Οτιδήποτε καταναλώνεις, το φαγητό που τρως, τα βότανα που απολαμβάνεις στο τσάι σου, τα φάρμακα που παίρνεις, επιδρούν απάνω σου και επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο λειτουργείς, σκέφτεσαι και νιώθεις. Αυτές οι ουσίες και συστατικά στη διατροφή σου είναι απλώς “χημικά μόρια” και η δράση τους είναι αυτή που μπορεί να επιθυμείς ή να θέλεις να αποφύγεις. Το σώμα και οι λειτουργίες του είναι τόσο περίπλοκες και λόγω του ότι οι ουσίες που καταναλώνουμε μέσω της τροφή μας αλληλεπιδρούν σε πολλά και διαφορετικά συστήματα, είναι δύσκολο να χαρακτηριστεί μια ουσία που γενικά χρησιμοποιούμε ως καλή ή κακή.
Τα αποτελέσματα και η δράσεις, σε γενικές γραμμές, εξαρτώνται από την ποσότητα της ουσίας που καταναλώνεις. Συνήθως, μεγαλύτερες δόσεις παράγουν εντονότερα αποτελέσματα, αν και σε κάποιες περιπτώσεις μπορούν να παράξουν εντελώς αντίθετα αποτελέσματα οι υψηλές από τις χαμηλές δόσεις.
Η δράση μιας ουσίας επηρεάζεται από τα γονίδια σου, την επιγονιδιακή πληροφορία και το περιβάλλον, το πόσο εξοικειωμένο είναι το σώμα σου με το συγκεκριμένο συστατικό και ακόμα τις πεποιθήσεις και τις προσδοκίες που έχεις για την ουσία αυτή.

ΚΑΦΕΪΝΗ
Η καφεΐνη είναι πιθανώς η πιο συχνά χρησιμοποιούμενη ψυχοενεργή ουσία στον κόσμο. Αν και βρίσκεται σε παραπάνω από 60 είδη φυτών, πάνω από το 50% της παγκόσμιας κατανάλωσής της προέρχεται από τον σπόρο του καφέ και από τα φύλλα του φυτού του τσαγιού. Περιέχεται και σε πολλά άλλα κοινά ποτά, όπως στο τσάι μάτε, στη γκουαρανά, στα λεγόμενα energy drinks και στα αναψυκτικά τύπου κόλα.
Λόγω της ευρύτατης χρήσης της η επιστημονική κοινότητα έχει ενδιαφερθεί για το ρόλο της καφεΐνης και τις πιθανές αρνητικές ή και θετικές της αλληλεπιδράσεις στην υγεία του ανθρώπου. Η καφεΐνη δραστηριοποιεί το νευρικό σύστημα και τρόπος με τον οποίο επηρεάζει διαφορετικούς οργανισμούς είναι εξαρτώμενος από το πώς μεταβολίζεται, από την αλληλεπίδραση με άλλες ουσίες και τροφές, από πιθανά φάρμακα που χρησιμοποιούνται, από την επάρκεια βιταμινών, μετάλλων, ιχνοστοιχείων, από διάφορες ορμόνες κι από άλλους εξωγενείς και ενδογενείς παράγοντες.

ΤΑ ΑΡΝΗΤΙΚΑ
Η υπερβολική κατανάλωση καφεΐνης μπορεί να δημιουργήσει αισθήσεις άγχους, τρεμούλες, ιδρώτες, αδυναμία συγκέντρωσης, αποσταθεροποίηση της ενέργειάς σου, κρύα άκρα, συχνοουρία, δυσκολία στον ύπνο ή και αϋπνία και γαστρεντερικές ενοχλήσεις. Η υπερβολική κατανάλωση καφεΐνης, κυρίως με την απουσία ικανοποιητικής ποσότητας τροφής, μιμείται και δραστηριοποιεί ορμόνες στρες και μπορεί να οδηγήσει σε εξάντληση των επινεφριδίων. Σε προϋπάρχουσες καρδιακές δυσλειτουργίες και παθήσεις η καφεΐνη μπορεί να είναι επικίνδυνη, κυρίως σε παιδιά που μπορεί να μην έχουν διαγνωστεί.
Σε πολύ μεγάλη ποσότητα μπορεί και να σκοτώσει ακόμα. Η καφεΐνη επίσης μπορεί να γίνει εθιστική και κάποιοι άνθρωποι βιώνουν συμπτώματα στέρησης αν χάσουν την καθημερινή τους δόση. Και γι’ αυτό, η υπερδοσολογία και τα στερητικά συμπτώματα της, συμπεριλαμβάνονται στην τελευταία έκδοση του DMS-5.
Λόγω της εν δυνάμει τοξικότητας της καφεΐνης, ο καφές έχει χαρακτηριστεί, εσφαλμένα, ως κακή ουσία και η κατανάλωσή του έχει θεωρηθεί από ουδέτερη ως αρνητική συνήθεια και σχεδόν ποτέ ως θετική. Μερικές σχολές του λεγόμενου εναλλακτικού χώρου έχουν δαιμονοποιήσει τον καφέ και την καφεΐνη και απαγορεύουν την κατανάλωση τους.

ΤΟ ΑΣΤΕΙΟ
Σε άρθρα που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο και σε μερικά “εναλλακτικά” περιοδικά που καταδικάζουν την καφεΐνη προτείνουν ως εναλλακτικό ρόφημα το πράσινο τσάι γιατί περιέχει τεΐνη που την θεωρούν ΟΚ. Μάλλον δεν έχουν ανοίξει βιβλίο από τις αρχές του 19ου αιώνα που δεν ήξεραν ακόμα ότι το κύριο αλκαλοειδές που περιέχεται στα φύλλα του τσαγιού και που το είχαν ονομάσει τεΐνη, δεν είναι άλλο από την καφεΐνη.
Το ίδιο ισχύει για την γκουαρανίνη, την ματεΐνη, την μεθυλθεοβρωμίνη, την 1,3,7-τριμεθυλξανθίνη και κάποια άλλα μόρια. ΟΛΑ αυτά είναι άλλα ονόματα της ΚΑΦΕΪΝΗΣ.
Απλώς γραμμάριο προς γραμμάριο κάποια από αυτά τα φυτά μπορεί να περιέχουν μέχρι και 400% ΠΑΡΑΠΑΝΩ καφεΐνη από τον καφέ…

