Τα ωμέγα λιπαρά οξέα έχουν κερδίσει μεγάλο ενδιαφέρον, με τα ωμέγα 3 να θεωρούνται οι «ήρωες» της διατροφής και τα ωμέγα 6 να αντιμετωπίζονται συχνά σαν οι «κακοί». Όμως η πραγματικότητα είναι πολύ πιο σύνθετη και, κυρίως, πιο ενδιαφέρουσα.
Αρχικά, τόσο τα ωμέγα-3 όσο και τα ωμέγα-6 είναι απαραίτητα για τον οργανισμό μας. Δεν μπορούμε να τα παράγουμε μόνοι μας και γι’ αυτό πρέπει να τα λάβουμε μέσω της τροφής. Η δυτική διατροφή δίνει υπερβολική έμφαση στα ωμέγα-6, διαταράσσοντας την ιδανική ισορροπία με τα ωμέγα-3. Έτσι, δημιουργείται η εντύπωση ότι τα ωμέγα 6 είναι «κακά» και δημιουργούν φλεγμονές, ενώ στην πραγματικότητα το πρόβλημα είναι αλλού: το γεγονός ότι τα λαμβάνουμε από κακής ποιότητας πηγές.

Φλεγμονές: ο ρόλος των ωμέγα λιπαρών
Η φλεγμονή είναι μια φυσιολογική και απαραίτητη άμυνα του οργανισμού μας, ώστε να καταπολεμήσουμε μικρόβια ή να επουλώσουμε τραύματα. Τα ωμέγα-3 και τα ωμέγα-6 είναι συνεργάτες και ανταγωνιστές ταυτόχρονα και συνεργάζονται για να ρυθμίσουν αυτόν τον μηχανισμό. Όταν υπάρχει ισορροπία, ο οργανισμός λειτουργεί σωστά, όταν όμως χάνεται εκατέρωθεν, η φλεγμονή τείνει να ξεφεύγει ή να φρενάρει.

Τα οφέλη των ωμέγα 3 και 6
Τα ωμέγα 3 είναι γνωστά για την υποστήριξη της καρδιαγγειακής υγείας, της λειτουργίας του ήπατος και του μεταβολισμού, της υγείας των ματιών και του δέρματος, ενώ συμβάλλουν στη γνωστική ανάπτυξη.
Τα ωμέγα 6, αν και λιγότερο «διαφημισμένα», έχουν εξίσου σημαντικό ρόλο: συμβάλλουν στη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης και της πήξης, στην υγεία των οστών, στη λειτουργία του ανοσοποιητικού, στην ποιότητα δέρματος, νυχιών και μαλλιών, στον υγιή μεταβολισμό και ακόμη στη ρύθμιση της γονιδιακής έκφρασης. Με λίγα λόγια, χρειαζόμαστε και τα δύο.

Τοξικά και κατεστραμμένα ωμέγα 6
Τα περισσότερα ωμέγα 6 που καταναλώνουμε σήμερα προέρχονται από επεξεργασμένα φυτικά έλαια (σπορέλαια, έτοιμες σάλτσες, τηγανητά, πατατάκια, σνακς, κράκερ, μπισκότα, φόρμουλες για μωρά κ.ά.). Κατά την επεξεργασία τους σε υψηλές θερμοκρασίες, καταστρέφονται τα ευεργετικά τους συστατικά και παράγονται επιβλαβείς ενώσεις, όπως trans λιπαρά και ελεύθερες ρίζες. Παράλληλα, αφαιρούνται βιταμίνες, αντιοξειδωτικά και πολυφαινόλες, μετατρέποντας τα λάδια αυτά σε «λάδια ζόμπι» – άγευστα, άοσμα, φτωχά σε θρεπτική αξία και γεμάτα βλαβερές ουσίες για ελκυστικότητα, εμπορικότητα και κερδοφορία.
Επιπρόσθετα, η έκθεση σε θερμότητα των οικονομικών φυτικών ελαίων που χρησιμοποιούνται για το τηγάνισμα, μετά από την ήδη επιβαρυντική βιομηχανική επεξεργασία που έχουν υποστεί, καταστρέφει ολοκληρωτικά τα λιπαρά οξέα.
Έτσι, ενώ νομίζουμε ότι προσλαμβάνουμε επαρκή ποσότητα ωμέγα 6, στην πραγματικότητα παίρνουμε κατεστραμμένα λιπαρά που όχι μόνο δεν ωφελούν, αλλά επιβαρύνουν την υγεία μας. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με τα ωμέγα 3, αν προέρχονται από επεξεργασμένες ή οξειδωμένες πηγές.

