Πολλοί ασθενείς με διαβήτη που ακολουθούν τη συμβατική αγωγή, δεν λαμβάνουν συμπληρώματα διατροφής και το ιατρικό κατεστημένο δεν στέλνει κάποιο σαφές μήνυμα για τη χρησιμότητά τους. Για παράδειγμα, η Αμερικανική Διαβητολογική Ένωση (American Diabetes Association - ADA), ο μεγαλύτερος οργανισμός αφιερωμένος στη διαβητική περίθαλψη στην Αμερική, έχει μια πολύ περίεργη άποψη για τα συμπληρώματα.

Από τη μία πλευρά, ο οργανισμός χορηγεί ένα έγκυρο επιστημονικό περιοδικό για τον διαβήτη, το Diabetes Care και αυτό το περιοδικό δημοσιεύει τακτικά μελέτες σχετικά με τα οφέλη των συμπληρωμάτων διατροφής, των βιταμινών, των μετάλλων, των φαρμακευτικών προϊόντων και των βοτανικών σκευασμάτων. Όμως παρακάτω ακολουθεί ένα απόσπασμα από την ADA που περιγράφει τη θέση τους σχετικά με τη λήψη συμπληρωμάτων:

"Δεν υπάρχει σαφής ένδειξη οφέλους από συμπληρώματα βιταμινών ή ανόργανων συστατικών για άτομα με διαβήτη που δεν έχουν υποκείμενες ανεπάρκειες βιταμινών ή ανόργανων συστατικών. Ούτε υπάρχουν στοιχεία που να υποστηρίζουν τη χρήση κανέλας ή άλλων βοτάνων ή συμπληρωμάτων για τη θεραπεία του διαβήτη."

Σε αντίθεση με αυτήν τη δήλωση, πολλές μελέτες έχουν δείξει τα θετικά οφέλη από τη λήψη συμπληρωμάτων σε διαβητικούς ασθενείς. Στη συνέχεια καταγράφονται πληροφορίες που επιβεβαιώνουν το γιατί ένας ασθενής πρέπει να λαμβάνει συμπληρώματα ως μέρος ενός αποτελεσματικού πρωτοκόλλου διαβήτη:

Αντιοξειδωτικά. Η ζημιά σε ένα διαβητικό σώμα από τα ψηλά επίπεδα γλυκόζης για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα μπορεί να προκαλέσει την ανάπτυξη διαβητικών επιπλοκών λόγω προ-οξειδωτικών βιοχημικών διαδικασιών. Τα αντιοξειδωτικά συμπληρώματα μπορούν να βοηθήσουν το σώμα να σταματήσει την ανεξέλεγκτη οξειδωτική βλάβη.

Ανεπάρκειες. Πολλοί άνθρωποι στη Δύση, συμπεριλαμβανομένων των διαβητικών ασθενών, έχουν έλλειψη θρεπτικών συστατικών. Η υψηλή γλυκόζη μπορεί να προκαλέσει την απώλεια πολλών θρεπτικών ουσιών - όπως ο ψευδάργυρος, το χρώμιο και το μαγνήσιο - από το σώμα μέσω των νεφρών. Επίσης, ορισμένες φαρμακευτικές αγωγές (για παράδειγμα, μετφορμίνη, αναστολείς αντλίας πρωτονίων κ.α.) μπορούν να προκαλέσουν ανεπάρκειες θρεπτικών συστατικών μειώνοντας την απορρόφηση από το έντερο. Επιπλέον, η ανθυγιεινή διατροφή που ακολουθούν μακροχρόνια πολλοί ασθενείς με διαβήτη τύπου 2 μπορεί να προκαλέσει έλλειψη βασικών λιπαρών οξέων, βιταμίνης D3 και άλλων θρεπτικών συστατικών.

Βελτιωμένος έλεγχος γλυκόζης. Ορισμένα συμπληρώματα διατροφής υποστηρίζονται από καλά δεδομένα που δείχνουν ότι μπορούν να είναι ευεργετικά για τη μείωση της αντίστασης στην ινσουλίνη σε κυτταρικό επίπεδο, επιτρέποντας στη γλυκόζη να εισέρχεται ευκολότερα στο κύτταρο.

Μελέτες έχουν δείξει ότι κάποια συμπληρώματα διατροφής μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση της γλυκόζης νηστείας και μετά το γεύμα, να μειώσουν τις τιμές της γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης A1C (το επίπεδο των πρωτεϊνών αιμοσφαιρίνης στα ερυθρά αιμοσφαίρια που καλύπτονται από γλυκόζη, το βασικό εργαλείο παρακολούθησης για τη ρύθμιση της γλυκόζης) και τη μείωση της χοληστερόλης και των τριγλυκεριδίων.

Τα συμπληρώματα διατροφής μπορούν επίσης να βοηθήσουν στη μείωση της συχνότητας των υπογλυκαιμικών και υπεργλυκαιμικών συμβάντων.^1-3

Μείωση της όρεξης και της λιγούρας. Μερικά συμπληρώματα μπορεί να είναι πολύ χρήσιμα στη μείωση της όρεξης για τροφές όπως οι υδατάνθρακες.

Βελτιωμένη ενέργεια και διάθεση. Τα θρεπτικά συστατικά μπορούν να βοηθήσουν στην αύξηση της ενέργειας και της διάθεσης με διάφορους τρόπους. Τα κυμαινόμενα επίπεδα γλυκόζης όλη την ημέρα μπορούν να προκαλέσουν ευερεθιστότητα και ασταθή διάθεση και το να αισθάνεται κάποιος θύμα του διαβήτη αντί για νικητής, μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την αυτοεκτίμησή του.

Τα θρεπτικά συστατικά μπορούν να βοηθήσουν στην αύξηση της ενέργειας παρέχοντας στα κύτταρα όλα όσα χρειάζονται για να λειτουργήσουν καλύτερα.

Θρεπτικά συστατικά όπως τα ωμέγα-3 έλαια και το βιοδιαθέσιμο φολικό οξύ, σχετίζονται και με τη μείωση της κατάθλιψης και του άγχους.^4,5

Εάν ένας ασθενής τρώει πιο υγιεινά, δεν έχει λιγούρες, έχει καλή ενέργεια και διάθεση και έχει χαμηλότερα επίπεδα γλυκόζης, θα είναι σε θέση να χάσει βάρος πολύ πιο γρήγορα και αποτελεσματικά.