Η ΔΟΣΗ ΚΑΝΕΙ ΤΗΝ ΔΙΑΦΟΡΑ
“Μόνο η δόση κάνει ένα πράγμα να μην είναι δηλητήριο” σοφά είχε πει ο Παράκελσος, γιατί ακόμη και το νερό σε κατάλληλη δόση είναι τοξικό.
Και η έρευνα έχει δείξει ότι η καφεΐνη σε δόσεις (σε ενήλικες άντρες) μέχρι και 400mg την ημέρα δε σχετίζεται με αρνητικά αποτελέσματα όποιας τοξικότητας, ούτε επηρεάζει αρνητικά το καρδιαγγειακό σύστημα, τα οστά, ούτε σχετίζεται αρνητικά με την ανάπτυξη καρκίνων και επίσης δεν επηρεάζει αρνητικά την ανδρική γονιμότητα.
Αυτή η ποσότητα περιέχεται σε περίπου πέντε φλιτζάνια γαλλικό καφέ.
Σε γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας κατανάλωση μέχρι 300mg καφεΐνης θεωρείται ασφαλής.

ΤΑ ΘΕΤΙΚΑ
Παρακάτω θα ασχοληθώ σχεδόν αποκλειστικά με τον καφέ.
Ο καφές περιέχει πολλά βιολογικά ενεργά συστατικά, εκτός από καφεΐνη και είναι πλούσιος σε αντιοξειδωτικές ουσίες.
Η καφεΐνη φαίνεται να επιδρά θετικά στον εγκέφαλο. Αυξάνει την εγρήγορση, βελτιώνει την αίσθηση ευεξίας, βοηθάει στην συγκέντρωση και την εστίαση, βελτιώνει τη διάθεση και μειώνει κάποια χαρακτηριστικά της κατάθλιψης. Η χρήση του καφέ μπορεί να αυξήσει την αίσθηση της ηρεμίας, κι ακόμα και να σταθεροποιήσει την ενέργεια σου.
Το εντυπωσιακό είναι ότι η χρόνια κατανάλωση καφέ/ καφεΐνης έχει συσχετιστεί με την πρόληψη της μείωσης των διανοητικών ικανοτήτων, με την μείωση του ρίσκου εγκεφαλικών επεισοδίων και φαίνεται να προστατεύει από τη νόσο του το Πάρκινσον και τη νόσο του Αλτσχάιμερ.
Σε μια έρευνα του πανεπιστημίου του Χάρβαρντ εμφανίζεται μείωση 43% του ρίσκου θάνατο από καρδιά σε αυτούς που πίνουν καφέ.
Πρόσφατες έρευνες απέδειξαν τον προστατευτικό ρόλο της καφεΐνης σε κάποιες μορφές καρκίνου του εγκεφάλου και μετα-αναλύσεις ερευνών υποστηρίζουν την υπόθεση ότι η κατανάλωση καφέ σχετίζεται με μειωμένο ρίσκο καρκίνο του στήθους σε γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση.
Κάποιοι είχαν υποθέσει ότι τα άλλα συστατικά στον καφέ ή στο τσάι είναι τα ωφέλιμα και όχι καφεΐνη, αλλά η έρευνα έχει δείξει ότι η δραστικότητα σε κάποιες περιοχές της υγείας μειώνεται δραστικά ή εξαφανίζεται με την απομάκρυνση της καφεΐνης.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Τι συμπεράσματα λοιπόν μπορείς να βγάλεις από τις παραπάνω πληροφορίες; Είναι ο καφές φίλος ή εχθρός σου;
Ο καφές είναι απλώς καφές…
Η κατάλληλη ή η ακατάλληλη χρήση μιας ουσίας την οποία την κάνει φίλο ή εχθρό.
Η κατανάλωση καφέ αυξάνει την μεταβολική σου ικανότητα, το οποίο είναι πολύ καλό ΕΑΝ έχεις και άλλα πράγματα τα οποία υποστηρίζουν αυτή την μεταβολική αύξηση, κυρίως ικανοποιητική ποσότητα γλυκόζης στο αίμα σου. Το πιο κοινό αρνητικό σύμπτωμα είναι οι αισθήσεις άγχους και εσωτερικού τρέμουλου το οποίο προκαλεί η υπογλυκαιμία που μπορεί να προκαλέσει η καφεΐνη.
Όταν πίνεις καφέ, η γλυκόζη στο αίμα σου χρησιμοποιείται και αν δεν έχεις αρκετή διαθέσιμη ενέργεια, το σώμα σου χτυπάει καμπανάκια μέσω ορμονών στρες με σκοπό να ξανανέβουν τα επίπεδα ζαχάρου στο αίμα σου.
Το να χρησιμοποιείς λοιπόν μόνο καφέ σκέτο ή με λίγο ζάχαρη ή κάτι άλλο που περιέχει καφεΐνη πρωί πρωί χωρίς να φας πρωινό ή/και κάποια στιγμή αργότερα για να “τραβήξει η μέρα” σου λίγο περισσότερο, αντί να φας κάτι ισορροπημένο και θρεπτικό, βασίζεσαι μόνο στους μηχανισμούς στρες του οργανισμού σου, υπερδραστηριοποιείς το σύστημα σου και αυτό θα σε οδηγήσει σε σύντομη κατάρρευση την οποία κατά πάσα πιθανότητα θα προσπαθήσεις να την ελέγξεις πίνοντας ακόμα κάτι καφεϊνούχο…
Τα οφέλη της καφεΐνης φαίνεται να βελτιστοποιούνται όταν πίνεις καφέ μαζί με το φαγητό σου. Οι πρωτεΐνες, οι υδατάνθρακες και το λίπος του φαγητού σου λειτουργούν ως μηχανισμός χρονοκαθυστέρησης της απορρόφησης καφεΐνης.
Ο τρόπος με τον οποίον το σώμα σου μεταβολίζει καφεΐνη μπορεί να διαφέρει πάρα πολύ από κάποιο άλλο άτομο ακόμα και μέσα στην οικογένειά σου. Αν θέλεις να χρησιμοποιήσεις καφέ χρειάζεται να βρεις την κατάλληλη ποσότητα και μετά από ποιο χρόνο μπορεί να επηρεάσει τον ύπνο σου. Δεν υπάρχουν γενικοί κανόνες όπου πολλοί άνθρωποι με τον ίδιο ακριβώς τρόπο μπορούν να τους ακολουθήσουν.
Η υπερβολική σου αντίδραση στον καφέ μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως βαρόμετρο για τα επίπεδα του στρες σου, για την ικανότητα του συκωτιού σου να αποθηκεύει γλυκογόνο, για την ανάγκη σου για ξεκούραση. Άτομα με υποθυρεοειδισμό τείνουν να είναι πιο ευάλωτα στις αρνητικές επιπτώσεις της καφεΐνης λόγω της σχέσης των ορμονών του θυρεοειδούς με το συκώτι.
Σε μια διατροφή η οποία είναι πλούσια σε θρεπτικά συστατικά, με μειωμένες τις ουσίες οι οποίες εμποδίζουν την απορρόφησή τους, με μια στάση ζωής όπου η κίνηση, η επαφή με το σώμα σου, με τη φύση, τον ήλιο και τα στοιχεία ενθαρρύνεται, η χρήση καφέ και καφεΐνης γενικότερα μπορεί να γίνει και χρήσιμη και ωφέλιμη!