Πώς να τα λάβουμε σωστά
Η λύση δεν είναι να απορρίψουμε τα ωμέγα 6, αλλά να επιλέγουμε τις σωστές μορφές τους. Τα ανεπεξέργαστα έλαια (π.χ. βιολογικό έλαιο λιναρόσπορου, καρύδια, σησαμέλαιο ψυχρής έκθλιψης), οι ξηροί καρποί και οι σπόροι που διατηρούνται σε ψυγείο και απουσία φωτός, αποτελούν πολύ καλύτερες επιλογές από τα βιομηχανικά σπορέλαια. Παράλληλα, η κατανάλωση λιπαρών ψαριών, αυγών ελευθέρας βοσκής και λαχανικών πλούσιων σε ωμέγα 3, συμβάλλει στην αποκατάσταση της ισορροπίας.

Συμπέρασμα
Τα ωμέγα 6 δεν είναι ο εχθρός. Είναι απαραίτητα, όπως και τα ωμέγα 3. Ο πραγματικός κίνδυνος προέρχεται από την υπερβολική κατανάλωση επεξεργασμένων και κατεστραμμένων πηγών τους. Αν επιλέξουμε ανεπεξέργαστα τρόφιμα και διατηρήσουμε ισορροπία, τότε τα ωμέγα λιπαρά μπορούν να γίνουν πολύτιμοι σύμμαχοι της υγείας μας.

Στο άρθρο αυτό θα αναφερθούμε στα σημαντικότερα συμπληρώματα διατροφής που μπορούν να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση του διαβήτη τύπου 2.

Βερβερίνη
Η βερβερίνη είναι μια βιοδραστική ένωση που απαντάται σε διάφορα φυτά, όπως το Phellodendron amurense, το Hydrastis canadensis (Goldenseal), καθώς και σε αρκετούς θάμνους του γένους Berberis.
Αρκετές μελέτες σε άτομα με διαβήτη τύπου 2 έδειξαν ότι η λήψη 600–2.700 mg βερβερίνης ημερησίως μπορεί να μειώσει τη γλυκόζη νηστείας και τα μακροχρόνια επίπεδα σακχάρου (HbA1c) έως και 20% και 12% αντίστοιχα, ιδιαίτερα όταν χορηγείται παράλληλα με αντιδιαβητικά φάρμακα (1-2).
Αντίστοιχα, μια ανασκόπηση μελετών κατέληξε ότι η βερβερίνη μείωσε τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα και φάνηκε να είναι εξίσου αποτελεσματική με κοινά αντιδιαβητικά φάρμακα, όπως η μετφορμίνη (3)
Επιπλέον, η έρευνα υποδηλώνει ότι η βερβερίνη μπορεί να ενισχύσει τα υπογλυκαιμικά αποτελέσματα άλλων φαρμάκων για τον διαβήτη όταν χορηγείται ταυτόχρονα με αυτά (4).
Συνεπώς, η βερβερίνη φαίνεται να αποτελεί μια πολλά υποσχόμενη φυσική προσέγγιση για τη μείωση του σακχάρου στο αίμα και μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνη της ή σε συνδυασμό με αντιδιαβητικά φάρμακα (5-9).