Η Φινλανδία έχει το υψηλότερο ποσοστό εμφάνισης διαβήτη τύπου 1 στον κόσμο. Ως αποτέλεσμα, ερευνητές στη Φινλανδία, άλλα και σε άλλες χώρες, έχουν πραγματοποιήσει εκτεταμένη έρευνα που εστιάζει στο ποια συμπληρώματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε βρέφη για να μειώσουν τον κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη τύπου 1 αργότερα στη ζωή τους. Σε αυτές τις μελέτες επισημάνθηκαν δύο βασικές θρεπτικές ουσίες, τα ιχθυέλαια και η βιταμίνη D3.^6,7 Τα προβιοτικά έχουν επίσης αποδειχθεί χρήσιμα για τον γλυκαιμικό έλεγχο.⁸

Ένα καλό συμπλήρωμα βιταμινών και ανόργανων συστατικών, η βιταμίνη D3, τα προβιοτικά, η νιασιναμίδη και τα ωμέγα-3 λιπαρά οξέα με επιπλέον μαγνήσιο, ψευδάργυρο, βανάδιο και κάλιο θα πρέπει να αποτελούν μέρος του «οπλοστάσιου» κάθε διαβητικού.

Ωστόσο, ορισμένα λιγότερο γνωστά συμπληρώματα μπορούν επίσης να έχουν σημαντικό αποτέλεσμα στον έλεγχο του διαβήτη.

Διατροφικά συμπληρώματα:
R-alpha-lipoic acid (R-ALA). Εάν μπορούσα να συνταγογραφήσω μόνο ένα συμπλήρωμα σε έναν ασθενή με διαβήτη, θα ήταν το R-άλφα-λιποϊκό οξύ. Αυτό το υδατοδιαλυτό και λιποδιαλυτό αντιοξειδωτικό έχει αποδειχθεί ότι βελτιώνει την ευαισθησία στην ινσουλίνη και το μεταβολισμό της γλυκόζης σε ασθενείς με διαβήτη τύπου 2 ^9,10 και η έρευνα υποστηρίζει ότι μπορεί επίσης να αποτρέψει την εξέλιξη των επιπλοκών του διαβήτη στα νεύρα, τα μάτια και τα νεφρά.^11,12
Το άλφα-λιποϊκό οξύ αναφέρεται είτε ως ALA είτε ως R-ALA. Όταν αναφέρεται ως ALA, αυτό σημαίνει ότι περιέχει δύο χημικές δομές που είναι καθρέφτες μεταξύ τους - η μορφή S και η μορφή R, σε αναλογία 50:50. Ωστόσο, η μορφή R είναι η μόνη που είναι ενεργή στο σώμα και έτσι θα πρέπει να είναι η μόνη μορφή που χρησιμοποιείται.
Εάν ένα προϊόν άλφα-λιποϊκού οξέος δηλώνει ότι κάθε κάψουλα περιέχει 300 mg ALA, στην πραγματικότητα μόνο 150 mg είναι R-ALA που είναι η ενεργή μορφή. Ένα προϊόν R-άλφα-λιποϊκού οξέος που λέει ότι κάθε κάψουλα περιέχει 300 mg, είναι όλα ενεργά στο σώμα. Ψάξτε λοιπόν ένα προϊόν που λέει ότι περιέχει "R-ALA" αντί μόνο "ALA".
Προτεινόμενη ημερήσια δόση: 300 έως 1.200 mg ημερησίως R-ALA, το ισοδύναμο 600 έως 2.400 mg ημερησίως ενός προϊόντος με την ένδειξη μόνο ALA.

Μπενφοθειαμίνη
Αυτή η λιποδιαλυτή μορφή θειαμίνης (επίσης γνωστή ως αλλιθειαμίνη) έχει αποδειχθεί ότι μειώνει το σχηματισμό τελικών προϊόντων προηγμένης γλυκοζυλίωσης, τα οποία συνδέονται με την ανάπτυξη διαβητικών επιπλοκών.¹³
Καθώς απορροφάται καλύτερα από την υδατοδιαλυτή θειαμίνη, η μπενφοθειαμίνη αυξάνει την παραγωγή πυροφωσφορικής θειαμίνης, η οποία εμποδίζει τη βλάβη που προκαλείται από τη γλυκόζη. Έχει αποδειχθεί ότι βελτιώνει την αμφιβληστροειδοπάθεια, τη νεφροπάθεια και τη νευροπάθεια.^14-17
Προτεινόμενη ημερήσια δοση: 150 έως 450 mg.

Ν-ακετυλο κυστεΐνη (NAC)
Το NAC, ένα άλλο πολύτιμο και οικονομικό θρεπτικό συμπλήρωμα, μπορεί να μειώσει την αντίσταση στην ινσουλίνη ενεργώντας ως αντιοξειδωτικό για την πρόληψη της οξειδωτικής βλάβης εξαιτίας της γλυκόζης.¹⁸ Έχει αποδειχθεί ότι προστατεύει τα μάτια από τη διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια.²⁰
Προτεινόμενη ημερήσια δόση: 600 έως 2.400 mg.

Ακετυλο-l-καρνιτίνη
Αυτό το θρεπτικό φάρμακο έχει αποδειχθεί ότι βελτιώνει τον πόνο και τον εκφυλισμό των νεύρων σε ασθενείς με χρόνια διαβητική νευροπάθεια. Δίνω ακετυλο-l-καρνιτίνη σε κάθε διαβητικό ασθενή που έχει οποιοδήποτε είδος νευροπάθειας.²¹
Προτεινόμενη ημερήσια δόση: 1.500 έως 3.000 mg

Ταυρίνη
Η ταυρίνη είναι ένα φθηνό αμινοξύ που δεν χρησιμοποιείται συχνά ως διαβητικό συμπλήρωμα. Η ταυρίνη αποτρέπει τη γλυκοζυλίωση των πρωτεϊνών. Είναι το κύριο αμινοξύ για την καρδιά και βοηθά τη χοληδόχο κύστη να λειτουργεί καλύτερα για την πέψη των λιπών. Η ταυρίνη έχει βρεθεί ότι είναι ισχυρός υπογλυκαιμικός παράγοντας και μπορεί επίσης να ενισχύσει την επίδραση της ινσουλίνης. Μία μελέτη έδειξε ότι η χορήγηση ταυρίνης σε διαβητικούς ασθενείς για ένα μήνα κατέληξε σε μείωση της δόσης ινσουλίνης για να αποφευχθεί η υπογλυκαιμία που προκαλείται από την ταυρίνη. Οι ασθενείς είχαν επίσης μειώσεις στα επίπεδα χοληστερόλης και τριγλυκεριδίων μετά τη λήψη ταυρίνης.^22,23
Προτεινόμενη ημερήσια δόση: 500 έως 1.500 mg.

