειμένου να μην αποβληθεί και απομονωθεί από αυτήν, να μη γίνει δηλαδή ‘αποσυνάγωγος’).

Το FES Sunflower θα ανακουφίσει και θα εξισορροπήσει ανθρώπους που έχουν εσωτερικές αμφιβολίες και συμπλέγματα ως προς το αίσθημα της αυτοαξίας τους, τείνοντας άλλοτε να υπερτιμούν τις ικανότητές τους και να προσπαθούν να τις αναδείξουν σε υπερβολικό βαθμό και άλλοτε να νοιώθουν ανάξιοι, ανίκανοι και με φόβο ότι θα αποδειχθούν ‘λίγοι’. Το ανθοΐαμα θα δώσει ένα αίσθημα εσωτερικής σταθερότητας και αυτοεκτίμησης ανεξάρτητης από την γνώμη που μπορεί να έχουν οι άλλοι, απελευθερώνοντας το άτομο από την καταδυνάστευση του ‘εγώ’ που ζητά διαρκώς αναγνώριση και στρέφοντας ελεύθερα πλέον την προσοχή του ‘προς τα έξω’, προς την επιδίωξη πραγματικών στόχων, στόχων που σέβεται και εκτιμά. Μια σχετικά παρόμοια δράση θα έχει και το Bach Heather.

Και φυσικά πάντα υπάρχει η τάση σε πολλούς ανθρώπους να εκδηλώνουν ‘αντικοινωνική’ (antisocial) ή ‘κοινωνιοπαθή’ (sociopathic) συμπεριφορά, μια κατάσταση όπου το άτομο δεν ενδιαφέρεται για το τι είναι σωστό και τι όχι και δεν λαμβάνει υπ’ όψιν τα δίκαια και τα συναισθήματα των άλλων. Τα άτομο αυτά συνειδητά δημιουργούν συγκρούσεις, θυμό και ταραχή στο περιβάλλον τους, γίνονται χειριστικά, εκμεταλλευτικά και μπορούν να μεταχειρίζονται τους άλλους με αγριότητα, ψυχική σκληρότητα και συναισθηματική αδιαφορία. Δεν είναι ικανά να αισθανθούν ενοχές και συχνά, όταν μπορούν, δεν βλέπουν λόγο να μη παραβαίνουν το νόμο. Το πρόβλημα ανάμεσα στους νέους ανθρώπους, σήμερα ιδίως, είναι μεγάλο, με το γνωστό bullying («μπούλινγκ») να έχει καταστεί μάστιγα και να αποτελεί αληθινό μαρτύριο για πολλούς μαθητές αλλά και εκπαιδευτικούς. Ανθοϊάματα όπως τα Centaury, Mt. Pride, Goldenrod που ήδη αναφέρθηκαν, για την ενδυνάμωση της προσωπικής δύναμης, έκφρασης και ανεξαρτησίας, όπως και αντίστοιχα για τον φόβο και τον τρόμο (πχ. Mimulus, Rock Rose, Australian Bush Waratah και άλλα σχετικά) θα βοηθήσουν προφανώς τα θύματα να αντιμετωπίσουν παρόμοιες καταστάσεις. Εντυπωσιακή θα είναι όμως και η επίδραση που θα έχουν κάποια ανθοϊάματα στο ίδιο το άτομο με αντικοινωνικά χαρακτηριστικά, τον κοινωνιοπαθή, σε περίπτωση που θα έκρινε ότι θα άξιζε τον κόπο να δοκιμάσει. Το FES Deerbrush θα βοηθήσει στο να αποκτήσει κανείς σταδιακά μια βαθιά επίγνωση και συνειδητοποίηση των εσωτερικών του κινήτρων και συνακόλουθων συναισθημάτων και να εναρμονίσει αλληλοσυγκρουόμενα αισθήματα και επιλογές. Το FES Mullein θα βοηθήσει στο  να αισθανθεί το άτομο ξεκάθαρα την ‘φωνή της συνείδησής του’ και να αποκτήσει επαφή με την αίσθηση της ηθικής μέσα του, θέτοντας τέλος στη σύγχυση και στην τάση να εξαπατά τον εαυτό του και τους άλλους.

Συχνή είναι η τάση πολλών να προσπαθούν να ενοχοποιούν τη διάθεση ενός ανθρώπου για αδιαπραγμάτευτη στάση ως προς την αναγκαιότητα της ύπαρξης και του σεβασμού ορίων, ηθικών αξιών και σχετικών πεποιθήσεων, με τη δικαιολογία ότι μια τέτοια ‘αυστηρότητα’ συνιστά ‘έλλειψη αγάπης’, έλλειψη ‘σεβασμού’ για τις ανάγκες των άλλων, έλλειψη κατανόησης, σκληρότητα και τάση επίκρισης και απόρριψης των  άλλων ανθρώπων, κλπ. Το ανθοΐαμα Bach Cerato θα διατηρήσει ανεπηρέαστη την επίγνωση της προσωπικής μας αλήθειας, αντίληψης, γνώμης και πεποιθήσεων και θα μας προστατέψει από τη σύγχυση και από τον συνεπακόλουθο κίνδυνο του να ενδώσουμε σε τέτοιες πιέσεις και ηθικούς-ψυχολογικούς εκβιασμούς. Το Bach Walnut θα μας διατηρήσει ανεπηρέαστους ως προς την πιθανότητα υπαναχωρήσεων, στο βαθμό που γνωρίζουμε ήδη καθαρά το τι στάση θέλουμε να κρατήσουμε. Το FES Pink Yarrow θα βοηθήσει όσους είναι συναισθηματικά υποβόλιμοι, ώστε να μη ταυτίζονται ψυχολογικά και επομένως και να μη πληγώνονται από τις άδικες κατηγορίες περί ‘σκληρότητας’, ‘έλλειψης ανθρωπιάς’ κλπ, που μπορεί να διατυπώνονται εναντίον τους επειδή υιοθετούν μια ευθεία στάση και δεν προσπαθούν να κολακέψουν τους άλλους ώστε να είναι αρεστοί και ‘καλοί’.  