Ο Ευθύμης Λαζάρου έχει διδάξει βιοχημεία, διατροφή, εφαρμοσμένες μεθόδους φυσικής θεραπευτικής και οστεοπαθητικής στο BCOM (Un. Westminster) και έχει διατελέσει επιμελητής της πανεπιστημιακής κλινικής του BCOΜ. Δημιουργός της Ροϊκότητας, μιας μεθόδου ψυχοσωματικής ανάπτυξης. Διδάσκει σε διάφορα μέρη στο κόσμο και η βασική αρχή της δουλειάς του είναι η ενότητα του ψυχοδιανοητικού, σωματικού και πνευματικού εαυτού και η δυνατότητα της αυθεντικής έκφρασης του κάθε ατόμου.

Η Γεμμοθεραπεία είναι μία μορφή ολιστικής θεραπείας που χρησιμοποιεί ιάματα που παράγονται κυρίως από τον εμβρυϊκό ιστό διαφόρων δέντρων και θάμνων (μπουμπούκια/οφθαλμοί και αναδυόμενοι βλαστοί), αλλά και από τα αναπαραγωγικά μέρη τους (σπόροι και ταξιανθίες) όπως επίσης και από τον πρόσφατα αναπτυγμένο ιστό (ρίζες και φλοιός ριζών). Σε δύο περιπτώσεις, οι θεραπείες γίνονται επίσης από το χυμό των δέντρων.
Αυτή η πρώτη ύλη λαμβάνεται στην αποκορύφωση της ετήσιας βλάστησης του δέντρου ή του θάμνου, την άνοιξη για τα μπουμπούκια ή το φθινόπωρο για τους σπόρους. Συγκεκριμένες φυτικές ορμόνες και ένζυμα απελευθερώνονται κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας και σε ορισμένες περιπτώσεις υπάρχουν στο φυτό μόνο αυτή τη στιγμή.

«Υπάρχουν διαφορετικές δυνάμεις στις γέμμες, στα φύλλα, στα μπουμπούκια, στα άγουρα φρούτα, στα ώριμα φρούτα. Επομένως πρέπει να δίνουμε προσοχή από το πρώτο βλαστάρι μέχρι και το τελευταίο, γιατί έτσι είναι η φύση. Υπάρχει διαφορετική ωρίμανση στα βλαστάρια, στα κοτσάνια, στα φύλλα στα άνθη, στα φρούτα.» - Παράκελσος

Η Γεμμοθεραπεία ως θεραπεία βρίσκεται ανάμεσα στην Φυτοθεραπεία και την Ομοιοπαθητική. Τα γεμμοθεραπευτικά εκχυλίσματα έχουν φυτική προέλευση και είναι ελαφρώς δυναμοποιημένα όπως και τα ομοιοπαθητικά φάρμακα. Χρησιμοποιούνται με τη μορφή γλυκερινικών εμβρεγμάτων οφθαλμών και άλλων εμβρυακών φυτικών κυττάρων στην 1D(1X) δυναμοποίηση.
Αναφορές στην θεραπευτική χρήση φυτικών οφθαλμών χρονολογούνται από την εποχή της αρχαίας Αιγύπτου και της Αρχαίας Ελλάδας. Στη δεκαετία του 1950, ο Δρ Pol Henry (1918 – 1988), ένας Βέλγος ομοιοπαθητικός γιατρός, πραγματοποίησε έρευνα σχετικά με τις θεραπευτικές ιδιότητες των οφθαλμών των φυτών. Δημοσίευσε τα αποτελέσματα της έρευνας και των κλινικών δοκιμών του το 1970 και ονόμασε αυτή τη νέα θεραπεία «Φυτο-εμβρυοθεραπεία». Aπέδωσε την αποτελεσματικότητα των εκχυλισμάτων αυτών στην ζωτική τους ενέργεια, και τη δύναμη των φυτικών μπουμπουκιών (οφθαλμών) στην ικανότητά τους για ανασυγκρότηση των ιστών.
Ο Γάλλος Ομοιοπαθητικός γιατρός, ο Δρ Max Tetau (1927 – 2012) ανέπτυξε περαιτέρω την κλινική εφαρμογή αυτών των φυτικών οφθαλμών και την ονόμασε «Gemmotherapy»/(Γεμμοθεραπεία). Αυτή η λέξη προέρχεται από το λατινικό «gemmae» που σημαίνει τόσο μπουμπούκι φυτού όσο και πολύτιμος λίθος. Αυτό το όνομα έχει έκτοτε υιοθετηθεί παγκοσμίως. Η Γεμμοθεραπεία έχει συμπεριληφθεί στην Γαλλική Φαρμακοποιία ως φυτική θεραπεία από το 1965. 