Σουλφοραφάνη
Αυτό το αντιοξειδωτικό βρίσκεται στα σταυρανθή λαχανικά όπως το μπρόκολο. Εκτός από τα καλά τεκμηριωμένα αντικαρκινικά αποτελέσματά του, η σουλφοραφάνη βρέθηκε να μειώνει τη γλυκόζη νηστείας στο αίμα και τη γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνης σε παχύσαρκους ασθενείς με διαβήτη τύπου 2.²⁴ Μπορεί να προστατέψει τα αιμοφόρα αγγεία από βλάβες που προκύπτουν από το οξειδωτικό στρες, βοηθώντας στην αποτροπή των διαβητικών επιπλοκών.²⁵
Προτεινόμενη ημερήσια δόση: 30 έως 200 mg.

L-καρνοσίνη
Αυτό το προϊόν έχει δείξει πιθανά οφέλη στη βελτίωση της αντίστασης στην ινσουλίνη και στη μείωση του κινδύνου διαβητικών επιπλοκών.²⁶
Προτεινόμενη ημερήσια δόση: 1.000 mg

Βοτανικές θεραπείες:

Gymnema sylvestre
Γνωστό ως γκουρμάρ, ή «ο καταστροφέας της ζάχαρης» στην Αγιουρβεδική ιατρική, το Gymnema έχει δείξει σταθερά οφέλη σε ασθενείς με διαβήτη. Το πιο ενεργό μέρος του Gymnema φαίνεται να είναι τα «γυμνενικά οξέα». Οι αναλύσεις του βοτάνου έδειξαν ότι μπορεί να είναι χρήσιμο στη μείωση των επιπέδων γλυκόζης και στον αποκλεισμό της απορρόφησης γλυκόζης από το έντερο. Έχει αποδειχθεί επίσης ότι αποτρέπει τη συσσώρευση λιπών στο ήπαρ και το αίμα, καθώς και τη μείωση του σωματικού βάρους.²⁷ Συνήθως το χρησιμοποιώ σε κάψουλες ή σε υγρή μορφή σε ορισμένους ασθενείς.
Προτεινόμενη ημερήσια δόση: σε μορφή κάψουλας, 400 έως 2.400 mg την ημέρα.

Κανέλα
Το Cinnamonium cassia και ο συγγενής του C. burmanii είναι οι τύποι κανέλας που έχουν την καλύτερη δράση στους ασθενείς. Πολλές μελέτες σχετικά με την κανέλα δείχνουν ότι μπορεί να επιβραδύνει την εκκένωση του στομάχου και να μειώσει τα επίπεδα γλυκόζης μετά το γεύμα. Μειώνει τα επίπεδα γλυκόζης σε ασθενείς τύπου 2 που είχαν κακό διαβητικό έλεγχο. Μπορεί επίσης να είναι χρήσιμη στη μείωση των επιπέδων της ινσουλίνης, της αρτηριακής πίεσης και της γλυκοζυλιωμένης και στη μείωση του σχηματισμού τελικών προϊόντων προηγμένης γλυκοζυλίωσης, τα οποία σχετίζονται με χρόνιες φλεγμονώδεις ασθένειες.²⁸
Προτεινόμενη ημερήσια δόση: 1 έως 2 g ή 200 mg ή περισσότερο συμπυκνωμένου εκχυλίσματος

Bερβερίνη (Βerberine HCL)
Μια κορυφαία μελέτη σε ανθρώπους έδειξε ότι η υδροχλωρική βερβερίνη έχει παρόμοια δράση με τη μετφορμίνη σε διαβητικούς ασθενείς. Στην μελέτη, η βερβερίνη φαίνεται να προάγει την κυτταρική πρόσληψη γλυκόζης από το αίμα, μειώνει τη γλυκόζη στο αίμα και μειώνει την αντίσταση στην ινσουλίνη.
Ένα αντιοξειδωτικό, η βερβερίνη μπορεί να βοηθήσει στην ενίσχυση των παγκρεατικών βήτα κυττάρων και να αποτρέψει το ήπαρ να παράγει υπερβολική γλυκόζη.^29,30
Ωστόσο η δοσολογία μπορεί να είναι προβληματική, καθώς υψηλότερες δόσεις μπορεί να διαταράξουν το λεπτό έντερο. Συνιστώ στους ασθενείς να αυξάνουν αργά τη δόση τους και να παίρνουν το χάπι αμέσως μετά το γεύμα, όταν η τροφή είναι ήδη στο στομάχι.
Προτεινόμενη ημερήσια δόση: 1.000 έως 1.500 mg

Εκχύλισμα μύρτιλλου
Πλούσιο σε ανθοκυανοσίδες, το μύρτιλλο έχει μελετηθεί σε διαβητικούς ασθενείς τύπου 2 και έχει βρεθεί ότι προκαλεί σαφή βελτίωση της γλυκαιμικής απόκρισης, με μείωση τόσο των επιπέδων γλυκόζης όσο και της ινσουλίνης μετά το φαγητό. ³¹ Επίσης μπορεί να είναι ευεργετικό στη βελτίωση των επιπέδων χοληστερόλης και τριγλυκεριδίων, σύμφωνα με στοιχεία από μελέτες σε ζώα.³²
Προτεινόμενη ημερήσια δόση: 100 έως 350 mg

Εκχύλισμα φύλλων πράσινου τσαγιού
Το πράσινο τσάι περιέχει το βιοφλαβονοειδές γαλλική επιγαλοκατεχίνη (EGCG), το οποίο έχει αποδειχθεί ότι είναι ένα ασφαλές και αποτελεσματικό αντιοξειδωτικό.
Σε κλινικές μελέτες, το πράσινο τσάι έχει αποδειχθεί ότι μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη τύπου 2. Σε ασθενείς με διαβήτη τύπου 2, μπορεί να βελτιώσει την ανοχή στη γλυκόζη, να μειώσει την παραγωγή γλυκόζης και την υπερβολική έκκριση από το ήπαρ και να βελτιώσει την απορρόφηση της γλυκόζης.
Το πράσινο τσάι έχει επίσης αναφερθεί ότι έχει προστατευτική δράση έναντι της διαβητικής αμφιβληστροειδοπάθειας και ότι παίζει ρόλο στην πρόληψη της αθηροσκλήρωσης.³³
Προτεινόμενη ημερήσια δόση: 200 έως 400 mg. Είναι επίσης ευεργετικό να πίνετε βιολογικό πράσινο τσάι.