Το ανθοΐαμα Australian Bush Red Helmet Orchid, μόνο του ή σαν συστατικό του συνδυασμού Adol Essence, θα βοηθήσει τους εφήβους –και όχι μόνον- που έχουν προβλήματα με το να πειθαρχούν σε κανόνες, νόμους και γενικά στην ‘εξουσία’ σαν αποτέλεσμα μιας διαρκούς και διαχρονικής δυσκολίας στη σχέση τους με τον πατέρα και κατ’ επέκτασιν με τα άτομα σε ρόλους εξουσίας (‘authority figures’). Οι έφηβοι ή και ενήλικες αυτοί εκδηλώνουν, σαν αποτέλεσμα, συμπεριφορές που θεωρούν ‘επαναστατικές’, προσπαθώντας έτσι να εδραιώσουν και να προασπίσουν τα όρια, την προσωπική δύναμη και την ελευθερία της ατομικότητάς τους. Το ανθοΐαμα θα βοηθήσει τα άτομα αυτά να ωριμάσουν ψυχολογικά και να ενταχτούν κοινωνικά ώστε να μπορέσουν να υιοθετήσουν μια κοινωνικά ώριμη και λειτουργική στάση ή/και αντίσταση απέναντι στην παραβίαση, την αλλοτρίωση και τον εξαναγκασμό, όταν και όπου αυτά όντως υφίστανται.

Η Μαρίνα Αγγελή είναι ιατρός με ειδίκευση στην ψυχιατρική, εκπαίδευση στην Συστημική Ψυχοθεραπεία και πολυετή ενασχόληση με εναλλακτικές θεραπείες και κυρίως με τη μέθοδο των Ανθοϊαμάτων και τις θεραπευτικές εφαρμογές τους στην αντιμετώπιση ψυχολογικών προβλημάτων. Έχει γράψει πολλά άρθρα και εργασίες για τα Ανθοϊάματα καθώς και το βιβλίο 'Ανθοθεραπεία με τα Ιάματα Μπαχ'.

Η βία ανάμεσα στους ανθρώπους εξελίσσεται σε πραγματική μάστιγα των κοινωνιών μας καθώς σχεδόν καθημερινά πια γινόμαστε μάρτυρες κακοποιητικών ή και εγκληματικών συμπεριφορών στην προσωπική ζωή, στους χώρους εκπαίδευσης, εργασίας, ψυχαγωγίας και αλλού, χωρίς να μπορεί να εξηγηθεί το γιατί συμβαίνουν σε τόσο αυξημένο βαθμό τέτοια φαινόμενα στη σύγχρονη εποχή.

Ο αποτροπιασμός και ο φόβος που αισθάνεται κανείς μπροστά στα γεγονότα αυτά τον κάνει συνήθως να αποφεύγει το θέμα, απωθώντας τα συναισθήματα που του δημιουργεί, «κλείνοντας την τηλεόραση» ή απέχοντας –αν και όσο αυτό είναι δυνατόν- από την ενημέρωση, σε μια προσπάθεια να προστατευτεί ψυχολογικά. Όσο όμως και αν αυτή η αυθόρμητη στάση φαίνεται σε πολλούς σαν μια λύση, η πραγματικότητα μας περιβάλλει και κατά βάθος γνωρίζουμε ότι αποτελούμε μέρος της και δεν μπορούμε να αποσπαστούμε από αυτήν.

Εμπειρικά γνωρίζουμε ότι η βία μπορεί να είναι σωματική ή ψυχολογική ή και τα δύο ταυτόχρονα, ότι μπορεί να προέρχεται από κάποια προβλήματα στη δομή της προσωπικότητας του βίαιου ατόμου, από διάφορα ψυχολογικά προβλήματα, να εμφανίζεται κάτω από στρες, κάτω από εξαιρετικά ψυχοπιεστικές συνθήκες ή υπό την επήρεια αλκοόλ, ναρκωτικών ουσιών κλπ.

Συχνά ακούμε ανθρώπους να λένε με απόγνωση ότι γνωρίζουν ότι τείνουν να γίνονται βίαιοι και αυτό τους φοβίζει, τους λυπεί, μετανιώνουν για αυτές τους τις συμπεριφορές αλλά δεν μπορούν να τις ελέγξουν, ότι ‘χάνουν τον έλεγχο’.

Ασφαλώς και αξίζει τον κόπο το να προσπαθήσει κανείς, μόνος του ή με την βοήθεια ειδικού, να αναγνωρίσει τα συναισθήματα και τα σχήματα συμπεριφοράς (patterns) στη ζωή και στις σχέσεις του με τους άλλους και τις συνθήκες, εσωτερικές και εξωτερικές, που του δημιουργούν, ενισχύουν και τελικά πυροδοτούν βίαια ξεσπάσματα. Το βίαιο άτομο, ερμηνεύοντας και συχνά παρερμηνεύοντας τις συμπεριφορές των άλλων προς το πρόσωπό του με τρόπο που τον κάνει να νοιώθει ότι προσβάλλεται, χλευάζεται και ταπεινώνεται ή ότι απειλείται η σωματική και ψυχική του ακεραιότητα, αισθάνεται βίαιο θυμό παράλληλα με μεγάλο συναισθηματικό πόνο, συχνά ίσως και έντονο φόβο, τρόμο και απειλή και γενικά συναισθήματα που τον ωθούν στο να χάνει τον αυτοέλεγχό του και να επιτίθεται. Δεν αναφερόμαστε φυσικά εδώ στο διαχρονικό ζήτημα των ατόμων, κοινωνικών ή καθεστωτικών ομάδων κλπ, που χρησιμοποιούν βία συνειδητά και με πλήρη αυτοέλεγχο προκειμένου να επιβάλουν την εξουσία τους στους άλλους, αλλά στη βία σαν ψυχολογικό φαινόμενο, ένα φαινόμενο που παίρνει ανησυχητικές διαστάσεις τελευταία.