Ο ίδιος ο Δρ Max Tetau όρισε τη νέα θεραπευτική προσέγγιση ως εξής:
“ Η Γεμμοθεραπεία είναι μια θεραπευτική μέθοδος που χρησιμοποιεί εκχυλίσματα φυτικών οφθαλμών και άλλων εμβρυακών φυτικών ιστών, που συλλέγονται από το φρέσκο φυτό υπό ανάπτυξη.” - Dr  Max Tetau

Σε αντίθεση με τη Φυτοθεραπεία που χρησιμοποιεί τα ενήλικα βότανα, η Γεμμοθεραπεία χρησιμοποιεί φυτικά υλικά εμβρυακών ιστών σε πλήρη ανάπτυξη που περιέχουν όλες τις γενετικές πληροφορίες και ολόκληρη τη δύναμη του μελλοντικού φυτού, αποτελούν έτσι μια πραγματική συγκέντρωση ενέργειας και ζωτικότητας.
Εκτός από το ότι περιέχουν βιταμίνες, ολιγοστοιχεία και μέταλλα, τα φυτικά αυτά υλικά είναι πλούσια σε νουκλεϊκά οξέα, αυξητικές ορμόνες και άλλες δραστικές ουσίες, οι οποίες σε σχέση με άλλους φυτικούς ιστούς αρχίζουν να εξαφανίζονται αφού ένα φυτό φτάσει σε ένα ορισμένο σημείο της ανάπτυξής του. Δηλαδή περιέχουν πολλά ενεργά στοιχεία που δεν θα υπάρχουν πλέον στο ώριμο φυτό. Αυτό εξηγεί το ευρύ φάσμα εφαρμογών και την αποτελεσματικότητα των θεραπειών της Γεμμοθεραπείας.
Τα Γεμμοθεραπευτικά σκευάσματα επηρεάζουν όλα τα επίπεδα του ανθρώπου, επιδρούν ολιστικά: σωματικά, ακόμη και κυτταρικά και ψυχικά. Επιπλέον επιφέρουν μία βαθιά παροχέτευση-αποτοξίνωση (drainage) στον οργανισμό, τον θρέφουν & τον καθαρίζουν σε κυτταρικό επίπεδο.

Οι κύριες δράσεις της Γεμμοθεραπείας είναι οι παρακάτω:

• Διευκολύνει την αποτοξίνωση του οργανισμού.
• Βοηθά την αναγέννηση των ιστών, συντελώντας στην αντιγήρανση.
• Ενθαρρύνει τη σωστή λειτουργία των οργάνων.
• Ρυθμίζει το νευρικό, το ορμονικό και το ανοσοποιητικό σύστημα. Τονώνει το μεταβολισμό.
• Ενδυναμώνει γενικά και ενισχύει τον οργανισμό.

Μερικές από τις ενδείξεις για την εφαρμογή της Γεμμοθεραπείας είναι οι ακόλουθες:

• Συναισθηματικές διαταραχές, άγχος, αϋπνία και φοβικές καταστάσεις.
• Ημικρανίες, κεφαλαλγίες.
• Τόνωση καρδιαγγειακού συστήματος.
• Φλεγμονές ανώτερου αναπνευστικού.
• Διατροφικές διαταραχές, βουλιμία, παχυσαρκία. Πεπτικές διαταραχές. Αποτοξίνωση χολής και ήπατος.
• Αρθριτικές, ρευματικές και μυοσκελετικές καταστάσεις.
• Γυναικολογικά προβλήματα.
• Φλεγμονές ουροποιητικού.
• Δερματοπάθειες όπως έκζεμα, ακμή.
• Αποτοξίνωση λέμφου-Κυτταρίτιδα.
• Τόνωση επινεφριδίων.

Μία άλλη συνεισφορά της Γεμμοθεραπείας είναι ότι με τη βαθιά αποτοξίνωση που επιφέρει στον οργανισμό σε κυτταρικό επίπεδο διευκολύνει την αποδοτικότητα και άλλων θεραπειών αφού σε ένα τοξικό κυτταρικό περιβάλλον καμία θεραπεία δεν μπορεί να είναι αποτελεσματική.
Η Γεμμοθεραπεία έχει περάσει πάνω από 50 χρόνια βιοχημικών και κλινικών μελετών πανεπιστημιακού επιπέδου στην Ευρώπη για τον προσδιορισμό των μεμονωμένων ιδιοτήτων και δράσεων που κάθε εκχύλισμα έχει σε συγκεκριμένα όργανα και συστήματα οργάνων. Μέσω αυτών των μελετών και της συλλογής εμπειρικών δεδομένων, η Γεμμοθεραπεία έλαβε το καθεστώς εγκεκριμένου φαρμάκου από την Ευρωπαϊκή Ένωση.Έχει αποκτήσει δημοτικότητα σε κύκλους Ιατρών και φυσικών θεραπευτών κυρίως Ομοιοπαθητικών και Φυσικοπαθητικών ειδικά στη Γαλλία, Βέλγιο, Γερμανία, Ιταλία, Καναδά, Αυστραλία και Νέα Ζηλανδία. Στη χώρα μας η δημοτικότητά της είναι ανερχόμενη.Ως η νεότερη ερευνημένη και εξασκημένη φυτική θεραπεία, το θεραπευτικό δυναμικό της Γεμμοθεραπείας εξακολουθεί να αναδύεται. Σε μια εποχή που ο πληθυσμός στρέφεται ολοένα και περισσότερο σε πιο φυσικές και λιγότερο τοξικές θεραπείες τόσο για οξεία όσο και για χρόνια συμπτώματα, η Γεμμοθεραπεία είναι τώρα διαθέσιμη προσφέροντας ελπίδα και μία μυριάδα από νέες δυνατότητες.
Η χρήση της Γεμμοθεραπείας είναι ακίνδυνη και ασφαλής αν εφαρμόζεται σωστά. Δεν έχει παρενέργειες και χορηγείται σε παιδιά, ενήλικες, εγκύους, στην τρίτη ηλικία, ακόμη και στα ζώα. Ένα επιπλέον πλεονέκτημα είναι η ευχάριστη, γλυκίζουσα και αρωματική γεύση των παρασκευασμάτων αρεστή σε όλους.
Η Γεμμοθεραπεία μπορεί να συνδυαστεί με οποιαδήποτε άλλη εναλλακτική θεραπεία (Φυτοθεραπεία, Ομοιοπαθητική, Βελονισμό, Αρωματοθεραπεία, Αγιουρβέδα, Φυσικοπαθητική, Διατροφολογία, Ρεφλεξολογία κα) ακόμη και με αγωγές της συμβατική Ιατρικής.

Η Γεμμοθεραπεία είναι η πιο ισχυρή και δυναμική φυτική θεραπεία που είναι γνωστή σήμερα. Πιστεύω ότι τα ήπια αλλά ισχυρά αποτελέσματά της, καθώς και η ευκολία χρήσης και η προσιτή τιμή των γεμμοθεραπευτικών σκευασμάτων, την καθιστούν μία εξαιρετικά βιώσιμη θεραπεία για το μέλλον μας.