Εκχύλισμα κουρκουμά
Αυτή η έντονα κίτρινη ουσία που βρίσκεται στον κουρκουμά (turmeric) έχει αποδειχθεί ότι είναι ένας σημαντικός αναστολέας των αντιδραστικών ειδών οξυγόνου που προάγουν την οξειδωτική βλάβη στα κύτταρα. Σε εργαστηριακές μελέτες, η κουρκουμίνη μείωσε τα επίπεδα των μορίων που εμπλέκονται στη φλεγμονή, όπως ο παράγοντας νέκρωσης όγκου-Α (TΝF-a), που προκαλεί αντίσταση στην ινσουλίνη και ο φλεγμονώδης παράγοντας NF-KB, μια πρωτεΐνη που προάγει την έκφραση των φλεγμονωδών μορίων σηματοδότησης. ^34,35
Η κουρκουμίνη έχει επίσης αποδειχθεί ότι ενισχύει τη λειτουργία των β-κυττάρων του παγκρέατος και μειώνει τη γλυκόζη, την γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνης και την αντίσταση στην ινσουλίνη.^36,37
Χρησιμοποιείται σε τρόφιμα, απορροφάται δύσκολα, αλλά η ανάμιξη με μαύρο πιπέρι μπορεί να βοηθήσει στην απορρόφηση γι’ αυτό και τα περισσότερα συμπληρώματα κουρκουμίνης έχουν προσθέσει πιπέρι.
Προτεινόμενη ημερήσια δόση: 200 έως 3.000 mg.

Τζίνγκο μπιλόμπα
Αυτό το φυτό έχει συσχετιστεί με τη μείωση του κινδύνου άνοιας και της γνωστικής μείωσης, αλλά έχει επίσης αποδειχθεί ότι μειώνει την πήξη του αίματος και βελτιώνει τη λειτουργία του αμφιβληστροειδούς και των νεφρών σε διαβητικούς ασθενείς τύπου 2 με αμφιβληστροειδοπάθεια.³⁸
Αυτό το βότανο είναι μια πολύτιμη προσθήκη σε ένα πρωτόκολλο διαβητικού συμπληρώματος, αλλά δεν πρέπει να λαμβάνεται από ασθενείς με αντιπηκτικά φάρμακα ή ασθενείς με τη σπάνια αιμορραγική κατάσταση αιμορροφιλίας.
Προτεινόμενη ημερήσια δόση: 160 έως 240 mg.

Σκόρδο
Έχει αποδειχθεί ότι το σκόρδο βελτιώνει τα επίπεδα γλυκόζης νηστείας, φρουκτοζαμίνης, χοληστερόλης και τριγλυκεριδίων σε ασθενείς με διαβήτη τύπου 2.³⁹ Ενθαρρύνω τους ασθενείς μου να συμπεριλαμβάνουν τακτικά σκόνη σκόρδου και σκελίδες σκόρδου στο μαγείρεμά τους.

Αμερικανικό και ασιατικό τζίνσενγκ
Το τζίνσενγκ έχει αποδειχθεί σε μελέτες ότι βοηθά στη μείωση της γλυκόζης νηστείας στο αίμα και του σωματικού βάρους και βελτιώνει τη γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης A1C και τη διάθεση.^40-42
Προτεινόμενη ημερήσια δόση: 200 mg. Μερικοί άνθρωποι με παρατεταμένη χρήση μπορεί να εμφανίσουν ορμονικές παρενέργειες με τη λήψη τζίνσενγκ, οπότε αν δείτε τέτοιες αλλαγές, ενημερώστε τον γιατρό σας.

Ιερός βασιλικός
Αυτό το βότανο έχει αποδειχθεί ότι μειώνει τα επίπεδα γλυκόζης νηστείας και της γλυκόζης μετά το γεύμα. ⁴³
Προτεινόμενη ημερήσια δοσολογία: 200 mg
Απόσπασμα από το της Dr Mona Morstein: «Master Your Diabetes: A Comprehensive, Integrative Approach for Diabetes Type 1 και Type 2» (Chelsea Green Publishing, 2017)

Βιογραφικό Dr Mona Morestein

Βιβλιογραφικές αναφορές

1   Indian J Med Res, 2007; 126: 471-4
2   Prostaglandins Leukot Essent Fatty Acids, 1998; 58: 257-63
3   Exp Mol Med. 2012;44:665-673
4   Nutr Clin Pract, 2011; 26: 409-25
5   J Psychopharmacol, 2005; 19: 59-65
6   JAMA, 2007; 298: 1420-8
7   Diabetes, 2012; 61: 175-8
8   PLoS One, 2015; 10: e0132121
9   Free Radic Biol Med, 1999; 27: 309-14
10 Arzneimittelforschung, 1995; 45: 872-4
11 Diabetes, 2004; 53: 3233-8
12 Rev Diabet Stud, 2009; 6: 230-6
13 Diabetes Care, 2006; 29: 2064-71
14 Nat Med, 2003; 9: 294-9
15 Diabetes, 2003; 52: 2110-20
16 Diabetes Care, 2012; 35: 1095-7
17 Int J Clin Pharmacol Ther, 2005; 43: 71-7
18 J Basic Clin Physiol Pharmacol, 2006; 17: 245-54
19 Mol Biol Rep, 2012; 39: 3727-35
20 Diabetes, 2003; 52: 499-505
21 Diabetes Care, 2005; 28: 89-94
22 Amino Acids, 2012; 42: 1529-39
23 Exp Mol Med, 2012; 44: 665-73
24 Sci Transl Med, 2017; 9: eaah4477
25 Pharm Biol, 2016; 54: 2329-39
26 Amino Acids, 2016; 48: 1131-49
27 J Sci Food Agric, 2014; 94: 834-40
28 Ann Fam Med, 2013; 11: 452-9
29 Metabolism, 2008; 57: 712-7
30 Acta Pharm Sin B, 2012; 2: 327-34
31 J Nutr Sci, 2013; 2: e22
32 Nutrition, 2017; 41: 107-12
33 Molecules, 2017; 22: 849
34 Int J Med Sci, 2013; 10: 337-81
35 Nutr Metab, 2008; 5: 17
36 Diabetes Care, 2012; 35: 2121-7
37 Evid Based Complement Alternat Med, 2013; 2013: 636053
38 Exp Clin Cardiol, 2005; 10: 85-7
39 Food Nutr Res, 2017; 61: 1377571
40 Coll Antropol, 2012; 36: 1435-40
41 J Ginseng Res, 2017; 41: 589-94
42 Diabetes Care, 1995; 18: 1373-5
43 Evid Based Complement Alternat Med, 2017; 2017: 9217567