Χρώμιο
Αυτό το ιχνοστοιχείο είναι απαραίτητο για να βοηθήσει την ινσουλίνη να δράσει κατάλληλα στο σώμα σας. Αν έχετε χαμηλά επίπεδα χρωμίου, όπως έχουν πολλοί άνθρωποι, αυτό μπορεί να επιδεινώσει το σάκχαρο του αίματός σας. Με τον ίδιο τρόπο, η αύξηση των επιπέδων του χρωμίου στο σώμα σας μπορεί να βελτιώσει την αντίσταση στην ινσουλίνη.
Το χρώμιο δρα μαζί με την ινσουλίνη ως μέρος του φυσικού μηχανισμού σας για τον έλεγχο του σακχάρου του αίματος. Οι ερευνητές δεν είναι σίγουροι πώς ακριβώς, αλλά οφείλεται προφανώς λόγω του ότι το σώμα σας χρειάζεται χρώμιο για να παράγετε τον παράγοντα ανοχής της γλυκόζης (GTF), ένα συστατικό που βοηθά στη ρύθμιση της ινσουλίνης. Ο GTF διατηρεί το σάκχαρο του αίματός σας σταθερό και μπορεί επίσης να αυξήσει την ευαισθησία στην ινσουλίνη, να χαμηλώσει το σάκχαρο του αίματος και να ελέγχει την όρεξή σας (10).
Ένας αριθμός μελετών υποστηρίζει τη χρήση συμπληρώματος χρωμίου για ανθρώπους με προδιαβήτη και διαβήτη (11-12).

Κανέλα
Η κανέλα μπορεί να βοηθήσει τους διαβητικούς τύπου 2 στον έλεγχο του σακχάρου του αίματος. Η κανέλα μπορεί να μειώσει την αντίσταση στην ινσουλίνη, βοηθώντας αυτή την ορμόνη να κάνει τη δουλειά της (13-14). Βοηθώντας την ινσουλίνη να κάνει τη δουλειά της, η κανέλα μπορεί να μειώσει τα επίπεδα του σακχάρου στο αίμα.
Εκτός από τις ευεργετικές του επιδράσεις στην αντίσταση στην ινσουλίνη, η κανέλα μπορεί να μειώσει το σάκχαρο με διάφορους άλλους μηχανισμούς. Πρώτον, η κανέλα έχει φανεί ότι μειώνει την ποσότητα της γλυκόζης που μπαίνει στην κυκλοφορία του αίματος μετά από ένα γεύμα. Αυτό το κάνει αναμειγνυόμενο με πολυάριθμα πεπτικά ένζυμα τα οποία καθυστερούν τη διάσπαση των υδατανθράκων στον πεπτικό σωλήνα (15-16). Δεύτερον, ένα συστατικό στην κανέλα δρα στα κύτταρα μιμούμενο την ινσουλίνη (17-18). Αυτό βελτιώνει σημαντικά την πρόσληψη της γλυκόζης από τα κύτταρα, αν και δρα πολύ πιο αργά από ό, τι η ινσουλίνη. Πολυάριθμες ανθρώπινες κλινικές δοκιμές έχουν επιβεβαιώσει τις αντι-διαβητικές επιδράσεις της κανέλας, δείχνοντας ότι μπορεί να μειώσει τα επίπεδα σακχάρου του αίματος νηστείας σε ποσοστό 10-29%. (19-21).
Μελέτες που χορηγούσαν σε διαβητικούς τύπου 2 και σε υγιή άτομα 1-6 γραμμάρια κανέλας ανέφεραν χαμηλότερα επίπεδα γλυκόζης νηστείας, γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης (HbA1C) και μεταγευματικής γλυκόζης, και συγκεντρώσεων ινσουλίνης, καθώς και βελτιώσεις στην ευαισθησία στην ινσουλίνη. Αυτές οι επιδράσεις έχουν καταδειχθεί ακόμη και σε εκείνους που ήδη λαμβάνουν φάρμακα μείωσης της γλυκόζης (22-25).
Σε μια μελέτη σε διαβητικούς τύπου 2, ένα υδατοδιαλυτό εκχύλισμα κανέλας που χορηγήθηκε σε δόση 360 mg ημερησίως μείωσε την HbA1C (γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη) από 8,9% σε 8,0%. Οι αντιδιαβητικές επιδράσεις των εκχυλισμάτων κανέλας οφείλονται εν μέρει στην ενεργοποίηση υποδοχέων ενεργοποιημένων από πολλαπλασιαστή υπεροξειδάσης, και σε βασικούς ρυθμιστές του μεταβολισμού της γλυκόζης και του λίπους (26-27).