Περίπου το 20 τοις εκατό του πληθυσμού πάσχει από φλεβίτιδα και κιρσούς¹ – λόγω της κακής κυκλοφορίας του αίματος. Το πρόβλημα εμφανίζεται σε ολόκληρο το σώμα, αλλά τα πόδια επηρεάζονται συχνότερα, καθώς το αίμα πρέπει να μετακινηθεί ενάντια στη βαρύτητα.
Για πολλούς πάσχοντες, οι κιρσοί είναι απλώς αισθητικό πρόβλημα. Όμως μπορεί επίσης να είναι ένα σημάδι χρόνιας φλεβικής ανεπάρκειας, μια εξελισσόμενη κατάσταση στην οποία οι βαλβίδες στις φλέβες δεν λειτουργούν σωστά. Πιθανές αιτίες της χρόνιας φλεβικής ανεπάρκειας είναι η υψηλή αρτηριακή πίεση, η καθιστική ζωή, κάποιος τραυματισμός στα πόδια, ορμονικές ανισορροπίες το υπερβολικό βάρος κ.α.
Όπως και οι κιρσοί, τα συμπτώματα περιλαμβάνουν πρήξιμο, πόνο, κνησμό και αίσθημα βάρους στα πόδια. Στα πιο προχωρημένα στάδια, η χρόνια φλεβική ανεπάρκεια μπορεί να οδηγήσει σε έλκη των ποδιών και σε εν τω βάθει φλεβική θρόμβωση.
Η συμβατική θεραπεία εξαρτάται από τη σοβαρότητα του προβλήματος, αλλά μπορεί να περιλαμβάνει χειρουργική επέμβαση, θεραπεία με λέιζερ και σκληροθεραπεία, όπου χημικές ουσίες εγχέονται στους κιρσούς για να προκαλέσουν την κατάρρευση των τοιχωμάτων τους.
Τεχνικές όπως η κατάλυση με ρεύμα ραδιοσυχνοτήτων και η ενδοφλέβια θεραπεία με λέιζερ τείνουν να είναι οι προτιμώμενες επιλογές αυτή τη στιγμή, καθώς είναι ελάχιστα επεμβατικές και σχετίζονται με λιγότερες επιπλοκές σε σύγκριση με τη χειρουργική επέμβαση.² Ωστόσο, συχνά έχουν παρενέργειες όπως πόνο, αλλαγές χρώσης και αίσθηση σφιξίματος γύρω από την περιοχή θεραπείας,³ και δεν επιλύουν πάντα το πρόβλημα.
Οι κάλτσες συμπίεσης για τη βελτίωση της ροής του αίματος είναι μια κοινή θεραπεία πρώτης γραμμής, όμως σε πολλούς ασθενείς δεν αρέσει να τις φορούν.⁴
Ευτυχώς, υπάρχουν πολλές εναλλακτικές επιλογές που πρέπει να λάβετε υπόψη. Ιδανικά, συνεργαστείτε με έναν έμπειρο ιατρό που μπορεί να συστήσει ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα και να παρακολουθεί την πρόοδό σας.

Φλαβονοειδή
Αυτές οι ισχυρές φυτικές χρωστικές μπορεί να είναι αποτελεσματικές για κιρσούς και φλεβική ανεπάρκεια όταν λαμβάνονται ως καθημερινό συμπλήρωμα

Grape seed extract.
Το εκχύλισμα σπόρων σταφυλιού βελτίωσε τους κιρσούς και το πρήξιμο μετά από ένα μήνα σε μία δοκιμή ελεγχόμενη με εικονικό φάρμακο.⁵
Προτεινόμενη δόση: 100-200 mg εκχύλισμα σπόρου σταφυλιού / ημέρα.

Red vine leaf extract.
Το εκχύλισμα φύλλων κόκκινου σταφυλιού έχει βρεθεί ότι είναι ασφαλές και αποτελεσματικό για πολλά συμπτώματα της φλεβικής ανεπάρκειας, όπως το πρήξιμο και ο πόνος στα πόδια.⁶
Προτεινόμενη δόση: 360 mg / ημέρα.

French maritime pine bark extract.
Αυτό το τυποποιημένο εκχύλισμα φλοιού πεύκου (πυκνογενόλη) έχει φανεί σε αρκετές μελέτες ότι είναι ωφέλιμο σε περιπτώσεις χρόνιας φλεβικής ανεπάρκειας και σχετικές διαταραχές της φλέβας.⁷ Σε μια δοκιμή, η πυκνογενόλη ήταν πιο αποτελεσματική από τις κάλτσες συμπίεσης για τη βελτίωση των συμπτωμάτων της φλεβικής ανεπάρκειας και ο συνδυασμός των δύο θεραπειών μαζί ήταν πιο αποτελεσματικός από την κάθε μία ξεχωριστά.⁸
Προτεινόμενη δόση: 150 mg / ημέρα

Διοσμίνη και εσπεριδίνη.
Ένα γαλλικό μείγμα φλαβονοειδών (Daflon), που περιέχει 90% διοσμίνη και 10% εσπεριδίνη, έχει αποδειχθεί αποτελεσματικό για τη χρόνια φλεβική ανεπάρκεια, ακόμη και στα σοβαρά στάδιά της.⁹
Προτεινόμενη δόση: ακολουθήστε τις οδηγίες της συσκευασίας.

Βότανα

Ιπποκαστανιά (Aesculus hippocastanum).
Μελέτες υποστηρίζουν ότι τα εκχυλίσματα από τους σπόρους αυτού του φυτού αποτελούν μια καλή επιλογή για τη χρόνια φλεβική ανεπάρκεια.¹⁰ Έχει αποδειχθεί ότι είναι αποτελεσματικό τόσο στο πρήξιμο και τον πόνο όσο και στα άλλα συμπτώματα της φλεβίτιδας και των κιρσών.¹¹
Προτεινόμενη δόση: ακολουθήστε τις οδηγίες της συσκευασίας.