Το νέο τεύχος (102) του Holistic Life κυκλοφόρησε με σκοπό να είναι ο βοηθός σας στις δύσκολες στιγμές που όλοι μας περνάμε!
Το παραλήρημα της βίας μαζί με τα εξαντλητικά μη «αποδοτικά» περιοριστικά μέτρα, δημιουργούν μια εξαιρετικά άσχημη ατμόσφαιρα. Η άνοιξη όμως έχει έρθει και οι ζωές μας συνεχίζονται όπως και η επίμονη διάθεση μας να βλέπουμε τα πράγματα με ελπίδα και ανανέωση.
Σε αυτές τις στιγμές ο ενημερωμένος πολίτης παραμένει στο κέντρο της προσοχής μας και έτσι σε αυτό το τεύχος του Holistic Life μπορείτε να διαβάσετε για τα εξής θέματα:

Εκτεταμένη αρθρογραφία για την ολιστική προσέγγιση στην αντιμετώπιση:

• των κρίσεων πανικού
• των στοματικών ελκών
• της ενδομητρίωσης
• της υγείας του προστάτη
• τις αλλεργίες της άνοιξης
• του άγχους

Πρόσφατες έρευνες :

• Μερικοί ακόμα λόγοι για τους οποίους είναι απαραίτητη η βιταμίνη D
• Βιοφυσική αντιμετώπιση των εαρινών αλλεργιών
• Συμπληρώματα διατροφής που συμβάλουν στην υγεία του προστάτη
• Παθήσεις του μυοσκελετικού & ενοχλήσεις του προστάτη
• Φυσικές λύσεις με ισχυρές αποδείξεις αποτελεσματικότητας για την αρθρίτιδα
• Βρουξισμός – Οι επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των ασθενών
• Οι επιπτώσεις της κοινωνικής απομόνωσης στη διάθεση & το ανοσοποιητικό σύστημα

Αρθρογραφία σχετικά με:

• Ανθοϊάματα και κρίσεις πανικού
• Η Φιλοσοφία της Yoga – Prana η δύναμη της ζωής
• Οδεύοντας τάχιστα σε έναν «υγειονομικό» ρατσισμό;
• Συμπληρώματα πρωτεΐνης
• Γεμμοθεραπεία: Οι εμβρυϊκοί φυτικοί ιστοί στην θεραπευτική
• Οστεοπαθητική & μητέρα / παιδί (Συνέντευξη με τον Ελευθέριο Μουράτη)
• Διατροφή και Παιδί: Η τέχνη του ταΐσματος
• Επίλυση οικογενειακών διαφορών.

Όλη η παραπάνω αρθρογραφία υποστηρίζεται από προτάσεις συμπληρωμάτων διατροφής και φυσικά ένα επίκαιρο ρεπορτάζ αγοράς.
Μέχρι το επόμενο τεύχος να θυμάστε να αναζητάτε πάντα εναλλακτικές λύσεις σε προβλήματα που φαίνονται αδιέξοδα. Explore the Alternative !

(το τεύχος 102 σε μορφή pdf)

 Κάθε τεύχος κυκλοφορεί σε ηλεκτρονική μορφή pdf.και
σε έντυπη μορφή, πανελλαδικά σε 700 σημεία διανομής. 
Το περιοδικό διανέμεται δωρεάν (free press)

Γίνε συνδρομητής στο περιοδικό Holistic Life
Κάντε μας Like & Follow στο Facebook 
Δείτε το κανάλι μας Holistic Life TV