Για όσους γνωρίζουν ή ενδιαφέρονται για τα ανθοϊάματα και τον τεράστιο ρόλο που μπορούν να παίξουν στη διαχείριση των συναισθημάτων και στην εξυγίανση του ψυχισμού, το κατεξοχήν ανθοΐαμα Bach για την κατάσταση απώλειας του αυτοελέγχου –ή απλά για το φόβο της απώλειας του αυτοελέγχου- και για τα ξεσπάσματα τα οποία το άτομο δεν ελέγχει και για τα οποία μετανιώνει μετά, χωρίς όμως δυστυχώς να μπορεί να τα αποφύγει, είναι το ανθοΐαμα Cherry Plum. Σύμφωνα με τα λόγια του Edward Bach, «είναι το ανθοΐαμα για το φόβο ότι το μυαλό είναι υπερβολικά ‘τεντωμένο’, ότι η λογική χάνεται, ότι θα κάνει κανείς πράγματα φοβερά και τρομακτικά, που δεν τα θέλει και τα θεωρεί λάθος, και παρ’ όλα αυτά του έρχεται η σκέψη και η παρόρμηση να τα πράξει». Πρόκειται για ένα ανθοΐαμα το οποίο είναι προφανές ότι έχει μεγάλη βοήθεια να προσφέρει στις μέρες μας. Το ίδιο ανθοΐαμα συνιστάται και για το είδος της ψυχικής πίεσης και της εσωτερικής απελπισίας που φέρνει κάποιον να κάνει σκέψεις ή και απόπειρες αυτοκτονίας, νοιώθοντας ότι ‘δεν υπάρχει άλλη λύση’ γι’ αυτόν, να αυτοτραυματίζεται και γενικά να κατευθύνει την εσωτερική πίεση που αισθάνεται ως μια μορφή βίας εναντίον του εαυτού του. Άλλοτε πάλι απλά φοβάται και τρέμει ότι μπορεί να χάσει τον αυτοέλεγχό του και να παραφερθεί, χωρίς όμως στην πραγματικότητα να συμβαίνει ποτέ κάτι τέτοιο. Πολλές φορές το άτομο νοιώθει ότι ‘αρχίζει να τρελλαίνεται’ ή φοβάται ότι θα τρελλαθεί. Άλλοτε πάλι υποφέρει μέσα του, ήσυχα και αθέατα, σκεπτόμενο ότι ‘δεν θα πείραζε και αν πέθαινε’, ότι ‘έτσι θα ησύχαζε’, παρόλο που ‘γνωρίζει ότι ποτέ δεν θα το έκανε’, επειδή ‘δεν είναι σωστό’, ‘είναι αμαρτία’, ‘θα εγκατέλειπε τα παιδιά του αβοήθητα’, ‘θα στεναχωρούσε τους αγαπημένους του’ κλπ.

Το ανθοΐαμα Cherry Plum θα ‘παροχετεύσει’ την εσωτερική ένταση που δημιουργεί η απελπισία, ο μακροχρόνιος ψυχικός βασανισμός και τα ‘κουρασμένα νεύρα’ και θα βοηθήσει το άτομο να απαλλαγεί από τα ανεξέλεγκτα ξεσπάσματα και να αποκτήσει το είδος της εσωτερικής ηρεμίας που προϋποθέτει ο συγκινησιακός αυτοέλεγχος, άμεσα, με ένα ξεκούραστο και αβίαστο τρόπο, χωρίς να καταστέλλει ή να καταπιέζει τον ψυχισμό του αλλά αντίθετα δημιουργώντας μια πολύ καλύτερη σχέση με τα συναισθήματά του.

Το ανθοΐαμα Bach Holly είναι προφανές ότι θα βοηθήσει στις περιπτώσεις όπου η βία εκλύεται στα πλαίσια καχυποψίας, αισθήματος εχθρότητας, ζήλειας κλπ. Το Chestnut Bud (Bach) θα βοηθήσει συχνά στο να κατανοήσει κανείς το ‘τι του φταίει’ για το ότι φτάνει να γίνεται βίαιος (συχνά το άτομο δεν είναι συνειδητά ενήμερο των αιτίων και των στρεσσογόνων πηγών τέτοιων αντιδράσεων στη ζωή του), ώστε να διαχειριστεί τη ζωή και τα προβλήματά του καλύτερα και πιο εύστοχα. Το Impatiens (Bach) θα δώσει υπομονή, το Beech (Bach) ικανότητα για ανοχή και επιείκεια. Ανθοϊάματα όπως το Heather (Bach), Sunflower (FES) κ.α. θα εξισορροπήσουν την ανάγκη για ενίσχυση ή και προβολή του ‘εγώ’, συχνή αιτία αντιπαλότητας, παρανοήσεων και συγκρούσεων. Το Poison Oak (FES) θα ‘μαλακώσει’ την macho στάση ζωής, που βλέπει οτιδήποτε πλην της σκληρής, άκαμπτης ‘δύναμης’ ως ένδειξη ανικανότητας και συνεπακόλουθης ταπεινωτικής ανεπάρκειας. Το Quaking Grass (FES) θα ενισχύσει την ικανότητα για ομαδικότητα και συμμετοχή σε κοινές, ισότιμες, συνεργατικές διαδικασίες. Το Rough Bluebell (Australian Bush) θα μαλακώσει την καρδιά που έχει σκληρύνει, το άτομο που νοιώθει μίσος και γίνεται κακόβουλα χειριστικό, με διάθεση να πληγώνει και να εκμεταλλεύεται τους άλλους.