Ρούσκος (Ruscus aculeatus).
Εκχυλίσματα από αυτό το βότανο μπορούν να μειώσουν τα συμπτώματα της χρόνιας φλεβικής ανεπάρκειας, ειδικά το πρήξιμο των ποδιών.¹²
Προτεινόμενη δόση: ακολουθήστε τις οδηγίες της συσκευασίας.

Gotu Kola (Centella asiatica).
Αυτό φαίνεται να έχει ωφέλιμη δράση στο συνδετικό ιστό των κιρσών¹³ και μπορεί να βοηθήσει στη μείωση των συμπτωμάτων της χρόνιας φλεβικής ανεπάρκειας.¹⁴
Προτεινόμενη δόση: 60-120 mg /μέρα εκχύλισμα. Εναλλακτικά, πιείτε αφέψημα από το φυτό, τρεις φορές την ημέρα. (Για το αφέψημα, βάλτε ένα κουταλάκι του τσαγιού αποξηραμένο βότανο σε μία κούπα βραστό νερό και αφήστε το για 10 λεπτά πριν το πιείτε).

Μηλόξυδο.
Αυτό το δημοφιλές σπιτικό φάρμακο δοκιμάστηκε για τους κιρσούς σε μία μελέτη με τη συμμετοχή 120 ασθενών που εφάρμοζαν μυλόξυδο τοπικά στην προβληματική περιοχή σε συνδυασμό με τη συμβατική θεραπεία που είχε συνταγογραφηθεί από τον γιατρό. Εκείνοι που χρησιμοποίησαν μηλόξυδο είδαν σημαντική βελτίωση στα συμπτώματά τους όπως οι κράμπες στα πόδια, η ενόχληση, το πρήξιμο και η αίσθηση βάρους σε σύγκριση με όσους έκαναν μόνο τη συμβατική αγωγή.¹⁵

Υδροθεραπεία
Η υδροθεραπεία, η οποία συνήθως περιλαμβάνει άσκηση στο νερό, μπορεί να μειώσει το πρήξιμο των ποδιών και άλλα συμπτώματα της φλεβικής ανεπάρκειας.¹⁶ Ένα είδος υδροθεραπείας που υπάρχει συχνά σε σπα, η λουτροθεραπεία – μπάνιο σε φυσικό μεταλλικό νερό ή σε θερμά νερά – μπορεί να είναι αποτελεσματική για πολλά συμπτώματα της φλεβικής ανεπάρκειας.¹⁷

Χρήσιμες συμβουλές
Οι ακόλουθες συμβουλές μπορούν να βοηθήσουν στην πρόληψη των κιρσών ή στην αποφυγή επιδείνωσής τους.
• Η τακτική άσκηση βοηθά την κυκλοφορία του αίματος. Το περπάτημα ή οποιαδήποτε άλλη μορφή άσκησης που κινεί τα πόδια, αποτελούν ιδανικές λύσεις.
• Μειώστε την πίεση των ποδιών αποφεύγοντας την παρατεταμένη ορθοστασία και το υπερβολικό σήκωμα βάρους.
• Ανυψώστε τα πόδια. Για να βελτιώσετε την κυκλοφορία των ποδιών, κάντε λίγα μικρά διαλείμματα καθημερινά για να σηκώσετε τα πόδια σας πάνω από το επίπεδο της καρδιάς σας, για παράδειγμα, ξαπλωμένοι με τα πόδια σας στηριγμένα σε τρία ή τέσσερα μαξιλάρια.
• Μην σταυρώνετε τα πόδια σας όταν κάθεστε, καθώς αυτό μπορεί να επιβραδύνει την ανοδική ροή του αίματος πίσω στην καρδιά και να αυξήσει την πίεση στις φλέβες των ποδιών.
• Δοκιμάστε μασάζ, ξηρό βούρτσισμα σώματος και άλλες θεραπείες που αυξάνουν την κυκλοφορία.
• Αποφύγετε τα ψηλά τακούνια. Τα παπούτσια με χαμηλά τακούνια λειτουργούν περισσότερο τους μύες της γάμπας, κάτι που είναι καλύτερο για τη ροή του αίματος στις φλέβες.
• Αποφύγετε να φοράτε σφιχτά ρούχα γύρω από τη μέση, τα πόδια και τη βουβωνική χώρα, καθώς αυτό μπορεί να μειώσει τη ροή του αίματος.

Επιλέξτε φυτικές ίνες στη διατροφή σας
Συχνά συνιστάται δίαιτα πλούσια σε φυτικές ίνες για ασθενείς με κιρσούς και χρόνια φλεβική ανεπάρκεια. Μια δίαιτα χαμηλή σε φυτικές ίνες μπορεί να οδηγήσει σε δυσκοιλιότητα και καταπόνηση κατά τη διάρκεια των κινήσεων του εντέρου, η οποία μπορεί να αυξήσει την πίεση στις φλέβες των κάτω άκρων.¹⁸

Ελέγξτε το βάρος σας
Το υπερβολικό βάρος μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη κιρσών.¹⁹ Και μεταξύ των ατόμων με κιρσούς, το υπερβολικό βάρος σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης χρόνιας φλεβικής ανεπάρκειας.²⁰ Στοχεύστε να χάσετε βάρος με μια υγιεινή διατροφή και άσκηση εάν χρειαστεί.

Βιβλιογραφικές αναφορές

1   Phlebology, 2012; 27 Suppl 1: 23-6
2   Semin Intervent Radiol, 2005; 22: 204-8; Curr Pain Headache Rep, 2019; 23: 16
3   Arch Dermatol, 2012; 148: 49-58
4   Phlebology, 2011; 26: 353-60
5   Nutr J, 2017; 16: 5
6   Arzneimittelforschung, 2000; 50: 109-17; Pharmazie, 2019; 74: 193-200
7   Phytomedicine, 2000; 7: 383-8
8   Phytomedicine, 2010; 17: 835-9
9   Angiology, 2001; 52 Suppl 1: S49-56
10 Cochrane Database Syst Rev 2006; (1): CD003230
11 Adv Ther, 2006; 23: 179-90
12 Arzneimittelforschung, 2002; 52: 243-50
13 Int J Clin Pharmacol Res, 1990; 10: 229-33
14 Evid Based Complement Alternat Med, 2013; 2013: 627182
15 Evid Based Complement Alternat Med, 2016; 2016: 6473678
16 Vasa, 1991; 20: 147-52
17 Clin Ter, 2013; 164: 233-8
18 Altern Med Rev, 2001; 6: 126-40
19 Am Fam Physician, 2008; 78: 1289-94
20 J Vasc Surg Venous Lymphat Disord, 2015; 3: 18-26