Πικρό πεπόνι (Mormodica charantia)
Η στοματική χορήγηση παρασκευασμάτων πικρού πεπονιού έχουν δείξει καλά αποτελέσματα σε κλινικές δοκιμές σε ασθενείς με διαβήτη τύπου 2 . Σε μια μελέτη, ο έλεγχος του σακχάρου του αίματος βελτιώθηκε στο 43% των διαβητικών τύπου 2 που λάμβαναν χυμό πικρού πεπονιού (28). Σε μια άλλη μελέτη, 15 γραμμάρια εκχυλίσματος πικρού πεπονιού προκάλεσαν 54% μείωση στα επίπεδα σακχάρου του αίματος μετά το γεύμα και 17% μείωση στη γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη σε έξι ασθενείς (29).

Ιχθυέλαιο
Σε μια τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη μελέτη σε υπέρβαρους ασθενείς με διαβήτη τύπου 2, η χορήγηση του ωμέγα-3 λιπαρού οξέος εικοσαπενταενοϊκού οξέος (EPA) μείωσε σημαντικά την ινσουλίνη στον ορό, τη γλυκόζη νηστείας, την HbA1C (γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη) και την αντίσταση στην ινσουλίνη (30). Μια άλλη δοκιμή που χορηγούσε 2,3 γραμμάρια ωμέγα-3 λιπαρά εικοσαπεντανοϊκό οξύ (EPA) και δοκοσαχεξανοϊκό οξύ (DHA) σε 84 άτομα με διαβήτη τύπου 2 βρήκε σημαντική μείωση στους φλεγμονώδεις βιοδείκτες του ορού (31). Μια δοκιμή οκτώ εβδομάδων σε άτομα με μεταβολικό σύνδρομο ή πρώιμο διαβήτη τύπου 2 βρήκε ότι το ιχθυέλαιο μείωσε τα τριγλυκερίδια και την HbA1C (γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη) και αύξησε την HDL (32). Μια άλλη δοκιμή σε 44 διαβητικούς τύπου 2 βρήκε ότι η χορήγηση συμπληρωμάτων ωμέγα-3 για 10 εβδομάδες βελτίωσε την ευαισθησία στην ινσουλίνη (33).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Zhang Y, Li X, Zou D, Liu W, Yang J, Zhu N, Huo L, Wang M, Hong J, Wu P, Ren G, Ning G. Treatment of type 2 diabetes and dyslipidemia with the natural plant alkaloid berberine. J Clin Endocrinol Metab. 2008 Jul;93(7):2559-65.
2. Lan J, Zhao Y, Dong F, Yan Z, Zheng W, Fan J, Sun G. Meta-analysis of the effect and safety of berberine in the treatment of type 2 diabetes mellitus, hyperlipemia and hypertension. J Ethnopharmacol. 2015 Feb 23;161:69-81.
3. Dong H, Wang N, Zhao L, Lu F. Berberine in the treatment of type 2 diabetes mellitus: a systemic review and meta-analysis. Evid Based Complement Alternat Med. 2012;2012:591654.
4. Yin J, Xing H, Ye J. Efficacy of berberine in patients with type 2 diabetes mellitus. Metabolism. 2008 May;57(5):712-7.
5. Wang J, Bi C, Xi H, Wei F. Effects of administering berberine alone or in combination on type 2 diabetes mellitus: a systematic review and meta-analysis. Front Pharmacol. 2024;15:1455534.
6. Guo J, Chen H, Zhang X, et al. The effect of berberine on metabolic profiles in type 2 diabetic patients: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Oxid Med Cell Longev 2021;2021:2074610.
7. Pérez-Rubio KG, González-Ortiz M, Martínez-Abundis E, Robles-Cervantes JA, Espinel-Bermúdez MC. Effect of berberine administration on metabolic syndrome, insulin sensitivity, and insulin secretion. Metab Syndr Relat Disord 2013;11:366-9.
8. Moon JM, Ratliff KM, Hagele AM, Stecker RA, Mumford PW, Kerksick CM. Absorption kinetics of berberine and dihydroberberine and their impact on glycemia: a randomized, controlled, crossover pilot trial. Nutrients 2021;14:124.
9. Ming J, Yu X, Xu X, et al. Effectiveness and safety of Bifidobacterium and berberine in human hyperglycemia and their regulatory effect on the gut microbiota: a multi-center, double-blind, randomized, parallel-controlled study. Genome Med 2021;13:125.
10. Ducros V. Chromium metabolism. A literature review. Biol Trace Elem Res. 1992 Jan-Mar;32:65-77.
11. Anderson RA, Cheng N, Bryden NA, Polansky MM, Cheng N, Chi J, Feng J. Elevated intakes of supplemental chromium improve glucose and insulin variables in individuals with type 2 diabetes. Diabetes. 1997 Nov;46(11):1786-91.
12. Anderson RA. Chromium, glucose intolerance and diabetes. J Am Coll Nutr. 1998 Dec;17(6):548-55.
13. Qin B, Panickar KS, Anderson RA. Cinnamon: potential role in the prevention of insulin resistance, metabolic syndrome, and type 2 diabetes. J Diabetes Sci Technol. 2010 May 1;4(3):685-93.