Πριν από 900 χρόνια, η μοναχή Hildegard von Bingen, σημαντική μορφή του 12ου αιώνα, εισήγαγε μια εντελώς πρωτοποριακή σκέψη στην ιατρική της εποχής της: ίαση σημαίνει να θεραπεύσουμε όχι το σύμπτωμα αλλά την αιτία μιας ασθένειας. Ο άνθρωπος είναι ο κύριος υπεύθυνος της υγείας του. Αυτός τη διαμορφώνει. Αυτός αποφασίζει αν θα παραμείνει υγιής ή όχι. Η φύση και κυρίως το φυτικό βασίλειο τού προσφέρουν φάρμακα που όχι μόνο καταπραΰνουν τον πόνο και τις ενοχλήσεις αλλά, προπαντός, μπορούν να τον θεραπεύσουν οριστικά. Αυτό επιτυγχάνεται σε συνδυασμό με έναν υγιεινό τρόπο ζωής και διατροφής. Ο συγκεκριμένος τρόπος σκέψης ταιριάζει απόλυτα στην εποχή μας και θίγει ένα βασικό πρόβλημα της σημερινής ιατρικής πρακτικής: ότι συχνά αντιμετωπίζεται μόνο το σύμπτωμα.
Η Hildegard von Bingen αντιλαμβανόταν την ίαση ως μια διαδικασία άρσης των αιτίων μιας ασθένειας. Όταν έκανε λόγο για θεραπεία εννοούσε ότι ο ασθενής δεν θα εκδήλωνε καμία υποτροπή. Κατά συνέπεια, οι χρόνιες παθήσεις σήμαιναν για εκείνη αποτυχία της θεραπευτικής διαδικασίας, αποτυχία που οφειλόταν στο γεγονός ότι είχε χαθεί η κατάλληλη στιγμή και ότι η ασθένεια δεν είχε αντιμετωπιστεί εγκαίρως.
Η φυτοθεραπεία σε συνδυασμό με μια υγιεινή διατροφή προσέφεραν το φυσικό οπλοστάσιο για την αποκατάσταση της υγείας. Έτσι, η Hildegard μάς παρέδωσε περισσότερες από 2.500 συνταγές για την αντιμετώπιση πλήθους ασθενειών. Για κάθε παθολογία θα βρούμε στο έργο της δεκάδες φυσικά φάρμακα. Ανάλογα με την αιτία της ασθένειας, ωστόσο, προτείνεται πάντα ένα συγκεκριμένο.
Η Hildegard περιέγραψε ασθένειες, τη ρίζα τους και τη θεραπεία τους χρησιμοποιώντας μια μεσαιωνική γλώσσα. Για κάποιον που δεν είναι εξοικειωμένος με αυτήν τη γλώσσα δεν είναι εύκολο να κατανοήσει τη θεραπευτική θεωρία και μέθοδο της Hildegard. Όμως, στο έργο της περιγράφει όγκους, αυτοάνοσα νοσήματα, αλλεργίες και πολλές άλλες εξαιρετικά επίκαιρες σήμερα παθολογίες και, δεδομένων των συνθηκών του 12ου αιώνα, δίνει εξαιρετικά ακριβείς πληροφορίες για την παρασκευή των φυσικών σκευασμάτων.
Αυτή η ακρίβεια της Hildegard ήταν που έκανε εντύπωση στον Alexander Rochira και τον παρακίνησε να ασχοληθεί με το έργο της. Το ερώτημα που τον απασχόλησε αρχικά ήταν ποιες δραστικές ουσίες ποιου φυτού επεξεργαζόμαστε και πώς. Εκείνο που αποκόμισε τελικά από τη μελέτη των κειμένων της Hildegard ήταν κάποιες εντελώς νέες γνώσεις στη φαρμακολογία.
Εφοδιασμένος με αυτές και έχοντας ολοκληρώσει τις σπουδές του στη Χημεία, ίδρυσε τα Εργαστήρια Ratioars στην Ελβετία και ξεκίνησε έτσι με την ακριβή βιοχημική ανάλυση των σκευασμάτων της Hildegard. Η έρευνα αυτή συνεχίζεται εδώ και 24 χρόνια.
Η ίδια η Hildegard επέμενε στην ποιότητα των θεραπευτικών φυτών. Ο τρόπος καλλιέργειας και συλλογής τους επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό το ποιες δραστικές ουσίες περιέχουν και πόσες από αυτές θα υπάρχουν τελικά στο κάθε φάρμακο. Η Hildegard μάς παρέδωσε επίσης μία πολύ σημαντική αρχή της φυτοθεραπείας, τη θεωρία της βιοδιαθεσιμότητας. Τον 12ο αιώνα δεν είχαμε ακόμα επιστημονικές γνώσεις για τις δραστικές ουσίες των φυτών. Παρ’ όλα αυτά, η Hildegard κατάλαβε ότι οι αναλογίες των δραστικών ουσιών είναι καθοριστικής σημασίας για το πώς θα δράσει το φυτό μέσα στο φάρμακο.
Άρα σημαντική δεν είναι μόνο η κάθε δραστική ουσία και η περιεκτικότητά της. Αυτό που μας δίνει τη θεραπευτική δράση είναι το σύνολο των δραστικών ουσιών και οι αναλογίες μεταξύ τους. Πράγμα που σημαίνει ότι η καλλιέργεια του θεραπευτικού φυτού, το είδος και ο τρόπος της συλλογής του και, τέλος, η επεξεργασία του παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο.
Επίσης, κάτι που ήταν πολύ σημαντικό για την Hildegard ήταν η ανάπτυξη καινούργιων σκευασμάτων. Η ίδια δεν μπορούσε να περιγράψει όλα τα θεραπευτικά φυτά, γι’ αυτό και παρακινούσε τις επόμενες γενιές να συνεχίσουν την έρευνα. Η θεωρία της βιοδιαθεσιμότητας είναι το θεμέλιο αυτής της ερευνητικής εργασίας.
Όλα αυτά τα χρόνια, η Ratioars μελετά την ιατρική θεωρία της Hildegard von Bingen χρησιμοποιώντας σύγχρονες επιστημονικές μεθόδους. Ο συνδυασμός της επιστημονικής-αναλυτικής εργασίας και των έργων της Hildegard είναι το κλειδί για την κατανόηση και την επιτυχή θεραπεία ασθενειών, αντιμετωπίζοντας τα αίτια και όχι απλώς τα συμπτώματά τους. Έτσι, προέκυψαν εκατοντάδες νέα σκευάσματα για διάφορες ασθένειες στα Εργαστήρια της Ratioars.
Οι έρευνες της Ratioars συνεχίζονται με αμείωτο ενδιαφέρον μέχρι σήμερα. Αναγνωρίζοντας τη σημασία του τρόπου καλλιέργειας, διατηρούν ένα δικό τους αγρόκτημα θεραπευτικών βοτάνων σε μια παρθένα περιοχή της Νότιας Αμερικής με μεσογειακό κλίμα. Το βιοδυναμικό αυτό αγρόκτημα, είναι εντελώς απομονωμένο από οποιαδήποτε αγροτική δραστηριότητα, και δεν υπάρχει καμία ανθρώπινη παρέμβαση σε μια εμβέλεια 70 χιλιομέτρων.
Κάθε παρτίδα βοτάνων ελέγχεται στα Εργαστήρια Ratioars στην Ελβετία ως προς την περιεκτικότητα των δραστικών ουσιών, ώστε να επιτευχθεί η υψηλότερη αποτελεσματικότητα των φυτών που χρησιμοποιούνται στα φυτοθεραπευτικά προϊόντα. Κι αυτό θέτει νέα πρότυπα. Η παραγωγή όλων των σκευασμάτων γίνεται στη Ratioars Europe GmbH στη Γερμανία, την οποία επίσης διευθύνει ο A. Rochira.
Παράλληλα με την έρευνα που διεξάγει ο ίδιος, επιδιώκει να μεταδώσει τις γνώσεις του μέσω εκδόσεων, διαλέξεων και μαθημάτων για την κατάρτιση ειδικών. Ειδικά για την Ελλάδα, η Ratioars σε συνεργασία με το Ευ Ζην έχει ξεκινήσει μια εκδοτική σειρά του A. Rochira που μας εισάγει στο θέμα, φωτίζοντας τόσο την πρακτική εφαρμογή όσο και το θεωρητικό υπόβαθρο της ιατρικής της Hildegard. Το πρώτο τεύχος της σειράς του A. Rochira «Βοτάνων Γνώση» είναι ήδη διαθέσιμο και αποτελεί μια πρώτη εισαγωγή τόσο για τον ερασιτέχνη όσο και για εκείνον που θέλει να εμβαθύνει στη γνώση αυτή. Το δεύτερο τεύχος –από τα 10 που θα εκδοθούν συνολικά– θα εστιάζει σε συγκεκριμένα θέματα και θα είναι εκτενέστερο. Τέλος, θα κυκλοφορήσει στα ελληνικά ένα πρακτικό εγχειρίδιο με πολλά φυσικά φάρμακα όπως και όλες τις βασικές θεωρίες και το ιστορικό πλαίσιο της ιατρικής της Hildegard.