Τα ανθοϊάματα Snapdragon (Pegasus) και Callaganite (Pegasus) θα βοηθήσουν στην ομαλή και λειτουργική έκφραση του θυμού και στην γνήσια, συγκινησιακά διαφοροποιημένη συναισθηματική επικοινωνία αντίστοιχα. Το Kangaroo Paw (Australian Bush) θα καλλιεργήσει την ικανότητα να αντιλαμβανόμαστε το πώς αισθάνεται ο άλλος, βοηθώντας στην αποκωδικοποίηση των πραγματικών μηνυμάτων μέσα από τη συμπεριφορά του και μειώνοντας τον κίνδυνο αρνητικών παρερμηνειών. Το ίδιο ανθοΐαμα θα είναι πολύτιμο για τους συντρόφους και γενικότερα τους οικείους των βίαιων ατόμων, καθώς θα βοηθηθούν να αντιλαμβάνονται ρεαλιστικά και έγκαιρα τα μηνύματα που προδιαθέτουν και προαναγγέλλουν βίαιες αντιδράσεις και συμπεριφορές έτσι ώστε να συμπεριφέρονται περισσότερο κατάλληλα και να προφυλάσσονται έγκαιρα.

Η προσέγγιση των σχέσεων μέσα από ένα Συστημικό πρίσμα έχει φυσικά πολλά να προσφέρει στην κατανόηση των σχεσιακών δυναμικών που οδηγούν διάφορα άτομα σε ανεξέλεγκτα βίαια ξεσπάσματα, και τα συμπεράσματα που θα προκύπτουν θα μπορούν να οδηγήσουν σε πιο σύνθετες θεωρήσεις και επιλογές –κ α ι μέσα από τον χώρο των ανθοϊαμάτων- για εξειδικευμένη βοήθεια και προαγωγή της λειτουργικότητας όλων των εμπλεκόμενων σε ανάλογες καταστάσεις.

Η Μαρίνα Αγγελή είναι ιατρός με ειδίκευση στην ψυχιατρική, εκπαίδευση στην Συστημική Ψυχοθεραπεία και πολυετή ενασχόληση με εναλλακτικές θεραπείες και κυρίως με τη μέθοδο των Ανθοϊαμάτων και τις θεραπευτικές εφαρμογές τους στην αντιμετώπιση ψυχολογικών προβλημάτων. Έχει γράψει πολλά άρθρα και εργασίες για τα Ανθοϊάματα καθώς και το βιβλίο 'Ανθοθεραπεία με τα Ιάματα Μπαχ'.

Είτε το συνειδητοποιούμε είτε όχι, πληττόμαστε σχεδόν καθημερινά πλέον από γεγονότα και βιώματα που μας διαταράσσουν και δημιουργούν ανησυχία, σύγχυση ή και φόβο μέσα μας και γύρω μας. Ανάμεικτα με αυτά, προσλαμβάνουμε επίσης εικόνες και μηνύματα που μιλούν για πρόοδο –κυρίως μέσω της τεχνολογίας- , εξέλιξη, ξεγνοιασιά και αισιοδοξία. Αυτά τα αλληλοσυγκρουόμενα μηνύματα που φαινομενικά ομογενοποιούνται σε μια ενιαία, ‘συνηθισμένη’ πραγματικότητα, έχουν μια συγκεχυμένη και μάλλον όχι θετική ούτε καθησυχαστική επίπτωση στους περισσότερους ανθρώπους.

Το κλίμα, όποιοι και αν είναι οι λόγοι για τους οποίους συμβαίνει αυτό, μεταβάλλεται προς μια κατεύθυνση απρόβλεπτη και ως φαίνεται, γεμάτη κινδύνους. Αυτό το βλέπει, το νοιώθει και το αντιλαμβάνεται ο καθένας πλέον. Η Φύση, η μάνα-αγκαλιά που συντηρούσε και περιέβαλλε πάντα σαν δεδομένη φυσική σταθερά την ανθρώπινη ύπαρξη και δράση –στις όποιες, καλές ή κακές, θεσπέσιες ή φρικαλέες στιγμές της- τώρα αρχίζει να αποδεικνύεται όλο και πιο απρόβλεπτη, ευεπηρέαστη και τελικά απροστάτευτη. Η τεχνολογία ανατρέπει με ταχύ ρυθμό όλα όσα γνωρίζαμε μέχρι πρόσφατα ως δεδομένα και ανακαλύπτουμε τον εαυτό μας όλο και περισσότερο εξαρτημένο από αυτήν με τρόπους που δεν μπορούμε όχι μόνον να ελέγξουμε αλλά ούτε καν να αντιληφθούμε. Πόλεμοι ανακοινώνονται ή προετοιμάζονται, νέα άγνωστα όπλα χρησιμοποιούνται. Νέοι κίνδυνοι για την υγεία και νέες, εξαιρετικά παρεμβατικές και με άγνωστες πιθανές συνέπειες ιατρικές μέθοδοι αντιμετώπισής τους προτείνονται ή και επιβάλλονται. Το περιβάλλον, είτε το νοιώθουμε συνειδητά είτε όχι, μεταβάλλεται και τα σώματά μας βιώνουν επακριβώς τις αλλαγές αυτές, ανεξάρτητα του τι διακρίνει και συνειδητοποιεί ο νους μας. Και θα μπορούσαμε βέβαια να απαριθμήσουμε πολλά ακόμη.

Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο, δεν θα πρέπει να περιμένουμε από τον εαυτό μας να παραμένει ανεπηρέαστος και ‘ήρεμος’ ούτε φυσικά να του καταλογίζουμε ‘έλλειψη ψυχραιμίας και αισιοδοξίας’ και να τον κατηγορούμε γι’ αυτό. Όσο και αν η πίστη, η αισιοδοξία και η θετική σκέψη είναι απαραίτητες, άλλο τόσο είναι αληθινό το ότι οι ευαίσθητες όψεις του ψυχισμού μας χρειάζονται κατανόηση, φροντίδα και στήριξη, όχι για να ‘εξαλείψουν’ τις επιπτώσεις της πραγματικότητας –ούτε γίνεται ούτε και θα ήταν καν επιθυμητή μια τέτοια ‘αναισθητοποίηση’ - αλλά για να μας προστατεύουν και να μας γαληνεύουν προκειμένου να αντεπεξέλθουμε στις συνθήκες της ζωής. Είναι πολύ βασικό το να δημιουργήσουμε μια σχέση κατανόησης, σεβασμού και εμπιστοσύνης με τον υποσυνείδητο εαυτό μας, με το ευάλωτο κομμάτι μας, που δέχεται, υφίσταται, υπομένει και αφομοιώνει τα βιώματά μας. Αποτελεί την εσωτερική μας πραγματικότητα, ένα πολύ βασικό στοιχείο της αλήθειας μας και μια απαραίτητη πυξίδα στο δρόμο για την ψυχική και σωματική μας ευεξία, γνώση και ποιότητα ζωής. Είναι όχι απλά καλό αλλά και απαραίτητο να αφουγκραζόμαστε το ψυχικό επίπεδο, να προσπαθούμε να ανταποκρινόμαστε στις ανάγκες του, να απαλύνουμε τους πόνους του και να του επιτρέπουμε να μας αποκαλύπτει το δρόμο μέσα από τον οποίο ούτως ή άλλως πορεύεται η αυθεντική προσωπική μας εμπειρία.

Ως προς τα ανθοϊάματα, ανάμεσα σε εκείνα που καλούνται να υποστηρίξουν τις ευρείες ανάγκες για μια γενικής φύσης ψυχραιμία και γαλήνη σε συνθήκες αναστάτωσης, είναι κατ’ αρχήν αυτά που περιέχονται στη γνωστή σύσταση Rescue Remedy του Dr. Bach, στο γνωστό σύνθετο ανθοΐαμα για καταστάσεις πρώτης ανάγκης: Rock Rose για τον τρόμο, Star of Bethlehem για το σοκ, Cherry Plum για την υπερένταση που φτάνει στα όρια απώλειας του ελέγχου, Clematis για την ικανότητα να παραμένουμε παρόντες και σε επαφή με την πραγματικότητα όταν ζούμε καταστάσεις που βιώνουμε σαν απειλή, Impatiens για να έχουμε την γαλήνη και την ψυχραιμία που δίνει η υπομονή και η ικανότητα διαχείρισης του χρόνου.

Στον συνδυασμό Yarrow Environmental Solution (YES) της FES, σε μια βάση θαλασσινού άλατος και βάμματος των φυτών Αχιλλέα (Achillea millefolium, Yarrow) και Εχινάτσια (Echinacea purpurea), περιέχονται τα ανθοϊάματα από τα λουλούδια της Αχιλλέας (Achillea Millefolium) - λευκά (Yarrow), ροζ (Pink Yarrow) και κίτρινα (Golden Yarrow) - για την προστασία και ενίσχυση των διαφορετικών επιπέδων του ανθρώπινου ενεργειακού πεδίου, της Εχινάτσιας (Echinacea purpurea) για την αποκατάσταση και την ενίσχυση της εσωτερικής του συνοχής, και της Άρνικας (Arnica mollis) για την επούλωση των ψυχικών τραυμάτων και πληγών.

Ας αναφερθούμε επίσης στον γνωστό, δυνατό συνδυασμό ιαμάτων ‘πρώτης ανάγκης’ Emergency Essence από την συλλογή Australian Bush Flower Essences, στον εξαιρετικό συνδυασμό Immediate Relief των Living Tree Orchids, στο Crisis Rescue (το Bach Rescue Remedy εμπλουτισμένο με Arnica και Echinacea της FES) ίαμα πρώτης ανάγκης της ‘Ανθρώπου Φύσις’ κ.α.

Είναι ίσως χρήσιμο για τους περισσότερους το να χρησιμοποιούν, ίσως και συστηματικά στη διάρκεια της ημέρας ή τουλάχιστον το βράδυ πριν τον ύπνο, αυτούς ή ανάλογους συνδυασμούς για ηρεμία και διατήρηση ενός αισθήματος ασφάλειας μέσα στην ψυχικά ή και υλικά διαταραγμένη πραγματικότητα που ζούμε.

Ας σκεφθούμε ακόμη τα ανθοϊάματα της FES California Valerian, για όλες τις περιπτώσεις που η αγωνία για το παρόν και το μέλλον αφορά στα προσωπικά μας προβλήματα επιβίωσης και στην δυνατότητά μας να αντεπεξέλθουμε σ’ αυτά, και Scotch Broom αν η αγωνία σχετίζεται με την τύχη του κόσμου και του πλανήτη.

Η Μαρίνα Αγγελή είναι ιατρός με ειδίκευση στην ψυχιατρική, εκπαίδευση στην Συστημική Ψυχοθεραπεία και πολυετή ενασχόληση με εναλλακτικές θεραπείες και κυρίως με τη μέθοδο των Ανθοϊαμάτων και τις θεραπευτικές εφαρμογές τους στην αντιμετώπιση ψυχολογικών προβλημάτων. Έχει γράψει πολλά άρθρα και εργασίες για τα Ανθοϊάματα καθώς και το βιβλίο 'Ανθοθεραπεία με τα Ιάματα Μπαχ'. 