14. Anderson RA. Chromium and polyphenols from cinnamon improve insulin sensitivity. Proc Nutr Soc. 2008 Feb;67(1):48-53.
15. Adisakwattana S, Lerdsuwankij O, Poputtachai U, Minipun A, Suparpprom C. Inhibitory activity of cinnamon bark species and their combination effect with acarbose against intestinal α-glucosidase and pancreatic α-amylase. Plant Foods Hum Nutr. 2011 Jun;66(2):143-8.
16. Mohamed Sham Shihabudeen H, Hansi Priscilla D, Thirumurugan K. Cinnamon extract inhibits α-glucosidase activity and dampens postprandial glucose excursion in diabetic rats. Nutr Metab (Lond). 2011 Jun 29;8(1):46.
17. Jarvill-Taylor KJ, Anderson RA, Graves DJ. A hydroxychalcone derived from cinnamon functions as a mimetic for insulin in 3T3-L1 adipocytes. J Am Coll Nutr. 2001 Aug;20(4):327-36.
18. Imparl-Radosevich J, Deas S, Polansky MM, Baedke DA, Ingebritsen TS, Anderson RA, Graves DJ. Regulation of PTP-1 and insulin receptor kinase by fractions from cinnamon: implications for cinnamon regulation of insulin signalling. Horm Res. 1998 Sep;50(3):177-82.
19. Kirkham S, Akilen R, Sharma S, Tsiami A. The potential of cinnamon to reduce blood glucose levels in patients with type 2 diabetes and insulin resistance. Diabetes Obes Metab. 2009 Dec;11(12):1100-13.
20. Pham AQ, Kourlas H, Pham DQ. Cinnamon supplementation in patients with type 2 diabetes mellitus. Pharmacotherapy. 2007 Apr;27(4):595-9.
21. Mang B, Wolters M, Schmitt B, Kelb K, Lichtinghagen R, Stichtenoth DO, Hahn A. Effects of a cinnamon extract on plasma glucose, HbA, and serum lipids in diabetes mellitus type 2. Eur J Clin Invest. 2006 May;36(5):340-4.
22. Lu T, Sheng H, Wu J, et al. Cinnamon extract improves fasting blood glucose and glycosylated hemoglobin in Chinese patients with type 2 diabetes. Nutr Res. 2012;32(6):408-12.
23. Davis PA, Yokoyama W. Cinnamon intake lowers fasting blood glucose: meta-analysis. J Med Food. 2011;14(9):884-9.
24. Magistrelli A, Chezem JC. Effect of ground cinnamon on postprandial blood glucose concentration in normal-weight and obese adults. J Acad Nutr Diet. 2012;112:1806-1809.
25. Hoehn AN, Stockert AL. The Effects of Cinnamomum Cassia on Blood Glucose Values are Greater than those of Dietary Changes Alone. Nutr Metab Insights. 2012;5:77-83.
26. Sheng X, Zhang Y, Gong Z, et al. Improved insulin resistance and lipid metabolism by cinnamon extract through activation of peroxisome proliferator-activated receptors. PPAR Res. 2008;2008:581348.
27. Ferre’ P. The biology of peroxisome proliferator-activated receptors: relationship with lipid metabolism and insulin sensitivity. Diabetes. 2004;53(suppl 1):S43-S50.
28. Welihinda J, Karunanayake EH, Sheriff MH, Jayasinghe KS. Effect of Momordica charantia on the glucose tolerance in maturity onset diabetes. J Ethnopharmacol. 1986 Sep;17(3):277-82.
29. Srivastava Y., et al., Antidiabetic and adaptogenic properties of Mormodica charantia extract: An experimental and clinical evaluation, Phytotherapy Res, 1993. 7:285-89.
30. Sarbolouki S, Javanbakht MH, Derakhshanian H, et al. Eicosapentaenoic acid improves insulin sensitivity in overweight type 2 diabetes mellitus patients: a double-blind randomized clinical trial. Singapore Med J. 2013;54(7):387-90.
31. Malekshahi Moghadam A, Saedisomeolia A, Djalali M, Djazayery A, Pooya S, Sojoudi F. Efficacy of omega-3 fatty acid supplementation on serum levels of tumour necrosis factor-alpha, C-reactive protein and interleukin-2 in type 2 diabetes mellitus patients. Singapore medical journal. Sep 2012;53(9):615-619.
32. Lee TC, Ivester P, Hester AG, Sergeant S, Case LD, Morgan T, Kouba EO, Chilton FH. The impact of polyunsaturated fatty acid-based dietary supplements on disease biomarkers in a metabolic syndrome/diabetes population. Lipids Health Dis. 2014 Dec 16;13:196.
33. Farsi PF, Djazayery A, Eshraghian MR, et al. Effects of supplementation with omega-3 on insulin sensitivity and non-esterified free fatty acid (NEFA) in type 2 diabetic patients. Arq Bras Endocrinol Metabol. 2014 Jun;58(4):335-40.