Στα πλαίσια της συνεργασίας με την Ratioars και τον A. Rochira, το  Ευ Ζην έχει προγραμματίσει κύκλους μαθημάτων για την εκπαίδευση ειδικών στην μέθοδο θεραπείας της Hildegard. Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να επικοινωνήσουν μέσω του info@efzyn.gr και στο τηλ. 210 7520106.

Η λεύκη είναι μία ενοχλητική δερματική πάθηση κατά την οποία περιοχές του δέρματος και των βλεννογόνων χάνουν σταδιακά την φυσιολογική τους χρωστική (μελανίνη) και γίνονται λευκές. Η λατινική ονομασία της λεύκης είναι vitiligo, που σημαίνει ελάττωμα ή ψεγάδι. Προσβάλλει το 1-2% του παγκόσμιου πληθυσμού, μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία αλλά συχνότερα εμφανίζεται σε άτομα 10-30 ετών. Πολλές φορές η λεύκη ξεκινάει από την παιδική ακόμη ηλικία επηρεάζοντας την ευαίσθητη ψυχολογία των παιδιών. Συχνά η λεύκη έχει αρνητικό αντίκτυπο στην αυτοεκτίμηση και την ποιότητα ζωής.¹
Η λεύκη είναι μια προοδευτική κατάσταση που προκαλεί αποχρωματισμό (λεύκανση) του δέρματος σε μπαλώματα. Εμφανίζονται αποχρωματισμένες ή λευκές κηλίδες, οι οποίες στερούνται της χρωστικής μελανίνης. Εκδηλώνεται με την εμφάνιση λευκών κηλίδων και πλακών σε διάφορα σημεία του σώματος, όπως τα χέρια, τα πόδια, τις μασχάλες, γύρω από το στόμα, τα μάτια και τα γεννητικά όργανα, καθώς και σε σημεία τραυματισμού του δέρματος από διάφορες αιτίες.
Αυτό που προκαλεί τη λεύκη είναι ακόμη ασαφές, αλλά η κύρια θεωρία είναι ότι είναι μια αυτοάνοση διαταραχή στην οποία το ανοσοποιητικό σύστημα στοχεύει τα μελανοκύτταρα, τα κύτταρα που είναι υπεύθυνα για τις χρωστικές που δίνουν χρώμα στο δέρμα, τα οποία πεθαίνουν ή δεν μπορούν να λειτουργήσουν κανονικά.²
Το οξειδωτικό στρες – μία ανισορροπία στο σώμα μεταξύ των καταστροφικών ελευθέρων ριζών και των αντιοξειδωτικών που αμύνονται εναντίον τους πιστεύεται επίσης ότι παίζει σημαντικό ρόλο.³ Και κάποιοι υποθέτουν ότι το οξειδωτικό στρες είναι αυτό που προκαλεί την αυτοάνοση απόκριση.⁴
Για την ήπια λεύκη, η συνήθης θεραπεία είναι τα τοπικά κορτικοστεροειδή, τα οποία μπορεί να είναι αποτελεσματικά αλλά έχουν παρενέργειες όπως λέπτυνση του δέρματος και ορμονικά προβλήματα.⁵
Για τις σοβαρότερες περιπτώσεις, με πιο εκτεταμένες αλλαγές στο δέρμα, η πιο συχνά χρησιμοποιούμενη θεραπεία είναι η προσέλκυση περισσότερων μελανοκυττάρων στην επιφάνεια του δέρματος μέσω φωτοθεραπείας χρησιμοποιώντας υπεριώδη ακτινοβολία (UV)A ή UVB - όπως συμβαίνει φυσικά όταν ξαπλώνετε στον ήλιο για να μαυρίσετε - είτε από μόνη της ή σε συνδυασμό με άλλες θεραπείες όπως τα φωτοευαίσθητα φάρμακα psoralen. Ωστόσο, έχουν καταγραφεί ανησυχίες σχετικά με παρενέργειες όπως φωτοτοξικές αντιδράσεις και φουσκάλες και την έλλειψη δεδομένων σχετικά με τους κινδύνους καρκίνου του δέρματος από την μακροχρόνια ακτινοβολία UV.⁶
Όσον αφορά τις φυσικές θεραπείες, υπάρχουν αρκετές υποσχόμενες θεραπείες για τη λεύκη, ειδικά εάν χρησιμοποιηθούν στα αρχικά στάδια της πάθησης, αν και οι περισσότερες έχουν δοκιμαστεί σε συνδυασμό με συμβατικές θεραπείες, οπότε δεν είναι σαφές τι αποτέλεσμα θα έχουν από μόνες τους.
Η καλύτερη επιλογή σας θα ήταν να συνεργαστείτε με έναν έμπειρο φυσιοπαθητικό που μπορεί να δημιουργήσει ένα ολιστικό εξατομικευμένο πρόγραμμα. Ωστόσο, παρακάτω καταγράφονται κάποιες από τις καλύτερες φυσικές επιλογές που μπορείτε να δοκιμάσετε.

Επιλέξτε αντιοξειδωτικά
Το οξειδωτικό στρες θεωρείται ότι εμπλέκεται στη λεύκη και τα αντιοξειδωτικά αποτελούν μία πολύ υποσχόμενη λύση για την αντιμετώπισή της. Σε μια μελέτη, ένα αντιοξειδωτικό συμπλήρωμα που περιέχει άλφα-λιποϊκό οξύ, βιταμίνες C και E και πολυακόρεστα λιπαρά οξέα ενίσχυσε τα αποτελέσματα της φωτοθεραπείας στενής ζώνης UVB. Σχεδόν οι μισοί ασθενείς που υποβλήθηκαν σε θεραπεία είδαν περισσότερο από 75% επαναχρωματισμό έναντι μόνο 18% στην ομάδα του εικονικού φαρμάκου.⁷ Μια άλλη δοκιμή διαπίστωσε ότι όσοι έλαβαν συμπληρώματα βιταμίνης Ε μαζί με τη θεραπεία φωτοθεραπείας στενής ζώνης UVB είχαν καλύτερα αποτελέσματα από εκείνους που έκαναν μόνο φωτοθεραπεία.⁸
(Προτεινόμενες δόσεις: 100 mg άλφα-λιποϊκού οξέος. 100 mg βιταμίνης C; 40 mg βιταμίνης Ε).