Οι νέοι άνθρωποι, πολύ περισσότερο από τις άλλες ηλικίες, έχουν την ανάγκη να συναναστρέφονται μεταξύ τους, να βιώσουν οικειότητα και να ερωτευτούν. Συγχρόνως, η εποχή μας είναι μια εποχή μεταβατική ως προς πολλά πράγματα, μεταξύ αυτών και ως προς τις συμπεριφορές και τον τρόπο εκδήλωσης των αναγκών των νεαρών ηλικιών. Ακόμη και αν δεν τίθεται θέμα προσδιορισμού της ταυτότητας του φύλου, όπως γίνεται με έναν ασυνήθιστα μεγάλο αριθμό νέων παιδιών σήμερα, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι μέχρι πρότινος ‘αποδεκτές’ και ‘κατάλληλες’ συμπεριφορές στις σχέσεις των νέων μεταξύ τους έχουν αμφισβητηθεί, κάνοντας πολλούς να αισθάνονται αμήχανοι και ανασφαλείς, με αποτέλεσμα να δυσλειτουργούν ή να ‘επιλέγουν’ να μένουν συχνά μόνοι. Τα νέα κορίτσια εμφανίζονται συχνά στα μάτια των αγοριών εξαιρετικά δυναμικά, επικριτικά και απορριπτικά προς το άλλο φύλο και εντελώς ‘αυτάρκη’ απέναντι σ’ αυτούς. Αυτό βέβαια πολύ συχνά είναι απλά μια περσόνα, μια ψευδαίσθηση που ούτε το ίδιο το άτομο που την εκφράζει συνειδητοποιεί. Είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς τα πραγματικά συναισθήματα και τις πραγματικές επιθυμίες κάτω από το προσωπείο μιας επιθετικής αυτάρκειας και ενός αγέρωχου ναρκισσισμού που καλλιεργεί η εποχή. Πολύ περισσότερο δύσκολο είναι το να διαφανεί ο φόβος και το άγχος που προκαλεί σε πολλές –και η αμηχανία και η ενοχή που προκαλεί σε πολλούς- η βία που τόσο συχνά πλέον εκδηλώνεται και ανακυκλώνεται στις ειδήσεις και τις ενημερώσεις γύρω από αυτά τα θέματα και που πλήττει άμεσα το αίσθημα και την αντίληψης της κοινωνικής ταυτότητας του φύλου και τις συνδεόμενες με αυτό συμπεριφορές. Το αίσθημα ασφάλειας, η αναγκαία αυτοπεποίθηση και η εμπιστοσύνη ανάμεσα στα νεαρά αγόρια και τα κορίτσια δοκιμάζεται, συχνά δυστυχώς χωρίς αυτό να συνειδητοποιείται, άρα και χωρίς το άτομο να μπορεί να δώσει στον εαυτό του τη δυνατότητα να βοηθηθεί.

Ας επιχειρήσουμε μια σύντομη και δειγματοληπτική αναφορά σε ανθοϊάματα που μπορούν να δράσουν υποστηρικτικά ως προς την ψυχολογία των νέων (και βέβαια οποιουδήποτε άλλου χρειάζεται) ως προς τα θέματα αυτά. Το κορίτσι μπορεί λοιπόν, συνειδητά ή κατά βάθος, να αντιμετωπίζει με καχυποψία τα αγόρια που προσπαθούν να την πλησιάσουν, φοβούμενη βία από πλευράς τους ή άλλες άσχημες συμπεριφορές. Ανάλογα τα αγόρια κατά βάθος φοβούνται τις σύγχρονες κοπέλες, ότι θα τους εξευτελίσουν και θα τους αποδείξουν ανάξιους και ανίκανους, θα τους απορρίψουν και θα τους εκθέσουν στο κοινωνικό περιβάλλον τους και στους συνομήλικούς τους. Και στις δύο περιπτώσεις έχουμε φόβο και έλλειψη εμπιστοσύνης απέναντι στον άλλον, κάτι που καθιστά την επικοινωνία επιφανειακή, αμυντική-επιθετική, ανταγωνιστική και δυσάρεστη. Το γνωστό ανθοΐαμα Bach Holly έχει ασφαλώς θέση εδώ, όπως επίσης και το εξαιρετικό για την έλλειψη εμπιστοσύνης που προέρχεται από φόβο για τους άλλους FES Green Rose, αλλά και το Australian Bush Mountain Devil.

Γνωρίζουμε βέβαια ότι υπάρχουν φορές που ο φόβος της βίας αποδεικνύεται δυστυχώς δικαιολογημένος. Το FES Black Cohosh θα οπλίσει το άτομο με αφοβία και μεγάλο κουράγιο ώστε να αντιμετωπίσει τη βία χωρίς να γίνει θύμα της.