Παρά τη θεαματική πρόοδο των τελευταίων δεκαετιών, τα ποσοστά παιδικού εμβολιασμού παγκοσμίως έχουν κολλήσει τα τελευταία 20 χρόνια. Η κάλυψη για ασθένειες όπως η ιλαρά μειώθηκε σε 100 χώρες, ενώ ακόμη και χώρες υψηλού εισοδήματος, ανάμεσά τους και η Ελλάδα, παρουσίασαν υποχωρήσεις.
Η πανδημία COVID-19 όξυνε το πρόβλημα: το 2023, 15,7 εκατομμύρια παιδιά δεν είχαν λάβει ούτε μία βασική δόση εμβολίου, κυρίως στην υποσαχάρια Αφρική και τη νότια Ασία.
Οι παγκόσμιοι στόχοι για το 2030 δεν πρόκειται να επιτευχθούν χωρίς στοχευμένες στρατηγικές, ενίσχυση της πρωτοβάθμιας υγείας και αντιμετώπιση της διστακτικότητας. 
Αυτό που γίνεται σαφές είναι ότι ετοιμάζονται μεγάλες επικοινωνιακές καμπάνιες με στόχο να επηρεάσουν το κοινό, προκειμένου να καμφθούν οι αντιστάσεις και οι επιφυλάξεις. Είναι αναγκαίο να δούμε με κριτική ματιά τέτοιες πρωτοβουλίες, διότι συχνά δεν υπηρετούν την πραγματική ενημέρωση αλλά την κατευθυνόμενη πειθώ. Ο δημόσιος διάλογος γύρω από τα εμβόλια δεν μπορεί να περιορίζεται σε μονόπλευρες αφηγήσεις· απαιτείται διαφάνεια, σεβασμός στην ελευθερία της συνείδησης και ισορροπία ανάμεσα στην υγεία του πληθυσμού και στο δικαίωμα της ατομικής επιλογής.