Η ενδομητρίωση είναι μια κοινή γυναικολογική κατάσταση στην οποία ιστός παρόμοιος με την επένδυση της μήτρας (ενδομήτριο) εμφανίζεται αλλού στο σώμα - συνηθέστερα στις ωοθήκες, στις σάλπιγγες και στην κοιλιά. Αυτός ο ιστός συμπεριφέρεται ακριβώς όπως το ενδομήτριο, αιμορραγεί κατά τη διάρκεια της εμμήνου ρύσεως και μπορεί να προκαλέσει ιώδεις συγκολλήσεις μεταξύ των οργάνων, κάνοντάς τα να κολλάνε μεταξύ τους. 
Αν και ορισμένες γυναίκες μπορεί να μην έχουν εμφανή συμπτώματα, άλλες επηρεάζονται άσχημα εμφανίζοντας έντονους πόνους, υπερβολική αιμορραγία, προβλήματα στην ουροδόχο κύστη και στο έντερο και επίμονη εξάντληση και κόπωση. Η ενδομητρίωση μπορεί επίσης να προκαλέσει στειρότητα.
Οι τυπικές θεραπείες για την πάθηση - παυσίπονα, ορμονικά φάρμακα και χειρουργική επέμβαση - συχνά δεν λειτουργούν μακροπρόθεσμα και έχουν σημαντικούς κινδύνους. Οι αγωνιστές ορμονών απελευθέρωσης γοναδοτροπίνης (GnRH), για παράδειγμα, που είναι μεταξύ των πιο δημοφιλών φαρμάκων για την πάθηση, μπορούν να προκαλέσουν συμπτώματα εμμηνόπαυσης όπως εξάψεις, αϋπνία και κολπική ξηρότητα.¹
Τα καλά νέα είναι ότι υπάρχουν φυσικές επιλογές που φαίνεται να συμβάλλουν στη θεραπεία της ενδομητρίωσης, ειδικά στην αντιμετώπιση του πόνου που μπορεί να προκαλέσει. Είναι φυσικά απαραίτητη η επίσκεψη σε έναν γιατρό που ειδικεύεται σε καταστάσεις όπως η ενδομητρίωση, ωστόσο έχετε στο νου σας και τις παρακάτω εναλλακτικές λύσεις που αποδεικνύεται επιστημονικά ότι μπορούν να βοηθήσουν στην ανακούφιση των συμπτωμάτων.

Βελονισμός
Αυτή η αρχαία κινεζική τεχνική μπορεί να μειώσει τον πόνο που σχετίζεται με την ενδομητρίωση, καθώς και τα επίπεδα του CA-125 στο αίμα, μιας πρωτεΐνη που τείνει να είναι σημαντικά αυξημένη σε περιπτώσεις προχωρημένης ενδομητρίωσης.² Σε μια μελέτη, ο βελονισμός αποδείχθηκε πιο αποτελεσματικός από τα φάρμακα δαναζόλης για τη βελτίωση της επώδυνης και ακανόνιστης περιόδου, του πόνου στην πλάτη και άλλων συμπτωμάτων της ενδομητρίωσης ενώ επίσης εμφάνισε λιγότερες παρενέργειες.³ Η τεχνική φαίνεται επίσης να βοηθά στην υπογονιμότητα λόγω ενδομητρίωσης.⁴

Παραδοσιακά κινέζικα βότανα
Η κινεζική βοτανική ιατρική χρησιμοποιείται συχνά για τη θεραπεία της ενδομητρίωσης στην Κίνα και μια ανασκόπηση που τη συγκρίνει με τα τυπικά ορμονικά φάρμακα για την ανακούφιση των συμπτωμάτων, διαπίστωσε ότι είναι εξίσου αποτελεσματική με τη γεστερίνη και πιο αποτελεσματική από τη δαναζόλη, αλλά με λιγότερες παρενέργειες.^5,6

Πρόπολη
Αυτή η ουσία που συλλέγουν οι μέλισσες από μπουμπούκια φύλλων και φλοιούς δέντρων, μπορεί να είναι χρήσιμη για τη θεραπεία της στειρότητας που σχετίζεται με την ενδομητρίωση. Σε μια προκαταρκτική δοκιμή γυναικών με υπογονιμότητα και ήπια ενδομητρίωση, εκείνες που έλαβαν συμπληρώματα πρόπολης για έξι μήνες είχαν ποσοστό εγκυμοσύνης 60 τοις εκατό σε σύγκριση με μόνο 20 τοις εκατό μεταξύ εκείνων που έλαβαν εικονικό φάρμακο. ⁷ Η πρόπολη φαίνεται επίσης να ανακουφίζει τους πόνους περιόδου.⁸
Προτεινόμενη δοσολογία: 500 mg δύο φορές την ημέρα.

Διατροφή
Στοιχεία δείχνουν ότι συγκεκριμένοι διατροφικοί παράγοντες μπορεί να συνδέονται με την ενδομητρίωση, επομένως τα ακόλουθα απλά βήματα θα μπορούσαν να βοηθήσουν.

Κόψτε την καφεΐνη: Οι γυναίκες που πίνουν το ισοδύναμο περίπου ενάμισι φλιτζανιού καφέ την ημέρα έχουν σχεδόν διπλάσιες πιθανότητες να εμφανίσουν ενδομητρίωση.⁹

Προτιμήστε φρούτα και λαχανικά: Σε μια μελέτη στην οποία συμμετείχαν περισσότερες από 1.000 γυναίκες, εκείνες με υψηλότερη πρόσληψη φρέσκων φρούτων και πράσινων λαχανικών ήταν λιγότερο πιθανό να έχουν ενδομητρίωση. Η κατανάλωση πολλού βοείου κρέατος και κόκκινου κρέατος, από την άλλη πλευρά, φαίνεται να αυξάνει τον κίνδυνο.¹⁰

Καταναλώστε καλά λιπαρά: Τα ωμέγα-3 λιπαρά οξέα, που βρίσκονται στα λιπαρά ψάρια όπως ο σολομός, καθώς και οι ξηροί καρποί και οι σπόροι, φαίνεται να έχουν προστατευτική δράση έναντι της ενδομητρίωσης. Οι γυναίκες που πηγαίνουν για τρόφιμα γεμάτα trans λιπαρά, όπως τα επεξεργασμένα τηγανητά και ψητά προϊόντα, είναι σχεδόν 50 τοις εκατό πιο πιθανό να εμφανίσουν την πάθηση.¹¹