Το αυθόρμητο αίσθημα της αγάπης, που έχει την τάση να φροντίζει τους άλλους με στοργή και νοιάξιμο, κλασσικό ‘μητρικό’ χαρακτηριστικό της γυναικείας ιδιοσυγκρασίας αλλά και γενικότερα βασικό στοιχείο της ανθρώπινης συμπεριφοράς που προάγει την οικειότητα και την θετική επαφή, φαίνεται να δοκιμάζεται αυτή την εποχή και –στο βαθμό που δεν αφορά αποκλειστικά τη συμπεριφορά προς τα παιδιά- να θεωρείται ίσως ‘ξεπερασμένο’ και εκδήλωση γυναικείας εξαρτητικότητας και αδυναμίας. Στα πλαίσια της ατομικιστικής, φατριαστικής και ανταγωνιστικής προς τους άλλους στάσης, πολλές νέες κοπέλες δυσκολεύονται να νοιώσουν πραγματικά τρυφερά και φροντιστικά συναισθήματα προς τον άνθρωπο που τις ενδιαφέρει αλλά και γενικότερα. Η στενή διαπροσωπική σχέση συχνά θυμίζει μάχη όπου το ζητούμενο είναι το ποιος θα είναι ο ‘κυρίαρχος’ και ο ‘νικητής’. Το FES Mariposa Lily (επαν)ενεργοποιεί και ενισχύει μέσα στην ψυχή τη φυσική διάθεση για ψυχική προσέγγιση και φροντίδα για συναισθηματική ‘θρέψη’ και προστασία των άλλων.

Αντίστοιχα, το Sunflower της Pegasus, απομακρύνοντας από τον άνθρωπο τον φανερό ή απωθημένο θυμό προς τον πατέρα και προς το πατρικό αρχέτυπο, βοηθά τους άνδρες -αλλά και όλους- στο να έρθουν πιο κοντά στην καρδιά και στην ικανότητά τους να νοιάζονται και να φροντίζουν τους άλλους με ‘πατρικό’ τρόπο, χρησιμοποιώντας τη δύναμή τους με τρόπο που ενισχύει και προστατεύει αυτό που χρειάζεται να προστατευθεί και να ενδυναμωθεί. Το Sunflower της FES, εξομαλύνοντας και αυτό τη σχέση μας με το πατρικό αρχέτυπο (το κλασσικό ‘αρχέτυπο του ήλιου’, στο οποίο το ηλιοτρόπιο –σύμφωνα και με το όνομά του, τη μορφή και τη ‘συμπεριφορά του’ παραπέμπει), βοηθά στο να εξισορροπηθεί το εγώ και να απελευθερωθεί από την τάση της νευρωτικής ενασχόλησης με τον εαυτό -είτε μέσω τάσεων αυτοϋποτίμησης και αυτοϋποβιβασμού είτε αντίθετα μέσω μιας συνεχούς ανάγκης αυτοπροβολής και προσπάθειας να επισκιάζει κανείς τους άλλους με τη δύναμη και τις ικανότητές του προκειμένου να αποδεικνύει ότι αξίζει, είτε φυσικά και εναλλαγών ανάμεσα σε αυτές τις δύο αντίθετες καταστάσεις. Με τη βοήθεια του πολύ σημαντικού αυτού ανθοϊάματος, το άτομο κατακτά εν τέλει το εσωτερικό βίωμα μιας ήρεμης και ώριμης αυτοπεποίθησης, μέσα από την οποία, απαλλαγμένο από την τυραννική δυναστεία του εγώ, στρέφεται ελεύθερα και με υγιή τρόπο προς την κοινωνία και προς τους άλλους.

Η ανάγκη του να καταπιέζονται και να απωθούνται τα βαθύτερα, πιο ‘ευάλωτα’ συναισθήματα και οι ευαίσθητες πλευρές της ανθρώπινης φύσης μέσα από μια εμμονή σε μια άτρωτη, σκληρή, ‘μάτσο’ εικόνα και στάση ζωής, ανάγκη με την οποία έχουν ανατραφεί και της οποίας έχουν υπάρξει διαχρονικά δέσμιες αμέτρητες γενιές ανδρών, αποκτά τη δυνατότητα του να εξανθρωπιστεί και να εξυγιανθεί με το FES Poison Oak. Χωρίς να χάσει τη δύναμη και την αποφασιστικότητά του κανείς, γίνεται ικανός να εμπεριέχει ολόκληρη τη γκάμα των φυσιολογικών συναισθημάτων, να μπορεί να ξεκουράζεται ψυχικά και να ανταλλάσσει φυσικότητα, στοργή και φιλία με το περιβάλλον αντί του να ζει εγκλωβισμένος σε μια κατάσταση συνεχούς ακαμψίας, επίδειξης σκληρότητας και αφύσικης αυτάρκειας και αυτονομίας, μεταμφιέζοντας συχνά την κρυμμένη του ανασφάλεια σε φαντασίωση παντοδυναμίας.

Η ανάγκη υπερβολικής ενασχόλησης με τον εαυτό και ναρκισσιστικής αγνόησης των συναισθημάτων και των αναγκών του άλλου –τεράστιο πρόβλημα στις σχέσεις και πηγή πολλών δεινών- μπορεί να μετριαστεί και να εξισορροπηθεί με το Bach Heather. Ο άνθρωπος που χρειάζεται το ανθοΐαμα αυτό είναι τόσο εγκλωβισμένος στην ανάγκη του να ‘σκεφτεί τον εαυτό του’ ή/και να ‘εκφραστεί’ ώστε δεν μπορεί πραγματικά να αντιληφθεί την κατάσταση, τα συναισθήματα, τις έγνοιες και τις ανάγκες του άλλου, παρόλο που συχνά δεν το καταλαβαίνει και δεν θα παραδεχτεί ούτε καν στον εαυτό του ότι κάτι τέτοιο συμβαίνει. Ότι και αν πει ή κάνει ο άλλος, του φέρνει στο νου ‘τα δικά του’, και ποτέ δεν είναι πραγματικά διαθέσιμος για τον άλλο μέσα σε μια κοντινή σχέση ή ακόμα και σε μια απλή συναναστροφή. Με το Heather η υπερ-απορρόφηση στον εαυτό, που είτε λόγω ανασφάλειας είτε λόγω άλλων αναγκών κρύβεται συχνά πίσω από μια τέτοια στάση, θα μειωθεί και το άτομο θα νοιώσει ελεύθερο να είναι πραγματικά παρόν ως μέλος του συνόλου, να ‘δει’ και να ασχοληθεί πιο αληθινά με τους άλλους.