Πηγή: The Lancet, Volume 406, Issue 10500, 235 – 260

Οι οικονομικές πιέσεις και η δυσκολία να ανταποκριθούν ακόμα και στις ανάγκες στοιχειώδους επιβίωσης τυραννά πολλούς ανθρώπους στην εποχή μας. Τα ψυχολογικά προβλήματα που προκύπτουν από το πρόβλημα αυτό είναι γνωστά ενώ η ριζική του αντιμετώπιση, κοινωνικο-οικονομικής φύσης, συχνά δεν εξαρτάται από το μεμονωμένο άτομο. Ας δούμε λοιπόν τι θα μπορούσε να ανακουφίσει τις πιέσεις, τις αγωνίες και τις ανησυχίες σε ατομικό επίπεδο, εξασφαλίζοντας ίσως και καλύτερες προϋποθέσεις για αντιμετώπιση του θέματος και στο κοινωνικό πεδίο.

Ένα δυνατό ανθοΐαμα για τον άνθρωπο που δεν μπορεί να ησυχάσει την ημέρα και να κοιμηθεί τη νύχτα από την αγωνία για το τι θα απογίνει εξ αιτίας οικονομικής φύσης δυσκολιών και αδιεξόδων είναι το California Valerian (FES). Είναι αξιοθαύμαστη η ικανότητα που έχει το ανθοΐαμα αυτό να καθησυχάζει και να ηρεμεί ενώ οι εξωτερικές συνθήκες φαίνονται ή και είναι μη-αντιμετωπίσιμες.

Μια καλή επίσης υποστήριξη είναι το ανθοΐαμα Sweet Chestnut (Bach), για τη βαθιά, γενικευμένη υπαρξιακή αγωνία, τυπικό παράδειγμα της οποίας μπορεί να αποτελεί το πρόβλημα που εξετάζουμε εδώ. Ο συνδυασμός με Gorse (Bach), για την εσωτερική απελπισία και το ψυχικό ‘πλάκωμα’ που προκαλεί η αίσθηση ότι δεν υπάρχει λύση, καθώς και με το Gentian (Bach) προκειμένου να δημιουργείται και να συντηρείται ένα βασικό επίπεδο αισιοδοξίας, παρέχει βασικότατη στήριξη. Η καθησύχαση που προσφέρεται στον ψυχισμό μεταφράζεται συχνά και σε μια άμεση βελτίωση στον ύπνο, που είναι συνήθως μια από τις βασικές λειτουργίες που οι οικονομικές πιέσεις διαταράσσουν. Βοήθεια σε αυτό θα δώσει φυσικά από πλευράς του και το Rescue Remedy (Bach), το οποίο, χωρίς να είναι πανάκεια όπως τείνει να θεωρείται συνήθως, θα βοηθήσει το άτομο στην αντιμετώπιση του τρόμου, του σοκ, της γενικότερης αναστάτωσής του, της ενστικτώδους τάσης του να ‘φεύγει’ από την πραγματικότητα που του φαίνεται μη-αντιμετωπίσιμη καθώς και της δυσκολίας να αφεθεί. Το Mimulus (Bach) θα φέρει θάρρος εκεί που υπάρχουν φόβοι και ανησυχίες πρακτικού χαρακτήρα, όπου το άτομο νοιώθει να δειλιάζει.

Μια άλλη δεσμίδα συναισθημάτων που μπορεί να συνοδεύουν το στρες λόγω των οικονομικών προβλημάτων και που μοιραία υποσκάπτουν την ψυχολογία επηρεάζοντας αρνητικά την εσωτερική στάση του ατόμου είναι το αίσθημα της αδικίας, του  θυμού, του ‘γιατί να είναι έτσι τα πράγματα’, ‘γιατί σε μένα;’, ‘τι μπορώ να κάνω εγώ αφού είμαι θύμα των καταστάσεων;’ Ανθοϊάματα όπως τα Willow (Bach) και Southern Cross (Australian Bush), εκτός του ότι θα ανακουφίσουν ψυχικά από τα επώδυνα συναισθήματα της πίκρας και της αδικίας, θα ενισχύσουν επίσης τη δύναμη και την μαχητικότητα του ατόμου, κατευθύνοντας την ενέργειά του μακριά από τη μεμψιμοιρία, προς μια πρακτικά δυναμικότερη στάση ζωής. Παύει έτσι να αυτο-αναλώνεται στο να νοιώθει θύμα και ελευθερώνεται μέσα του η επιθυμία να αναλάβει δράση.