Αυξήστε τη δόση της βιταμίνης D
Τα χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D, της «βιταμίνης του ήλιου», έχουν συνδεθεί με τη λεύκη,⁹ οπότε ίσως είναι καλή ιδέα να ελέγξετε αν ο οργανισμός σας έχει επάρκεια. Σε μια μελέτη για παιδιά που έλαβαν θεραπεία με την συμβατική τοπική αγωγή με tacrolimus, μόνο εκείνα που έλαβαν επίσης συμπληρώματα βιταμίνης D (1.500 IU / ημέρα ή 3.000 IU / ημέρα ανάλογα με τα υπάρχοντα επίπεδα) είδαν βελτίωση στη λεύκη τους.¹⁰

Διερευνήστε άλλες ανεπάρκειες βιταμινών
Με τη λεύκη έχουν σχετιστεί και ανεπάρκειες σε άλλες βιταμίνες, συγκεκριμένα σε φολικό (βιταμίνη Β9), βιταμίνη Β12 και βιταμίνη C.¹¹ Σε μια μικρή μελέτη, η συμπλήρωση με αυτές τις βιταμίνες οδήγησε σε σημαντικές βελτιώσεις στη λεύκη μετά από τρεις μήνες και ακόμη και πλήρη επαναχρωματισμό σε κάποιες περιπτώσεις μετά από ένα έως δύο χρόνια.¹² Μια άλλη μακροχρόνια μελέτη ανέφερε επαναχρωματισμό περίπου στους μισούς από όσους χρησιμοποίησαν συνδυασμένη θεραπεία έκθεσης στον ήλιο, φολικό οξύ και συμπληρώματα Β12.¹³ Συμβουλευτείτε έναν έμπειρο επαγγελματία υγείας που μπορεί να σας βοηθήσει να εντοπίσετε τυχόν ελλείψεις και να τις διορθώσετε με τα σωστά συμπληρώματα και δοσολογίες.

Προσέξτε την  L-φαινυλαλανίνη
Τα συμπληρώματα διατροφής αυτού του απαραίτητου αμινοξέος, που βρίσκεται στο κρέας, τα γαλακτοκομικά προϊόντα και τα φασόλια, φαίνεται να είναι αποτελεσματικά για τη λεύκη όταν χρησιμοποιούνται σε συνδυασμό με φωτοθεραπεία.¹⁴
(Προτεινόμενη δοσολογία: 50 mg / ημέρα ανά κιλό σωματικού βάρους)

Δοκιμάστε βότανα
Αρκετά βότανα φαίνεται να είναι χρήσιμα για τη λεύκη. Παρακάτω αναφέρονται αυτά που ήταν αποτελεσματικά σε κλινικές δοκιμές.

Ginkgo biloba. Γνωστό για τις ισχυρές αντιοξειδωτικές του ιδιότητες, αυτό το βότανο συγκρίθηκε με εικονικό φάρμακο και βρέθηκε να είναι αποτελεσματικό τόσο στη διακοπή της εξέλιξης της λεύκης όσο και στη βελτίωση της χρωματισμού.¹⁶
(Προτεινόμενη δοσολογία: 40 mg τρεις φορές την ημέρα)

Αγριομάραθο (Ammi visnaga). Το Khellin, το ενεργό συστατικό αυτού του βοτάνου της Βόρειας Αφρικής, φαίνεται να διεγείρει τον επαναχρωματισμό του δέρματος σε ασθενείς με λεύκη όταν εκτίθενται σε ηλιακό φως.¹⁷
(Προτεινόμενη δοσολογία: 120-160 mg khellin)

Φλεβόδιο το χρυσό (Polypodium leucotomos). Οι ασθενείς που έλαβαν αυτό το είδος φτέρης της Νότιας Αμερικής σε συνδυασμό με φωτοθεραπεία στενής ζώνης UVB είδαν καλύτερα αποτελέσματα από αυτούς που έκαναν μόνο φωτοθεραπεία.¹⁸
(Προτεινόμενη δοσολογία: 250 mg τρεις φορές την ημέρα)

Δοκιμάστε ομοιοπαθητική
Η ομοιοπαθητική μπορεί να είναι χρήσιμη για τη λεύκη, σύμφωνα με αναφορές περιπτώσεων 14 ασθενών που έλαβαν εξατομικευμένες ομοιοπαθητικές θεραπείες. Εκείνοι που υποβλήθηκαν σε θεραπεία στα πρώτα στάδια της κατάστασής τους είχαν τα καλύτερα αποτελέσματα, ανέφεραν οι ερευνητές.¹⁹

Δοκιμάστε κινεζικά φυτικά φάρμακα
Σε μια ανασκόπηση πέντε δοκιμών, οι πάσχοντες από λεύκη που έλαβαν από του στόματος κινεζικά βότανα σε συνδυασμό με φωτοθεραπεία παρουσίασαν περισσότερο επαναχρωματισμό σε σύγκριση με εκείνους που χρησιμοποίησαν μόνο φωτοθεραπεία.²⁰

Βοηθηθείτε με την υπνοθεραπεία
Τα στοιχεία δείχνουν ότι υπάρχει μια ψυχολογική πτυχή σε πολλές δερματικές διαταραχές, συμπεριλαμβανομένης της λεύκης, και ότι η ύπνωση μπορεί να βοηθήσει ως συμπληρωματική θεραπεία.²¹

Βιβλιογραφικές αναφορές:
1.Int J Womens Dermatol, 2018; 4: 32-7
2.Autoimmun Rev, 2010; 9: 516-20
3.Indian J Dermatol Venereol Leprol, 2009; 75: 268-71
4.Med Sci Monit, 2019; 25: 1017-23
5.Am Fam Physician, 2009; 79: 135-40
6.BMC Dermatol, 2008; 8; 2
7.Clin Exp Dermatol, 2007; 32: 631-6
8.J Clin Pharmacol, 2009; 49: 852-5
9.Photodermatol Photoimmunol Photomed, 2016; 32: 181-90
10.Clin Nutr ESPEN, 2016; 15: 28-31
11.Pigment Int [serial online] 2015; 2: 76-80; Clin Exp Dermatol, 2012; 37: 62-4
12.Cutis, 1992; 50: 39-42
13.Acta Derm Venereol, 1997; 77: 460-2
14.Cochrane Database Syst Rev, 2006; (1): CD003263; J Dtsch Dermatol Ges, 2007; 5: 467-75
15.Acta Dermatovenerol Croat, 2011; 19: 248-54; J Am Acad Dermatol, 2005; 53: 220-3
16.Clin Exp Dermatol, 2003; 28: 285-7
17.Dermatologica, 1982; 165: 136-40
18.J Eur Acad Dermatol Venereol, 2007; 21: 942-50
19.Am J Case Rep, 2017; 18: 1276-83
20.Complement Ther Med, 2016; 26: 21-7
21.Arch Dermatol, 2000; 136: 393-9