Κόψτε τη γλουτένη: Η διατροφή χωρίς γλουτένη ανακούφισε τα οδυνηρά συμπτώματα ενδομητρίωσης στο 75% των ασθενών μετά από 12 μήνες. Η σωματική λειτουργία, η ζωτικότητα και η ψυχική υγεία βελτιώθηκαν επίσης.¹²

Αντιοξειδωτικά
Οι γυναίκες με ενδομητρίωση τείνουν να έχουν μικρότερη πρόσληψη αντιοξειδωτών (βιταμινών A, C και E, ψευδάργυρου και χαλκού) οπότε η πρόσληψη αυτών των θρεπτικών συστατικών μέσω της διατροφής ή συμπληρωμάτων διατροφής μπορεί να βοηθήσει.¹³ Μάλιστα, μελέτες δείχνουν ότι συγκεκριμένα αντιοξειδωτικά συμπληρώματα έχουν ευεργετικά αποτελέσματα.

Βιταμίνες C και E: Μια μελέτη με τη συμμετοχή γυναικών με πυελικό πόνο και ενδομητρίωση διαπίστωσε ότι δύο μήνες θεραπείας με βιταμίνες C και E οδήγησαν σε μείωση του χρόνιου πόνου σε περισσότερο από το 40% των γυναικών.¹⁴
Προτεινόμενες δόσεις: 1.200 IU / ημέρα βιταμίνη Ε και 1 g / ημέρα βιταμίνη C.

Πυκνογενόλη: Αυτό το τυποποιημένο εκχύλισμα από το φλοιό του γαλλικού θαλάσσιου πεύκου που είναι πλούσιο σε φλαβονοειδή, μείωσε αργά αλλά σταθερά τα συμπτώματα της ενδομητρίωσης σε μια προκαταρκτική μελέτη.¹⁵
Προτεινόμενο δοσολογία: 60 mg / ημέρα.

Ν-ακετυλοκυστεΐνη (NAC): Σε μέλετη, η λήψη αυτού του αντιοξειδωτικού για τρεις μήνες σχετίστηκε με μεγαλύτερη πιθανότητα ακύρωσης της προγραμματισμένης χειρουργικής επέμβασης για ενδομητρίωση σε σύγκριση με την ομάδα χωρίς θεραπεία.¹⁶
Προτεινόμενη δοσολογία: 1.800 mg / ημέρα.

Δοκιμάστε αυτές τις συστάσεις βοτάνων
Η ενδομητρίωση συνδέεται συχνά με την υπερδραστηριότητα των επινεφριδίων που πρέπει να αντιμετωπιστεί για να υπάρξει βελτίωση στο σώμα. Συνιστώνται βότανα που λειτουργούν στο νευρικό σύστημα του σώματος για να ηρεμήσουν την υπερδραστήρια απόκριση, καθώς και βότανα που λειτουργούν πιο άμεσα στη μήτρα και το γυναικείο αναπαραγωγικό σύστημα.

Ashwagandha (Withania somnifera): Είναι ένα πολύ γνωστό τονωτικό του νευρικού συστήματος που βοηθά το σώμα να αντιμετωπίσει το άγχος και το στρες.
Οδηγίες λήψης: Χρησιμοποιείστε το σε μορφή σκόνης, ανακατεύοντας ένα μικρό κουταλάκι του γλυκού σε λίγο ζεστό γάλα και πιείτε το βράδυ. Όπως τα περισσότερα τονωτικά βότανα, μπορεί να χρειαστούν μερικές εβδομάδες για ένα αξιοσημείωτο αποτέλεσμα, αλλά μπορεί να χρησιμοποιηθεί με ασφάλεια για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Τρίλλιο (Trillium erectum): Αυτό το βότανο είναι αντι-αιμορραγικό, βοηθώντας στη μείωση της υπερβολικής αιμορραγίας, ενώ παράλληλα έχει προστατευτική και θεραπευτική επίδραση στον ενδομήτριο ιστό.
Οδηγίες λήψης: Χρησιμοποιήστε βάμμα 1:3 σε συνδυασμό με αχιλλέα και άχυρο βρώμης (βλ. παρακάτω).

Αχιλλέα (Achillea millefolium): Αυτό το βότανο βοηθά στη ρύθμιση της ροής της εμμήνου ρύσεως και μειώνει τις κράμπες της μήτρας.
Τρόπος λήψης: Χρησιμοποιήστε βάμμα 1: 4 σε συνδυασμό με άχυρο βρώμης και τρίλλιο (βλ. παρακάτω)

Άχυρο βρώμης (Avena sativa): Αυτό το καταπραϋντικό βότανο δρα ως θρεπτικό του νευρικού συστήματος.
Τρόπος λήψης: Χρησιμοποιήστε βάμμα 1: 3 και ανακατέψτε ίσα μέρη από άχυρο βρώμης, τρίλλιο και αχιλλέα σε ένα δοχείο. Λαμβάνετε 1 κουταλάκι του γλυκού (5 mL) δύο φορές την ημέρα, με νερό.

Βιβλιογραφικές αναφορές

1   Cochrane Database Syst Rev, 2009; (3): CD006568
2   PLoS One, 2017; 12: e0186616
3   Zhongguo Zhen Jiu, 2006; 26: 863–5
4   Gynecol Endocrinol, 1992; 6: 171–81
5   Cochrane Database Syst Rev, 2012; (5): CD006568
6   J Altern Complement Med, 2017; 23: 45–52
7   Fertil Steril, 2003; 80(Supplement 3): 32
8   Obstet Gynecol Sci, 2019; 62: 352–6
9   Am J Epidemiol, 1993; 137: 1353–60
10 Hum Reprod, 2004; 19: 1755–9
11 Hum Reprod, 2010; 25: 1528–35
12 Minerva Chi, 2012; 67: 499–504
13 Reprod Biol Endocrinol, 2009; 7: 54
14 Transl Res, 2013; 161: 189–95
15 J Reprod Med, 2007; 52: 703–8
16 Evid Based Complement Alternat Med, 2013; 2013: 240702.