Εξαιρετικό για περιόδους όπου πρέπει να μη κάμπτεται κανείς, να μη ‘το βάζει κάτω’ αλλά να συνεχίζει να αγωνίζεται με ευκολία και σθένος είναι το Kapok Bush (Australian Bush). Θα φανεί χρήσιμο σε πολλούς που πρέπει να δείξουν επιμονή και μαχητικότητα προκειμένου να αντέξουν τις συνθήκες της ζωής και να βρουν λύσεις. Το Bottlebrush (Australian Bush) θα αποτελέσει μια υποστηρικτική ‘γέφυρα’ κατά τη διάβαση προς μια πιο βιώσιμη φάση ζωής αν το άτομο νοιώθει ότι ‘δεν μπορεί να τα βγάλει πέρα μόνο του’.

Οι οικονομικές δυσκολίες, οι στερήσεις, η αίσθηση ότι το άτομο δεν μπορεί να προσφέρει σε αυτούς που εξαρτώνται από τη φροντίδα του (πχ στα παιδιά του) όσα χρειάζονται, το αίσθημα της απόρριψης που συχνά λαμβάνει από τους άλλους ιδιαίτερα σε μια εποχή όπως η τωρινή όπου η οικονομική κατάσταση αποτελεί συχνά το μοναδικό κριτήριο κοινωνικού status και γίνεται το μέτρο της επιτυχίας ή αποτυχίας στη ζωή, συχνά πλήττουν βαριά την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθηση του ανθρώπου. Εδώ, βασικότατα ανθοϊάματα όπως το Larch (Bach), ‘χτίζουν’ αυτοπεποίθηση και βοηθούν το άτομο να νοιώθει ότι δεν υστερεί σε σχέση με τους άλλους. Από πλευράς του, το Elm (Bach) θα ‘ξαναστήσει στα πόδια του’ τον άνθρωπο που έχει χάσει την επαρκή και εδραιωμένη αυτοπεποίθηση που είχε επειδή οι συνθήκες (πχ απόλυση, ανεργία κλπ) του την στερούν. 

Οι ενοχές είναι μια ακόμη κατηγορία συναισθημάτων που μπορεί να συνοδεύουν μια οικονομικά πιεστική πραγματικότητα. Το άτομο μπορεί, κατά βάθος ή και εμφανώς, να βασανίζεται από συναισθήματα ενοχής, ότι ‘φταίει’ επειδή τα πράγματα στη ζωή του είναι όπως είναι, επειδή κάτι λάθος έκανε, ή κάτι σωστό δεν έκανε, ή γενικώς για κάποιο λόγο που μπορεί και να μη γνωρίζει. Τα Pine (Bach), Sturt Desert Rose (Australian Bush), Hyssop (Pegasus) και ότι σχετικό, έχουν φυσικά ένδειξη εδώ. 

Υπάρχουν περιπτώσεις που άνθρωποι αναγκάζονται να στερηθούν συνθήκες διαβίωσης υποβαθμίζοντας τη ζωή τους στον τομέα αυτόν ή να χάσουν πράγματα υλικά με τα οποία ήταν πολύ συνδεδεμένοι. Απελπίζονται τότε και υποφέρουν. Τα ανθοϊάματα Sagebrush (FES) και Chrysanthemum (FES) θα βοηθήσουν τη συνειδητότητά τους να διευρυνθεί, να απαλλαγεί από την τυραννία των υλικών προσκολλήσεων και να νοιώσει ελεύθερη και ανάλαφρη μέσα στην ομορφιά της καθαρής ύπαρξης.