Το FES Quaking Grass θα βοηθήσει ουσιαστικά στο να νοιώσει κάποιος ζωτικό και αναπόσπαστο μέρος της ομάδας των άλλων, να μπορέσει, παράλληλα με την ατομική του υπόσταση, να ‘συντηχθεί’ με την ομάδα και να θελήσει και να μπορέσει να συνεργαστεί και να απολαύσει τη χαρά, την αποτελεσματικότητα και την ικανοποίηση που απορρέει από αυτό.

Η ανάγκη για περισσότερη αυτοπεποίθηση είναι βεβαίως εξαιρετικά συχνή στα νέα άτομα, με τα ανθοϊάματα Bach Larch και Australian Bush Five Corners (αλλά και το σύνθετο Confid Essence) να μπορούν να συμβάλουν αποφασιστικά σε αυτό. Η ντροπαλότητα είναι κλασσικό πρόβλημα, και το ανθοΐαμα Bach Mimulus για τον άνθρωπο που νοιώθει ανασφαλής, τρέμει και ‘κοκκινίζει’ όταν πρέπει να ‘φανεί’, να μιλήσει, να πάρει κάποια πρωτοβουλία κλπ, είναι κατάλληλο. Για το πολύ ντροπαλό άτομο, που ενώ λαχταρά να μπει στον κύκλο των γνωστών ή άγνωστων μιας παρέας και να συμμετάσχει, δεν διανοείται παρόλαυτα να μετακινηθεί από τη θέση του, δίνοντας συχνά στους άλλους την εντύπωση ανθρώπου μοναχικού, αδιάφορου ή ακόμη και ακατάδεχτου, το FES Violet θα δώσει γρήγορα αποτελέσματα και το άτομο θα ‘ανακαλύψει’ ότι είναι σε θέση να πλησιάσει, να επικοινωνήσει και να ενταχτεί στην παρέα των άλλων με άνεση και χωρίς καθόλου εσωτερικό στρες.

Αυτός ή αυτή που αισθάνεται άβολα με την εμφάνιση ή τη στάση του/της επειδή πχ ‘έχει μερικά παραπάνω κιλά’, δεν είναι αρκετά ‘εμφανίσιμη/ος’, ή γενικά νοιώθει να αναστέλλεται από ατέλειες και προβλήματα που μπορεί να έχει –ή απλώς φαντάζεται ότι έχει ή τα μεγαλοποιεί- θα βοηθηθεί στο να πάψει να καθορίζεται από αυτά και να τους δίνει ιδιαίτερη σημασία με το Bach Crab Apple.

Επηρεασμένοι από την περιρρέουσα ατμόσφαιρα και τις ιδέες της εποχής, πολλοί νεαροί φαίνεται να βιώνουν σύγχυση, μη όντας ξεκάθαροι ως προς το τι πιστεύουν και βιώνουν οι ίδιοι σε σχέση με το τι είναι το ιδεολογικά ισχύον στην εποχή και στο περιβάλλον τους. Το Bach Cerato θα δώσει διαύγεια ως προς το τι πιστεύουμε και το τι νομίζουμε, ανεξάρτητα του ποιες και πόσο μεγάλες ιδεολογικές και συνειδησιακές πιέσεις ασκεί –άμεσα ή έμμεσα, ηθελημένα ή αθέλητα- το περιβάλλον. Το FES Mountain Pride θα δώσει εξαιρετική δύναμη στο να μπορεί να εκφράζει το άτομο ελεύθερα την αλήθεια του και να υπερασπίζεται τα δικαιώματά του. Το FES Goldenrod θα οπλίσει το άτομο με εξαιρετική δύναμη και αίσθημα προσωπικής αυτονομίας, προκειμένου να μπορέσει να υπερβεί τις πιέσεις της ομάδας και να παραμείνει πιστό στις πεποιθήσεις και στις αξίες του, χωρίς να φοβάται την απόρριψη, την απομόνωση και την αποπομπή από την ‘παρέα’, από την ομάδα και από το περιβάλλον του γενικότερα. Το FES Red Clover θα τον/την προστατέψει από το να γίνεται, αθέλητα και ασυνείδητα, μέρος της ‘ψυχολογίας της μάζας’. Το FES Pink Yarrow θα προφυλάξει από του να επιβληθούν στο άτομο ψυχολογικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας που δεν είναι δικά του αλλά αποτελούν προβολές του περιβάλλοντός του.

Σε μια εποχή όπου τόσος πολύς λόγος γίνεται για την ταυτότητα του φύλου, με την συνεπακόλουθη σύγχυση γύρω από αυτό να είναι για πολλούς νέους συχνή και αναπόφευκτη, το FES Calla Lily θα αποκαταστήσει την αίσθηση και την επίγνωση αυτής της ταυτότητας, στο βαθμό που η σύγχυση αποτελεί αποτέλεσμα επιδράσεων του περιβάλλοντος και όχι βαθύτερο δομικό χαρακτηριστικό της προσωπικότητας. 

Η Μαρίνα Αγγελή είναι ιατρός με ειδίκευση στην ψυχιατρική, εκπαίδευση στην Συστημική Ψυχοθεραπεία και πολυετή ενασχόληση με εναλλακτικές θεραπείες και κυρίως με τη μέθοδο των Ανθοϊαμάτων και τις θεραπευτικές εφαρμογές τους στην αντιμετώπιση ψυχολογικών προβλημάτων. Έχει γράψει πολλά άρθρα και εργασίες για τα Ανθοϊάματα καθώς και το βιβλίο 'Ανθοθεραπεία με τα Ιάματα Μπαχ'.